انقلاب ۱۹۲۰ عراق
| زمان | تابستان سال ۱۹۲۰ میلادی |
|---|---|
| مکان | عراق |
| نتیجه | شکست قیام مردمی |
| علت جنگ | استعمار عراق توسط انگلستان |
| جنگندگان | |
| طرفین جنگ | مردم عراق انگلستان |
| تلفات | |
| خسارات | بیش از ۹ هزار نفر کشته شدند. حدود ۴۰ میلیون پوند هزینه جنگ شد و ۴۲۶ نفر کشته شدند. |
انقلاب ۱۹۲۰ عراق قیام علیه انگلیس بود. در سال ۱۹۲۰م عراق تحت قیمومیت انگلستان اعلام شد و در تابستان همان سال، مردم عراق علیه انگلیسی‌ها قیام کردند.
هدف عراقی‌ها از قیام، استقرار یک حکومت مستقل بود. روحانیون نقش عمده‌ای در شکل‌گیری این انقلاب داشتند و محمدتقی شیرازی رهبری قیام را برعهده داشت. این قیام به «ثوره العشرین» معروف می‌باشد.
این قیام پس از چند ماه، توسط انگلیسی‌ها سرکوب شد.
اشغال عراق توسط انگلیس
انگلستان با آغاز جنگ جهانی اول از خلیج فارس به عراق که جزو امپراتوری عثمانی بود، حمله کرد. مردم و قبائل مختلف عراقی با وجود نارضایتی از حکومت عثمانی برای دفع تجاوز انگلیسی‌ها به نیروهای ترک پیوستند.[۱] سید محسن حکیم که بعدها مرجع بزرگ شیعه شد، علیه انگلیسی‌ها به جنگ رفت.[۲] برخی علمای شیعه از جمله محمدتقی شیرازی در سامرا به وجوب جنگ با انگلیسی‌ها فتوا دادند.[۳] پس از مدتی بیشتر عراق به تصرف انگلستان درآمد و با پایان یافتن جنگ جهانی اول، انگلیس تمام عراق را اشغال کرد.[۴]
رفراندوم
دولت انگلستان پس از وقایع و مسائلی، تصمیم گرفت رفراندومی در عراق برگزار کند و نظرات ملت عراق را در سه موضوع ذیل به دست آورد:
- آیا مردم برپایی یک دولت عربی که از مرزهای شمالی ایالت موصل تا خلیج فارس امتداد داشته و تحت الحمایه انگلستان باشد را ترجیح می‌دهند؟
- در صورتی که مردم به این سیستم حکومت رضایت دهند، آیا قبول دارند که در رأس آن یک شاهزاده یا شریف عربی قرار گیرد؟
- در صورت قبول این اصل، چه کسی را برای قرار گرفتن در رأس این دولت قبول دارند؟[۵]
محققان معتقدند دولت انگلستان تلاش داشت نتیجه همه‌پرسی ادامه حضور انگلستان در عراق باشد.[۶]
محمدتقی شیرازی در سال ۱۹۱۹م و در مورد همه‌پرسی که برگزار شد، فتوا داد «هیچکس جز مسلمانان حق ندارد بر مسلمانان حکومت کند»[۷] نمایندگان اهل تسنن و تشیع عراق در ۱۹۱۹م در بیانیه‌ای خواستار کشوری از موصل تا خلیج فارس شدند که یک کشور عرب باشد. در رأس این کشور یکی از فرزندان شریف حسین قرار بگیرد و پادشاه باشد. در کنار این پادشاه یک مجلس قانونگذاری نیز تشکیل شود که مرکز آن در بغداد باشد.[۸] محققان معتقدند با وجود مخالفت مردم، نمایندگان انگلستان تنها آرای هواداران انگلیس را ثبت کرده و به همین جهت به نتیجه واقعی این رفراندوم اهمیتی ندادند.[۹]
قیام
مردم بخش‌هایی از عراق در تابستان سال ۱۹۲۰م علیه حکومت انگلستان قیام کردند.[۱۰] این قیام به «ثوره العشرین» معروف شد[۱۱] و سه ماه ادامه داشت.[۱۲]
عوامل
محققان برای قیام ۱۹۲۰م عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را ذکر کرده‌اند.[۱۳] اما مهم‌ترین علت این قیام را عوامل سیاسی و دینی دانسته‌اند؛ دولت انگلستان از زمان اشغال عراق تا سال ۱۹۲۰م به عراقی‌ها وعده استقلال و اعطای حاکمیت می‌داد. این وعده‌ها با بیانیه‌ها، سخنرانی‌ها و حتی برگزاری رفراندوم به مردم رسانده شد. تا اینکه در سال ۱۹۲۰م و در کنفرانس «سان ریمو» متفقین سرپرستی و قیمومیت انگلستان بر عراق را پذیرفتند و مردم عراق از استقلال خود کاملا ناامید شدند.[۱۴]
آغاز قیام
- «مطالبه حقوق بر مردم عراق واجب است و بر ایشان است که در ضمن اقدام برای تحقق خواسته‌هایشان، رعایت آرامش و امنیت را بنمایند و در صورتی که انگلیس‌ها از قبول خواسته‌های مردم امتناع نمایند بر مردم جایز است که برای دفاع، متوسل به زور و قوت بشوند». [۱۵]
تاریخ بایگانی
پس از فتوای جهاد محمدتقی شیرازی و اجازه درگیری مسلحانه، مردم و قبائل به سمت انقلاب علیه انگلستان ترغیب شدند.[۱۵] این قیام قرار بود در تاریخ۳ تموز (آگوست) انجام شود؛ ولی به دلیل وقایعی در تاریخ ۳۰ حزیران (جولای) آغاز شد.[۱۶]
هدف این قیام بیرون راندنِ اشغالگران انگلیسی و ایجاد حکومتی مستقل بود.[۱۰] این قیام حدود یک سوم کشور را دربرگرفت[۱۷] و در بخش‌های میانی فرات و برخی استان‌های دیگر همچون ناصریه واقع شد.[۱۸] محققان معتقدند بیشتر قبائل سنی به این قیام نپیوستند.[۱۹]
بسیاری از مردم خواهان حکومتی اسلامی - عربی با حاکمیت یکی از فرزندان «شریف حسین» و مجلس شورای قانونگذاری بودند.[۲۰]
محققان نقش علماء و روحانیون را در انقلاب ۱۹۲۰ عراق بسیار مهم و حیاتی ارزیابی کرده‌اند.[۲۱] محمدتقی شیرازی رهبری قیام را بر عهده داشت.[۲۲] روحانیونی همچون سید ابوالقاسم کاشانی، شیخ محمودجواد الجزایری و سید هبةالدین شهرستانی نقش پررنگی در این انقلاب داشتند.[۲۲] رهبران و روسای عشایر نیز تاثیر عمده‌ای در قیام داشتند.[۲۳]
انگلیسی‌ها ادعاهایی در مورد دخالت کشورهای خارجی از جمله آلمان، ترکیه و حتی امریکا در این انقلاب داشتند.[۲۴]
شکست قیام
انگلیسی‌ها به لحاظ سلاح بسیار پیشرفته‌تر از عراقی بودند و حجم سلاح‌های سنگین آن‌ها بسیار بیشتر بود. انگلستان از نیروی هوایی خود نیز در این جنگ بسیار استفاده کرد که بسیار تاثیرگذار بود.[۲۵] همچنین نیروهای کمکی انگلستان از ایران و هند به عراق اعزام شدند و مجموع این‌ها برتری نظامی و شکست طرف عراقی را سبب شد.[۲۶]
محمدتقی شیرازی در سال ۱۹۲۰م و در اثنای قیام فوت کردند که اثر منفی بر قیام گذاشت.[۲۷]
پیامدها
تعداد عراقی‌های کشته شده در این قیام، بیش از ۹ هزار نفر بود. از انگلیسی‌ها نیز ۴۲۶ نفر کشته شدند و هزینه این جنگ برای آن‌ها معادل ۴۰ میلیون پوند تمام شد.[۲۵]
دولت انگلستان در نهایت تصمیم گرفت دولت عربی را در عراق بر سرکار بیاورد و در عین حال قدرت و منافع خود را نیز حفظ کند.[۲۸] در سال ۱۹۲۱م «فیصل» فرزند شریف حسین توسط انگلیسی‌ها به عنوان پادشاه عراق انتخاب شد.[۲۹] شیعیان با وجود اینکه در ابتدا خواهان پادشاهی یکی از فرزندان شریف حسین بودند، با فیصل مخالفت کردند. این مخالفت به دو جهت بود:
- انگلیسی‌ها فیصل را به این مقام برگزیده و به قدرت رسانده بودند.[۳۰]
- در دولت فیصل بین ده مسئول اصلی، سی و پنج بخشدار و هشتاد و پنج مدیر محلی جز در شهرهای مذهبی هیچ فرد شیعه‌ای حضور نداشت و این سبب مخالف شیعیان شده بود.[۳۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ۳۱ص.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۳۱.
- ↑ دادفر، نعمتی، مراجع ایرانی و قیام ۱۹۲۰ شیعیان عراق، ص۸۲.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۳۲.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص ۱۰۲.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص ۱۰۲.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۳۳.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص ۱۱۰.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص ۱۱۰- ۱۱۴.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «انقلاب ۱۹۲۰ عراق (ثوره العشرین) چه بود؟»، خبرگزاری اویس.
- ↑ دادفر، نعمتی، مراجع ایرانی و قیام ۱۹۲۰ شیعیان عراق، ص۸۱.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۳۵.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص ۱۱۵- ۱۲۰.
- ↑ دادفر، نعمتی، مراجع ایرانی و قیام ۱۹۲۰ شیعیان عراق، ص۸۶.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ صادقی تهرانی، تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق، ۱۳۹۰ش، ص۶۷.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۳۰.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۳۵.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۳۰ و ۳۶.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۳۵.
- ↑ دادفر، نعمتی، مراجع ایرانی و قیام ۱۹۲۰ شیعیان عراق، ص۹۵.
- ↑ صادقی تهرانی، تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق، ۱۳۹۰ش، ص۳۸.
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۳۳.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۳۳.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص۱۳۶.
- ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۳۵.
- ↑ الکاتب، تجربه الثوره الاسلامیه فی العراق، ۱۹۸۱م، ص۵۲.
- ↑ صفار، «قصة ثورة العشرين وفتواها من كربلاء»، سایت وکالة نون الخبریة.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص ۱۵۰.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص ۱۶۰.
- ↑ نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۱۳۶۴ش، ص ۱۶۴.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۳۵.
منابع
- الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشهیدین الصدرین للدراسات و البحوث، ۲۰۰۱م.
- «انقلاب ۱۹۲۰ عراق (ثوره العشرین) چه بود؟» خبرگزاری اویس، تاریخ درج مطلب: ۱۰ خرداد ۱۲۹۵ش، تاریخ بازدید: ۷ مرداد ۱۳۹۷ش.
- دادفر، سجاد، نعمتی، نورالدین، «مراجع ایرانی و قیام ۱۹۲۰ شیعیان عراق»، مجبه پژوهش‌نامه‌ی تاریخ اسلام، سال سوم،شماره نهم، بهار ۱۳۹۲ش.
- صادقی تهرانی، محمد، تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق، قم، شکرانه، ۱۳۹۰ش.
- صفار، محمد طاهر، «قصة ثورة العشرين وفتواها من كربلاء»، سایت وکالة نون الخبرية، تاریخ بازدید: ۷ مرداد ۱۳۹۷ش.
- نفیسی، عبدالله فهد، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ترجمه: کاظم چایچیان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۴ش،
- ویلی، جویس ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، موسسه اطلاعات، ۱۳۷۳ش.