قیس بن عتبة بن ربیعة مشهور به ابوحُذَیفة (درگذشت ۱۲ق/۶۳۳م)، از بزرگان صحابه و از سابقین در اسلام. او به حبشه و مدینه هجرت کرد و در بسیاری از غزوات و سرایا حضور داشت و در جنگ یمامه شهید شد.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | قیس بن عتبة بن ربیعة بن عبد شمس بن عبد مناف |
| کنیه | ابوحُذَیفة |
| محل زندگی | حبشه و مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قریش |
| خویشاوندان | مغیرة بن عبدالله بن عمر بن مخزوم، صفوان بن امیه كنانی |
| شهادت | ۱۲ق/۶۳۳م |
| نحوه شهادت | جنگ یمامه |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | پیش از دعوت پیامبر (ص) در خانه ارقم |
| حضور در جنگ‌ها | بدر، احد، خندق، حدیبیه و ... |
| نقش‌های برجسته | جزء نخستین مهاجران به مدینه |
نام
کنیه وی ابوحذیفه بوده است.[۱] نام او را «هُشیم»،[۲] «مِهشم»،[۳] «هشام»[۴] و برخی «هاشم» گفته‌اند.[۵] مادر او فاطمه دختر صفوان بن امیه کنانی است.[۶][۷]
ابوحذیفه در جنگ یمامه شهید شد. ابن سعد سن او را به هنگام مرگ ۵۳ یا ۵۴ سال[۸] و ابن حجر ۵۶ سال[۹] دانسته است.
اسلام ابوحذیفه
ابوحذیفه پیش از آنکه پیامبر(ص) برای دعوت مردم به اسلام به خانه ارقم برود، مسلمان شد[۱۰] و خواهرش هند، همسر ابوسفیان او را با دو بیت شعر هجو گفت،[۱۱] که این دو بیت را به جنگ بدر و هنگامی که ابوحذیفه پدرش را به مبارزه فراخواند، مربوط دانسته است.
هجرت
حبشه
او همراه با همسرش سهله، دختر سهیل بن عمرو، به حبشه هجرت کرد و پسرش محمد در آنجا زاده شد.[۱۲] از عبارات ابن‌سعد چنین برمی‌آید که وی دوبار به حبشه مهاجرت کرده است[۱۳] این نظر را ابن کلبی[۱۴] و بلاذری[۱۵] نیز تأیید کرده‌اند. به هنگامی که خبر دروغین مسلمان شدن کفار مکه در حبشه منتشر شد، عده‌ای از مسلمانان مهاجر به مکه بازگشتند و چون از دروغ بودن خبر مطلع گشتند، یا در جایی پنهان شدند و یا در پناه یکی از بزرگان کفار قرار گرفتند[۱۶]، در این هنگام ابوحذیفه در پناه امیة (بن خلف) درآمد.[۱۷]
مدینه
او از نخستین مهاجران به مدینه بود و همراه مولا و پسرخوانده‌اش سالم[۱۸] نزد عباد بن بشر منزل گرفتند و پیامبر(ص) میان ابوحذیفه و عباد عهد اخوت برقرار نمود.[۱۹]
شرکت در جنگ ها
ابوحذیفه در غزوات بدر، احد، خندق، حدیبیه و دیگر نبرد‌ها شرکت داشته است.[۲۰] همچنین در برخی سرایا از جمله در سریه‌ای به فرماندهی حمزة بن‌عبدالمطّلب، ۷ ماه پس از هجرت[۲۱] و سریه‌ای به فرماندهی عبدالله بن جحش[۲۲] و سریه قَطَن به فرماندهی ابوسلمة[۲۳] شرکت داشت. بنابر نقلی خاص وی در جنگ بدر با وارد کردن ضربتی در کشتن پدرش شرکت کرد.[۲۴] ولی عمده مورخان قاتل عتبه بن ربیعه را حمزه یا حمزه و علی(ع) می‌دانند.[۲۵]
محمد فرزند ابوحذیفه
پس از کشته شدن ابوحذیفه در یمامه، به گفته ابن‌کلبی عثمان متکفل مخارج زندگی پسرش محمد شد، اما محمد در محاصره عثمان یکی از کسانی بود که بر او شورید و مردم مصر را تشویق به قیام کرد.[۲۶] بنا بر برخی منابع اهل سنت، او قایل به اباحه خون عثمان بوده است.[۲۷] پس از قتل عثمان به شام گریخت و به دست رشدین، غلام معاویه، کشته شد.[۲۸]
پانویس
- ↑ الطبقات الکبری، ج۳، ص۸۵
- ↑ الطبقات الکبری، ج۳، ص۸۴
- ↑ السیرة النبویة، ج۱، ص۲۷۷
- ↑ ج۱، ص۲۸
- ↑ ابن‌عبدالبر، ج۴، ص۱۶۳۱؛ ابن‌حجر، ج۴، ص۴۲
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۸۴
- ↑ ؛ برای اقوال دیگر، نک: خلیفه، ج۱، ص۲۸
- ↑ الطبقات الکبری، ج۳، ص۸۵
- ↑ الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۴، ص۴۳
- ↑ خلیفه، ج۱، ص۲۸
- ↑ ابن‌اسحاق، ۲۱۰؛ قس: ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۸۵،
- ↑ ابن‌اسحاق، ۱۵۶، ۲۰۵
- ↑ الطبقات الکبری، ج۳، ص۸۴
- ↑ جمهرة النسب، ج۱، ص۲۰۰
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۱۹۹
- ↑ طبری، ج۲، ص۳۴۰
- ↑ بلاذری، ج۳، ص۲۲۷
- ↑ نک: مالک، ۶۰۵؛ ابن‌هشام، ج۲، ص۱۲۳
- ↑ ابن‌سعد، ج۳، ص۸۴
- ↑ ابن‌سعد، ج۳، ص۸۴ابن‌عبدالبر، ج۴، ص۱۶۳۱
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۱۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۴۵.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۷۰.
- ↑ برای نمونه ر.ک به: أنساب الأشراف، ج۱، ص۱۵۱؛ زرکلی، الأعلام، ج۴، ص۲۰۰
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۳۵۷.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۲۹۲.
- ↑ ابن‌کلبی، ج۱، ص۲۰۰
�
منابع
- ابن‌اثیر، الکامل.
- ابن‌اسحاق، محمد، سیرة (رسول الله)، به کوشش محمد حمیدالله، قونیه، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، قاهره، ۱۳۲۸ق.
- ابن‌حزم، علی بن احمد، جوامع السیرة النبویة، بیروت، دارالکتب العلمیة.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
- ابن‌کلبی، هشام‌الدین محمد، جمهرة النسب، به کوشش عبدالستار احمد فراج، کویت، ۱۴۰۲ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقّا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش عبدالعزیز الدوری، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
- خلیفة بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
- زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
- سهیلی، عبدالرحمن، الروض الانف، به کوشش عبدالرحمن وکیل، قاهره، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
- طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوك مشهور به تاریخ طبری، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم؛ چاپ دوم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- مالک بن انس، الموطأ، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی