پرش به محتوا

پنجره‌فولاد: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Gholampour (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
Gholampour (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
(بدون تفاوت)

نسخهٔ ‏۱۸ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۳۶

پنجره فولاد
اطلاعات اوليه
بنيانگذارشاهرخ تیموری
تأسیس۸۱۷ق
کاربریزیارتی
مکانمشهد
مشخصات
وضعیتفعال
معماری
سبکایرانی - اسلامی
بازسازیدر سال‌های مختلف


پنجره فولاد پنجره‌ای از جنس فولاد که در نزدیک‌ترین مکان به ضریح در صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق) در حرم امام رضا(ع) نصب شده است. نخستین بار این پنجره در سال ۸۱۷ق به‌دستور شاهرخ تیموری، فرزند و جانشین تیمور گورکانی، نصب شد. هدف از نصب این پنجره این بود افرادی که عذر دارند بتوانند ضریح را از پنجره‌های مشبک ببینند و زیارت‌نامه بخوانند؛ اما پس از مدتی به سبب شفای بیماران و حاجت گرفتن افراد، به محلی برای رجوع همه زائران تبدیل شد.

در دوره قاجاریه و با دستور ناصرالدین شاه، پنجره جدیدی از جنس برنز برای این محل در نظر گرفته شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز پنجره فولاد قبلی با پنجره‌ای از جنس برنز و روکش طلا تعویض شد. برای حرم دیگر ائمه و امام‌زاده‌ها همچون امام علی(ع)، امام حسین(ع) و حضرت معصومه(س) نیز پنجره فولاد ساخته شده است.

علت نام‌گذاری و جایگاه

پنجره فولاد، پنجره نسبتاً کوچکی از جنس فولاد بود که اولین‌بار در نزدیک‌ترین مکان به ضریح امام رضا(ع) در صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق) نصب شد تا افراد دارای عذر شرعی یا افراد گناهکاری که شرم حضور دارند، بتوانند ضریح را ببینند و زیارت‌نامه بخوانند.[۱] در وقف‌نامه مادر یکی از شاهان افشار در دو مورد به پنجره مبارک فولادی و همچنین در اسناد دوران صفویه از این فضا با عنوان پنجره فولاد نام برده شد.[۲]

این پنجره در ضلع جنوبی صحن انقلاب (عتیق یا کهنه) و از روبرو در سمت چپ ایوان طلا و روبروی سقاخانه واقع‌شده است.[۳] صحن انقلاب اولین و قدیمی‌ترین صحنی است که در قسمت شمال حرم امام رضا(ع) بنا‌شده است.[۴]

شفای بیماران و حاجت گرفتن افراد پشت پنجره فولاد، سبب شد[۵] تا این مکان برای بسیاری از زائران، نقطه‌ای برای عرض حاجت باشد به‌طوری‌که به گره زدن دستمال و پارچه و بستن قفل و زنجیر به شبکه‌های پنجره فولاد روی بیاورند که البته ریشه دینی ندارد و بیشتر به یک باور عامیانه و سنتی تبدیل‌شده است.[۶]

تاریخچه و معماری

تصویر اولین پنجره فولاد حرم رضوی

نخستین پنجره فولاد در سال ۸۱۷ق در دوره تیموریان به‌دستور شاهرخ میرزا (۷۵۰ ۸۲۵ش)، فرزند و جانشین تیمور گورکانی و همسر گوهرشادآغا سازنده مسجد گوهرشاد، در مسیر منتهی به حرم ساخته و وقف حرم امام رضا(ع) شد.[۷] این پنجره در ابعاد ۱۰۰ در ۱۲۶ سانتی‌متر و دارای یک چهارچوب و دو لَت

با میله‌های فولادی شبکه‌بندی است و کتیبه نام سفارش دهنده و سازندگان، بر صفحات بالا و پایین به خط نسخ برجسته نوشته و زرکوب شده است.[۸]

گفته شده اولین سازنده پنجره فولاد شیخ بهایی (۹۵۳ق ـ۱۰۳۱ق) بوده است[۹] که بنا به گفته حسین مهدوی پارسا نویسنده «کتاب آیا می‌دانید که»، مستنداتی بر آن نیست.[۱۰]

در دوره قاجاریه و با دستور ناصرالدین شاه، پنجره جدیدی از جنس برنز برای این محل در نظر گرفته شد و پنجره قبلی به موزه منتقل گردید.[۱۱]

تصویر دومین پنجره فولاد حرم رضوی

پنجره فولاد دوم تا اوایل انقلاب اسلامی ایران در حرم رضوی بود اما به دلیل فرسودگی، با پنجره جدیدی که هنوز وجود دارد، تعویض شد.[۱۲] این پنجره که جنس آن از برنز و با روکش طلا است، ۴ متر و ۴۱ عرض و ۴ متر و ۵۵ طول دارد و از تعدادی مربع‌های متصل به هم و فاقد هرگونه نوشته و تزئین تشکیل‌شده است.[۱۳]

پنجره فولاد‌های دیگر

پنجره فولادهای دیگری در صحن‌های دیگر حرم رضوی و همینطور در حرم‌های ائمه و امام‌زادگان دیگر ساخته شد که برخی از آن‌ها به شرح ذیل است:

نگارخانه

پانویس

  1. «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز.
  2. «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
  3. «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
  4. در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا(ع)، ۱۳۹۴ش، ص۹۹-۱۰۰.
  5. «ماجرای ساخت «پنجره فولاد» مشهد+ تصاویر»، وبسایت مشرق.
  6. «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
  7. «فولاد زرکوب سده نهم هجری در گنجینه رضوی»، سایت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  8. خوش‌ دل، «موزه آستان قدس (اشیاء نفیس فولادین)»، ص۷۶-۷۸.
  9. «ماجرای نصب پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع) از زبان یک خادم»، خبرگزاری مهر.
  10. «گذری بر تاریخچه پنجره‌ فولاد در حرم امام رضا(ع)»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  11. «ماجرای ساخت «پنجره فولاد» مشهد+ تصاویر»، وبسایت مشرق.
  12. «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز.
  13. «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
  14. «رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف + عکس»، سایت خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا.
  15. «نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم مطهر امام حسین(ع)»، وبسایت ستاد بازسازی عتبات عالیات؛ «در میان اشک و اندوه نمازگزاران، پنجرۀ مطهر قتلگاه امام حسین(ع) برای عزیمت به کربلا بدرقه شد»، وبسایت خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
  16. شاه حسینی،«پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) جابه جا شد»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا.
  17. «پنجره فولاد ضریح حضرت معصومه(س) رونمایی شد»، سایت پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه(س).

منابع

پیوند به بیرون