ناکثین

ناکثین؛ به معنای پیمان‌شکنان؛ لقبی است برای گروهی که به سردمداری طلحه و زبیر علی رغم بیعت با امام علی(ع)علیه او شوریدند و با سپاه بزرگی کوفه و بصره را تصرف کردند و سرانجام در جنگ جمل شکست خوردند. طلحه و زبیر کشته شدند و سپاه پراکنده شد و گروهی به اسارت در آمدند که مورد عفو امام علی(ع) قرار گرفتند.

معنای لغوی

ناکثین، صیغه جمع اسم فاعل در حالت نصب و جر از ماده «ن ـ ک ـ ث» و به معنای پیمان‌شکنان است. این ماده به معنی نقض و شکستن است، و چون طلحه، زبیر و پیروانشان با امام علی(ع) بیعت کردند و سپس آن را شکستند، ناکثین خوانده شده‌اند.

انگیزه

با آغاز خلافت امام علی(ع)، امتیازات مالی و سیاسی ناروایی که برخی بزرگان صدر اسلام در دوره خلفای پیشین کسب کرده بودند، از آنان گرفته شد. امام علی(ع)در واگذاری مقامهای حکومتی به افراد، معیارهایی از قبیل امانتداری و پرهیزگاری در حکمرانی را سخت ملحوظ می‌داشت و بدین رو، علی رغم توقع برخی از مشاهیر و معاریف سیاسی و اجتماعی، از واگذاری مقامهای حکومتی به آنها، پرهیز کرد که گفته‌اند این یکی از انگیزه‌های مهم شورش ناکثین بوده است.

پیشینه کاربرد واژه

عنوان ناکثون (حالت رفعی ناکثین)، در سخنان خود امیرالمؤمنین(ع) به کار رفته است: فاما الناکثون فقد قاتلت (ترجمه: اما با پیمان‌گسلان جنگیدم) و نیز در خطبه شقشقیه آنجا که به سه دسته از دشمنانش که به جنگ با او پرداختند اشاره می کند یکی از اینها را چنین تعبیر می کند: فَلَمَّا نَهَضْتُ بِالْأَمْرِ نَكَثَتْ طَائِفَة (ترجمه: چون به کار برخاستم گروهی پیمانِ بسته شکستند) که مقصود از ناکثین یا پیمان‌گُسلان، طلحه و زبیر و یارانشان است که عایشه را همراه خود برداشتند و از حجاز به عراق رفتند، و جنگ جمل را سبب شدند.

منابع‌

• نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۷۷.
• زبیدی، تاج العروس، تحقیق علی شیری، دارالفکر، بیروت