ملا عبدالله بهابادی
| نویسنده کتاب حاشیه ملا عبدالله | |
 تندیس ملاعبدالله بهابادی در شهر بهاباد | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | اوایل قرن دهم قمری |
| زادگاه | بهاباد در یزد |
| تاریخ وفات | ۹۸۱ق |
| محل دفن | بهاباد یا نجف |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| اجازه روایت از | شیخ بهائی |
| سایر | متولی و خزانه‌دار حرم امام علی(ع) |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| وبگاه رسمی | http://www.molaabdellah.ir/ |
مُلّا عَبْدالله بَهابادی یا ملا عبدالله یزدی (درگذشت: ۹۸۱ق)، مفسر قرآن، فقیه و دانشمند علم منطق در زمان صفویه و نویسنده کتاب حاشیه ملا عبدالله. کتاب حاشیه او، سال‌ها کتاب درسی حوزه‌های علمیه بود.
وی از سوی شاهان صفوی، متولی و خزانه‌دار حرم امام علی(ع) بود. پس از او نیز فرزندان و طایفه‌اش تا زمان جعفر کاشف‌الغطاء عهده‌دار این مسئولیت بودند.
ملا عبدالله دارای مدارسی در اصفهان و نجف بوده است. شیخ بهایی، حسن بن زین‌الدین عاملی و سید محمد موسوی عاملی از جمله شاگردان وی بوده‌اند. همچنین به نوشته اَلذَّریعه، بهابادی دارای اجازه روایت از شیخ بهایی بود. وی دارای تألیفاتی در تفسیر، فقه، منطق، فلسفه، کلام و ادبیات عرب بود. آثار او روان و ساده و دور از زیاده‌گویی توصیف شده است.
زندگی‌نامه
ملا عبدالله بهابادی یزدی، ملقب به نجم‌الدین، فرزند شهاب‌الدین حسین از عالمان یزد است. تاریخ‌نگاران، تولد او را در سال‌های ابتدایی سده دهم قمری در بهاباد،[۱] شهری در ۲۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد نوشته‌اند.[۲]
گفته می‌شود بهابادی، به سبب ویژگی‌های اخلاقی و جایگاه علمی‌اش در نجف، از سوی شاهان صفوی،[یادداشت ۱] متولی و خزانه‌دار حرم امام علی(ع) شد و پس از او، فرزندان و طایفه‌اش تا زمان جعفر کاشف‌الغطاء عهده‌دار این مسئولیت بودند.[۳] طایفه اَلمُلّا[۴] یا مُلالی[۵] در نجف به ملاعبدالله منتسب است. برخی رابطه ملاعبدالله با دربار صفوی را در حل مشکلات شیعیان مؤثر دانسته‌اند.[۶]
علت هجرت بهابادی به نجف، برخوردهای تند با فلاسفه و متکلمان گفته شده است.[۷]
در بعضی کتاب‌ها، از بهابادی، با عناوینی مانند شهابادی،[۸] شاه‌آباد و شاه‌آبادی نام برده شده که آن را اشتباه نسخه‌برداران دانسته‌اند[۹] که به دیگر کتاب‌ها مانند الذریعه و ریحانة الادب نیز راه یافته است. واژه «بهاباد» به اشتباه شهاباد و به مرور زمان، شاه‌آباد نوشته شده است.[۱۰]
تحصیلات
ملا عبداالله تحصیلات مقدماتی را در بهاباد گذراند. دوران تحصیلات وی در حوزه‌های علمیه شیراز، اصفهان و نجف بوده است. از هم‌درسان او افرادی چون مقدس اردبیلی را نام می‌برند.[۱۱] برخی از استادان وی هم عبارت‌اند از: غیاث‌الدین منصور دشتکی، صاحب مدرسه منصوریه و جلال‌الدین محمود شیرازی، از فیلسوفان قرن دهم قمری.[۱۲]
بهابادی در نجف و اصفهان، حوزه علمیه تأسیس کرد و در مدرسه ﻣﻨﺼﻮرﻳﻪ شیراز به تدریس پرداخت. شیخ بهایی را از شاگردان او دانسته‌اند.[۱۳] همچنین حسن بن زین‌الدین، فرزند شهید ثانی و نویسنده کتاب مَعالِم، و محمد عاملی، نویسنده کتاب مَدارک الاحکام را از شاگردان بهابادی در علوم عقلی و استادان وی در علوم دینی به شمار آورده‌اند.[۱۴]
درگذشت
ملاعبدالله یزدی در سال ۹۸۱ق درگذشت؛[۱۵] اما درباره محل دفن او بین منابع اختلاف است. بعضی دفن ملاعبدالله را در نجف[۱۶] و برخی دیگر در بهاباد می‌دانند و مقبره‌ای نیز به این نام در زادگاه وی بهاباد وجود دارد.[۱۷]
فعالیت‌های علمی
مدرسه و کتابخانه‌ای در نجف منتسب به بهابادی و خاندان اوست.[۱۸] وی در شیراز، اصفهان و نجف[۱۹] تدریس علوم اسلامی را برعهده داشت.
آثار
ملا عبدالله دارای تألیفاتی در تفسیر،[۲۰] فقه، منطق،[۲۱] فلسفه، کلام و ادبیات عرب است.[۲۲] تألیفات او روان و ساده و دور از زیاده‌گویی توصیف شده است.[۲۳] برخی از آنها عبارت‌اند از:
- اَلحاشیةُ علی تَهذیبِ المنطق: این کتاب حاشیه‌ای است بر کتاب تهذیب المنطق اثر سعدالدین تفتازانی، از عالمان اهل‌سنت در قرن هشتم قمری که در زمینه علم مَنطق تألیف شده است.[۲۴] کتاب حاشیه او، سال‌ها، کتاب درسی حوزه‌های علمیه بود و به «حاشیه ملاعبدالله» شهرت دارد.[۲۵]
حاشیه ملا عبدالله را از مؤثرترین عوامل شهرت کتاب تهذیب المنطق تفتازانی برشمرده‌اند.[۲۶] علت توجه بیشتر به حاشیه کتاب نسبت به اصل کتاب را دقت و جامعیت حاشیه می‌دانند.[۲۷] بر کتاب حاشیه ملا عبدالله شرح‌ها، حواشی و تعلیقات متعددی نگاشته شده است.[۲۸]
- اَﻟﺘِّﺠﺎرةُ اﻟﺮّاﺑﺤﻪ فی ﺗﻔﺴﯿرِ اﻟﺴّﻮرةِ و اﻟﻔﺎﺗﺤه: موضوع کتاب تفسیر سوره‌های حمد و اخلاص است.[۲۹]
- دُرَّةُ المَعانی فی تفسیر سورة الاِخلاص و السَّبعِ المَثانی: این تفسیر خلاصه‌ای از کتاب اَلتِّجارةُ الرّابِحة فی تفسیرِ السّورة و الفاتحه است که توسط خودِ مؤلف نگاشته شده.
حاشیة علی اِرشاد الاَذهان،[۳۰] اَلحاشیةُ علی تفسیر انوار التَّنزیل (مشهور به تفسیر بیضاوی)،[۳۱] شرح فارسی بر تهذیب المنطق، شرح القواعدِ فی الفقه، شرح العجالة[یادداشت ۲] و اَلحاشیةُ علیٰ شرحِ الشَّمسیه از دیگر آثار اوست.[۳۲]
تک‌نگاری
کتاب «آخوند ملا عبدالله بهابادی (صاحبْ‌حاشیه)»، نوشتهٔ احمد ترحمی بهابادی، به زندگی و آثار عبدالله بهابادی یزدی پرداخته است. این کتاب در سال ۱۳۷۵ش به چاپ رسید.[۳۳]
پانویس
- ↑ نجفی، «ملا عبدالله یزدی در الذریعه»، ج۱، ص۹۸.
- ↑ عبدی‌پور، «بررسی و تحلیل سیره علمی و عملی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی»، ص۲۷.
- ↑ حرزالدین، تاریخ النجف الأشرف، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۲۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۳.
- ↑ خلیلی، موسوعة العتبات المقدسة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۴۲.
- ↑ العبد الخانی، «زندگی و شخصیت علمی و عملی ملاعبدالله یزدی»، ص۲۰۴.
- ↑ رشیدزاده، «مقایسه تطبیقی حاشیه ملاعبدالله و المنطق مظفر»، ص۲۶۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۴۸.
- ↑ نگاه کنید به: عبدی‌پور، «بررسی و تحلیل سیره علمی و عملی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی»، ص۵۰-۵۱.
- ↑ عبدی‌پور، «بررسی و تحلیل سیره علمی و عملی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی»، ص۵۱.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۲۲۸.
- ↑ اﻓﻨﺪی، ریاض اﻟﻌﻠﻤﺎء، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ حرعاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۶۰؛ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۲۲۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۶۱؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۳؛ حرعاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۶۰.
- ↑ روملو، احسن التواریخ، ۱۳۵۷ش، ص۶۱۱.
- ↑ حرزالدین، تاریخ النجف الأشرف، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۷۴؛ عبدی‌پور، «بررسی و تحلیل سیره علمی و عملی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی»، ص۳۹.
- ↑ افشار، یادگارهای یزد، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵.
- ↑ عبدی‌پور، «بررسی و تحلیل سیره علمی و عملی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی»، ص۹۹.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۴۸؛ ج۴، ص۲۷۸.
- ↑ حرعاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۶۰.
- ↑ اﻓﻨﺪی، ریاض اﻟﻌﻠﻤﺎء، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۹۱-۱۹۳؛ نجفی، «ملا عبدالله بهابادی یزدی در الذریعه»، ص۱۰۲-۱۱۴.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۲۰۰۲م، ج۴، ص۸۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۳؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۵۳.
- ↑ مؤسسه النشر الاسلامی، «مقدمه»، در الحاشیه علی تهذیب المنطق، ص۳.
- ↑ طباطبایی لطفی، و قاسمی، «مطالعه توصیفی حاشیه ملا عبدالله بهابادی از منظر تحلیل ژانر»، ص۲۶.
- ↑ طباطبایی لطفی، و قاسمی، «مطالعه توصیفی حاشیه ملا عبدالله بهابادی از منظر تحلیل ژانر»، ص۲۶.
- ↑ نگاه کنید به: آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۵۹ و ۱۸۱؛ ج۱۵، ص۱۷۷؛ ج۱۸، ص۱۰؛ غلامی بدربانی، «سبک‌شناسی شروح و تعلیقات حاشیه ملا عبدالله در دوران معاصر»، ص۲۱۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه؛ ج۳، ص۳۴۸، شماره ۱۲۵۶.
- ↑ اﻓﻨﺪی، ریاض اﻟﻌﻠﻤﺎء، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه؛ ج۴، ص۲۷۸.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الأدباء، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۷.
- ↑ ترحمی بهابادی، آخوند ملا عبدالله بهابادی (صاحب حاشیه)، ۱۳۷۵ش، مقدمه.
یادداشت
- ↑ شاهان صفوی در زمان حیات ملا عبدالله بهابادی شاه طهماسب اول (۹۱۹-۹۸۱ق) و فرزندش شاه اسماعیل دوم (۹۴۴-۹۸۵ق) بودند (سیوری، ایران عصر صفوی، ۱۳۸۷ش، ص۵۷؛ معصوم، تاریخ سلاطین صفویه، ۱۳۵۱ش، ص۱۵-۱۶).
- ↑ به نوشته عبدالله افندی در ریاض العلماء، تفتازانی کتابی در منطق دارد به نام تهذیب المنطق و جلال الدین دوانی حاشیه‌ای بر این کتاب دارد به نام العجاله و ملاعبدالله بهابادی بر حواشی دوانی حاشیه زده است که به نام الخرارة فی شرح العجاله است (افندی، ریاض العلماء، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۹۳).
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- افندی، عبدالله بن عسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، بیروت، مؤسسة تاریخ العربی، ۱۴۱۵ق.
- افشار، ایرج، یادگارهای یزد معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، خانه کتاب یزد، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- العبد الخانی، ساجده، «زندگی و شخصیت علمی و عملی ملاعبدالله یزدی»، در مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۱، تابستان ۱۳۹۵ش.
- «امام جمعه بهاباد: کنگره بزرگداشت علامه ملاعبدالله بهابادی در بهاباد برگزار می‌شود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آذر ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۲۵ آبان ۱۴۰۲ش.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، با تصحیح و تنظیم حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- ترحمی بهابادی، احمد، آخوند ملا عبدالله بهابادی (صاحب حاشیه)، بهاباد، نشر بهاباد، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- حرزالدین، محمدحسین، تاریخ النجف الأشرف، به تحقیق عبد الرزاق محمدحسین حرز الدین، قم، دلیل ما، ۱۳۸۵ش/ ۱۴۲۷ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل فی علماء جبل العامل، بغداد، مکتبة الأندلس، ۱۳۶۲ش.
- خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷ق.
- رازی، امین احمد، تذکره هفت اقلیم، تهران، سروش، ۱۳۷۸ش.
- رشیدزاده، محمد، «مقایسه تطبیقی حاشیه ملاعبدالله و المنطق مظفر»، در مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۱، تابستان ۱۳۹۵ش.
- روملو، حسن بیگ، احسن التواریخ، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، بابک، چاپ اول، ۱۳۵۷ش.
- زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملائین، چاپ پانزدهم، ۲۰۰۲م.
- طباطبایی لطفی، سید عبدالمجید، و قاسمی، طاهره، «مطالعه توصیفی حاشیه ملا عبدالله بهابادی از منظر تحلیل ژانر»، در مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۱، تابستان ۱۳۹۵ش.
- عبدی‌پور، حسن، «بررسی و تحلیل سیره علمی و عملی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی»، کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج، بی‌تا.
- غلامی بدربانی، حسین، «سبک‌شناسی شروح و تعلیقات حاشیه ملا عبدالله در دوران معاصر»، در مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۲، تابستان ۱۳۹۵ش.
- مؤسسة النشر الاسلامی، «مقدمه»، در الحاشیه علی تهذیب المنطق، تألیف المولی عبدالله الیزدی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ پانزدهم، ۱۴۳۳ق.
- موسوی خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- نجفی، محمدعلی، «ملا عبدالله بهابادی یزدی در الذریعه»، در مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۱، تابستان ۱۳۹۵ش.