رکن‌الدین محمد بن علی بن محمد استرابادی حلی نجفی‌غروی، معروف به جُرْجانی متکلم، اصولی و از علمای امامی سده‌های ۷ و ۸ قمری و از شاگردان علامه حلی، که بسیاری از آثار خواجه نصیر طوسی را به عربی ترجمه کرد.الابحاث فی تقویم الاحداث از آثار مهم اوست.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | رکن‌الدین محمد بن علی بن محمد استرابادی |
| لقب | جُرجانی |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | علامه حلی |
| اجازه روایت از | علامه حلی |
| تألیفات | الابحاث فی تقویم الاحداث، غایة البادئ، ترجمۀ اوصاف الاشراف ... |
تحصیلات
از زندگی جرجانی اطلاعات دقیقی در دست نیست. تاریخ خاتمۀ برخی از آثارش سالهای ۶۹۷ و ۷۲۸ق را نشان می‌دهد.[۱] وی مدتی در حله بود و نزد علامه حلی (درگذشت۷۲۶ق/۱۳۲۶م) به دانش‌اندوزی پرداخت.[۲] از تنوع عناوین آثارش برمی‌آید که از علوم مختلف زمانۀ خویش بهرۀ کافی داشته است.
در مقدمۀ ناشر بر قواعد الاحکام علامۀ حلی[۳] و همچنین در مقدمه بر نهایة الاحکام او،[۴] نام جرجانی در زمرۀ شاگردانی نقل شده که از وی اجازۀ روایت یافته‌اند. جرجانی با خواجه نصیرالدین طوسی قریب العصر بود و نسبت به آثار وی اظهار شیفتگی می‌کرد، چندان که خواجه را افضل المحققین و رئیس‌العلماء و الحکماء المتبحرین می‌خواند و می‌گوید: «کتب بسیاری از تألیفات پیشینیان را که در علوم مختلف ساخته‌اند، مطالعه کردم و هیچ‌یک را به مانند کلام خواجه ندیدم.[۵] جرجانی شخصیت علامۀ حلی و کیفیت درس و بحث او را نیز سخت ستوده است.[۶]
آثار
جرجانی نویسندۀ پرکاری بوده است، چندان که در یکی از دست نوشته‌های خود فهرست آثار خود را بیش از ۳۰ عنوان ذکر کرده است.[۷] جرجانی بسیاری از آثار نصیرالدین طوسی را به زبان عربی بازنگاشت و آثار علامۀ حلی را شرح کرد. کتاب‌های ذیل از متون به یادگار مانده از اوست:
- الابحاث فی تقویم الاحداث. وی در این کتاب در عین حال که به اثبات امامت ائمه اثنا عشری، اثبات غیبت امام زمان و رد شبهات مربوط به آن پرداخته است، عقاید زیدیه را نیز در این باب رد کرده است.[۸] نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه آستان قدس موجود است.[۹]
- ترجمۀ اوصاف الاشراف نصیرالدین طوسی. دو نسخه از متن عربی این کتاب به شماره‌های ۱۲۰ و ۱۲۱ در کتابخانۀ آستان قدس رضوی و نسخۀ دیگری از این کتاب در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است.[۱۰]
- غایة‌البادئ. این کتاب شرح مبادئ الاصول علامۀ حلی است که حاصل تلاش سالهای نخست فعالیت او ست. (۶۷۹ ق)[۱۱] این کتاب در زمان حیات علامه به پایان رسید و جرجانی آن را به نام عمیدالدین ابوطالب عبدالمطلب حسینی شرح کرد.[۱۲] دو نسخه از این کتاب در کتابخانۀ آستان قدس رضوی به شماره‌های ۲۹۲۰ و ۲۹۲۱ موجود است.[۱۳] نسخه‌هایی از این کتاب با عنوان نهایة البادئ در دست است و از این‌رو، برخی به خطا آن را به کس دیگری منسوب کرده‌اند.[۱۴]
- ترجمه کتاب فصول نصیریه خواجه نصیرالدین طوسی. نویسنده چنان‌که خود ذکر می‌کند، پس از فراغت از تألیف کتاب الابحاث به ترجمۀ آن پرداخته است. فصول کتاب مختصری در اصول عقاید است و جرجانی در ابتدای ترجمه پس از ستایش کتاب می‌گوید: «بر خود واجب دیدم کتاب را از پوشش لباس‌های پدری‌اش درآورده، و آن‌را در کسوت لباس‌های عربی جلو‌ه‌گر سازم تا دانش‌پژوهان عرب نیز از آن بهره‌مند گردند».[۱۵] نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانۀ آستانۀ قدس به شمارۀ ۸۱۷[۱۶] و دو نسخۀ دیگر در کتابخانۀ وزیری یزد در مجموعه‌های شمارۀ ۲۲۷۹ و ۲۴۸۷ موجود است.[۱۷]
- ترجمه اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی به زبان عربی.
- به ترجمۀ اساس الاقتباس و شرح ثمرۀ بطلمیوس خواجه نیز در مقدمۀ اوصاف الاشراف اشاره شده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۶۳، ج۲، ص۴۲۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ج ۹، ص۴۲۵.
- ↑ علامه حلی، ج۱، ص۲۶.
- ↑ نک: رجایی، مقدمه بر نهایة الاحکام علامۀ حلی، ج۱، ص۹.
- ↑ نک: جرجانی، مقدمه بر ترجمۀ اوصاف الاشراف نصیرالدین طوسی.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۴۲۵.
- ↑ نک: امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۴۲۶.
- ↑ آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۶۳.
- ↑ نک: آستان قدس، ۱۵.
- ↑ مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص۴۵۸.
- ↑ نک: کحاله، معجم‌المؤلفین، ج۱۰، ص۴۶.
- ↑ آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۱۰، ج ۲۴، ص۳۹۷.
- ↑ آستان قدس،ص ۴۱۶
- ↑ آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۳۹۷.
- ↑ کنتوری، اعجاز حسینی، ص۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ آستان قدس، ص۶۶۳.
- ↑ شیروانی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری، ص۱۲۲۹، ۱۳۱۳.
- ↑ نک: جرجانی، مقدمه...، برای بررسی دیگر آثار وی، نک: امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۴۲۶؛ قمی، الفوائد الرضویه، ص۵۷۷؛ مدرس، ریحانة الادب، ج۱، ص۴۰۳.
یادداشت
منابع
- آستان قدس، فهرست.
- محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳ / ۱۹۸۳.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۵۹م.
- جرجانی، محمد، مقدمه بر ترجمۀ اوصاف الاشراف نصیرالدین طوسی، نسخۀ خطی موجود در مرکز.
- رجایی، مهدی، مقدمه بر نهایة الاحکام علامۀ حلی، قم، ۱۴۱۰ق.
- شیروانی، محمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری، یزد، ۱۳۵۸ش.
- قمی، عباس، الفوائد الرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش.
- کحاله، عمررضا، معجم‌المؤلفین، دمشق، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
- کنتوری، اعجاز حسینی، کشف الحجب و الاستار، قم، ۱۴۰۹ق.
- مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۶۹ش.
- مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ۱۳۳۴ش.
- مقدمۀ ناشر بر قواعد الاحکام علامۀ حلی، قم، ۱۴۱۳ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی