جمهوری آذربایجان
 | |||
| |||
| اطلاعات عمومی | |||
|---|---|---|---|
| نام رسمی | جمهوری آذربایجان | ||
| دین رسمی | اسلام | ||
| جمعیت کل | ۱۰میلیون نفر(۲۰۱۹م) | ||
| مساحت | ۸۶٬۶۰۰ کیلومتر مربع | ||
| حکومت | جمهوری | ||
| واحد پول | منات | ||
| پایتخت | باکو ۴۰°۲۳′۴۳″ شمالی ۴۹°۵۲′۵۶″ شرقی / ۴۰٫۳۹۵۲۸°شمالی ۴۹٫۸۸۲۲۲°شرقی | ||
| شهرهای مهم | گنجه | ||
| ادیان(درصد) | اسلام ۹۹٪ • دیگر ادیان ۱٪ | ||
| زبان رسمی | آذری | ||
| اسلام | |||
| پیشینه اسلام | قرن اول هجری قمری | ||
| اطلاعات شیعی | |||
| درصد به جمعیت کشور | ۸۵٪ | ||
| پیشینه | دوران صفویه | ||
| اقوام | آذری و تالش | ||
| فرق | اثناعشری | ||
| زیارتگاهها | بی بی‌هیبت • رحیمه خاتون | ||
| مناطق شیعه‌نشین | نارداران • شماخی • گنجه• باکو | ||
آذربایجان کشوری در شمال ایران و در غرب دریاچه خزر است. سرزمین آذربایجان در ۱۱۹۲ش/۱۸۱۳م پس از جنگهای ایران و روسیه، تحت تسلط روسیه قرار گرفت و در ۱۳۷۰ش/۱۹۹۱م در تجزیه شوروی، از آن مستقل شد. زبان و خط رسمی آذربایجان، آذری (ترکی) و لاتین است. اکثریت مردم آذربایجان مسلمان و شیعه هستند. در دوران صفویه، مذهب شیعه در آذربایجان گسترش یافت. آذری‌ها و تالشی‌ها اکثریت شیعیان را تشکیل میدهند. قانون اساسی آذربایجان، نظام سیاسی آن را غیرمذهبی معرفی کرده است. دولت این کشور، عضو کنفرانس کشورهای اسلامی و شورای اروپا است. در حاکمیت تزارها و کمونیستها فعالیت‌های رسمی برای نابود کردن فرهنگ و دیانت اسلامی در اذربایجان صورت گرفت مانند تخریب برخی مساجد، کشتن روحانیون و ممنوعیت تحصیل دینی و مراسم مذهبی. برخی سیاست‌های دولت فعلی اذربایجان نیز در جهت گسترش سکولاریسم و محدودیت و یا ممنوعیت فعالیت‌ها و فعالان شیعه انجام می‌شود. شهرهای نارداران، شماخی و گنجه از مراکز مشهور تشیع در این سرزمین است. مزار بی‌بی هیبت و امامزاده رحیمه خانم از زیارتگاهها و مراکز تجمع شیعیان است.
موقعیت جغرافیایی
جمهوری آذربایجان که در نوشته‌های مورخان باستان، از آن به آلبانیا، آردان و ارّان یاد شده است[۱]، با ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع مساحت در غرب دریای خزر و شمال ایران قرار دارد. اذربایجان از شمال با جمهوری خودمختار داغستان (روسیه)، از شمال غرب با گرجستان، از غرب با ارمنستان و از طریق نخجوان با ترکیه همسایه است. اذربایجان از طریق دریای خزر با ترکمنستان و قزاقستان نیز مرز آبی دارد. این کشور از شمال به رشته کوه‌های قفقاز و از جنوب به رودخانه ارس محدود است.[۲] رود کُر یا کور از میان این کشور می‌گذرد.[۳]
آذربایجان دارای ۵۹ بخش، ۱۱ شهر و یک جمهوری خودمختار نخجوان است. باکو، پایتخت این کشور و بزرگترین شهر و مرکز صنعتی اذربایجان، در شبه جزیره Abşeron قرار دارد که پرجمعیت‌ترین مکان آذربایجان است.[۴] جمهوری خودمختار قره‌باغ (بااکثریت ارمنی) در آذربایجان، از ۱۳۷۳ش/۱۹۹۴م در تصرف جدایی‌طلبان ارمنی است که توسط دولت ارمنستان حمایت می‌شوند.[۵]
تاریخ سیاسی
منطقه اران در دوره پیش از اسلام در سلطه اشکانیان و سپس ساسانیان، و شروان در تسلط روم بود.[۶] در ۶۲۸م ترکان و خزرها به اران حمله کردند و تصرف کردند.[۷] در ۲۵ق/۶۴۷م در خلافت عثمان، ارمنستان و گرجستان و اران توسط مسلمانان فتح شد.[۸] در عهد بنی‌عباس، اران خراج‌گذار بود.
حاکمیت این منطقه از قرن چهارم هجری(قرن دهم میلادی) تا قرن نوزدهم چندین مرتبه تغییر کرد.[۹] در ۱۱۸۴ش/۱۸۰۵م دولت روس، خان‌های قره‌باغ و شکی را به تابعیت خود درآورد. پس از پایان جنگهای ایران و روس، در دو معاهده ترکمان‌چای و گلستان، مناطق دیگری از شمال ایران به روسیه ملحق شد.[۱۰] در ۱۲۹۷ش/۱۹۱۸م همزمان با انقلاب بلشویک‌ها در روسیه و ورود نیروهای عثمانی به قفقاز، حزب مساواتیان در تفلیس، دولتی تشکیل داده و نام آن را جمهوری آذربایجان نهاد. دوسال بعد، در ۱۲۹۹ش/۱۹۲۰م کمیته موقت انقلابی، دولت مساواتیان را ساقط کرده و دولت جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان پا گرفت.[۱۱] آذربايجان در پی فروپاشی شوروی، در آبان ۱۳۷۰ش(كتبر۱۹۹۱م) به استقلال دست یافت.
امروزه حکومت آذربایجان، جمهوری است و رئیس جمهور این کشور، الهام علی اف است.
ترکیب جمعیتی و زبان
جمعیت آذربایجان درسال ۱۳۹۸ش/۲۰۱۹م حدود ده میلیون نفر برآورد شده است.[۱۲] در آذربایجان اقوام زیادی ساکن هستند که عبارتند از: آذری، لزگی (داغستانی)، روس، ارمنی، تالش، آوار، ترکمن، تاتار، اکراینی، سخور، گرجی، کرد، تات، یهودی و آدین. آذری‌ها بیش از ۹۰٪ ترکیب قومی این کشور را تشکیل میدهند.[۱۳]
زبان آذربایجانی از شاخه جنوب غربی (اوغوز) زبان‌های ترک است. در آذربایجان از خط عربی تا قرن بیستم استفاده می‌شد. الفبای سیریلیک (روسی) در سال ۱۳۱۸ش/۱۹۳۹م جایگزین آن شد. در ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲م و پس از استقلال، دولت جمهوری آذربایجان از الفبای سیریلیک به الفبای لاتین (رومی) تغییر خط داد.[۱۴]
ادیان و مذاهب
اکثر ساکنان جمهوری آذربایجان، مسلمان هستند. اندکی مسیحی و یهودی نیز در اذربایجان زندگی می‌کنند. سابقه حضور مسیحیت در این کشور به پیش از اسلام بر می‌گردد.[۱۵]امروزه مسیحیان این کشور تابع کلیسای ارتدوکس روسیه یا تابع کلیسای ارتدوکس ارمنستان هستند و برای تبلیغ دین خود در آذربایجان محدودیت قانونی ندارند.
بهائیت نیز در کشور آذربایجان حضور دارد.فرقه بهایی در قالب دو تشکل ثبت شده فعالیت می‌کند.
نمودار پیروان ادیان و مذاهب آذربایجان شیعیان (84٪) سنی (15٪) دیگر (۱٪)
اسلام
اسلام در قرن اول وارد این سرزمین شد. [۱۶] و جایگزین دین مسیحیت شد. در قرن چهارم هجری و با تسلط آل سالار بر این منطقه، تشیع اسماعیلی رواج یافت.[۱۷] و در قرن دهم و با تسلط صفویه بر این منطقه، تشیع دوازده امامی، مذهب مورد پذیرش اکثر ساکنان این منطقه شد.[۱۸] براساس آمار ۱۳۸۹ش/۲۰۱۰م حدود ۹۶٪ مردم اذربایجان مسلمان هستند.[۱۹] در بین اقوام ساکن آذربایجان، آذری‌ها بزرگترین قوم شیعه و بعد از آن تالش‌ها قرار دارند.[۲۰]هم اکنون بیش از ۸۰٪ مسلمانان این کشور، معتقد به شیعه، و بقیه سنی هستند.[۲۱]
بنا بر اعتقاد حاج علی‌اکرام علی‌اف و دیگر اسلامگرایان جمهوری آذربایجان، آمار جمعیتی شیعیان جمهوری آذربایجان ۸۵ تا ۹۰ درصد است و در پایین ذکر‌کردن این جمعیت، اغراض سیاسی وجود دارد.[۲۲]
وضعیت مسلمانان پس از تسلط روسها
روسها پس از گرفتن حاکمیت مناطق شمال رود ارس، تا چندین دهه نسبت به آن کم‌توجه بوده و سرمایه‌گذاری اندکی داشت.[۲۳] با کشف و استخراج نفت در باکو در دهه ۱۲۵۰ش/۱۸۷۰م حاکمیت روسیه و حضور اتباع روس و ارمنی بیشتر شد. گفته می‌شود در این زمان برای کنترل فعالیت‌های دینی و نیز قطع ارتباط مسلمانان آذربایجان با ایران و عراق، اداره روحانیت قفقاز تاسیس شد. فعالیتهایی نیز از سوی تزار برای اختلاف بین مسلمانان و وابستگی روحانیت شیعه صورت گرفت. در ابتدای قرن بیستم، فضای اجتماعی جمهوری آذربایجان تحت تأثیر جریان‌های دین‌ستیز و نیز روشن‌فکری، سکولاریسم را تجربه کرد.[۲۴][یادداشت ۱]
وضعیت مسلمانان در دوران حکومت کمونیستی
در دوره حکومت کمونیستی، اسلام از صحنه زندگی اجتماعی بیرون رانده شده و امر خصوصی شهروندان کشور اعلام شد.[۲۵]
اتفاقاتی که در این دوره رخ داد عبارتند از:
- تعطیلی حدود ۴۰۰ مسجد و تخریب ۱۲۰ مسجد و برخی اماکن زیارتی از جمله بارگاه بی‌بی هیبت.
- ممنوعیت آموزش اسلامی و ابراز دیانت مانند مراسم عزاداری در ایام عاشورا[۲۶]
- اعدام ۸۰۰ روحانی و فرد دیندار در آذربایجان به دستور لنین در اوایل دهه ۱۲۹۰ش/۱۹۲۰م [۲۷][یادداشت ۲]
- قتل عام بیش از ۳۰۰ هزار نفر از دینداران در فاصله ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۳۰۸ش تا ۱۳۱۸ش (۱۹۲۹تا۱۹۳۹م)توسط تشکیلات‌های مختلف کمونیستی
- اعلام قرآن کریم به منزله یک «کتاب زیان‌آور» و ممنوع شدن چاپ و خواندن آن
در پی این اقدامات، برخی شیعیان اذربایجان پنهانی به فرزندان خود آموزش‌های دینی می‌دادند و در قسمت جنوبی آذربایجان یعنی در نزدیکی لنکران، مصلا و نخجوان و نیز در نارداران (شمال باکو) مراسم‌های خود را مخفیانه برگزار می‌کردند.[۲۸]
وضعیت مسلمانان پس از استقلال
هر چند بر اساس ماده ۴۸ قانون‌اساسی آذربایجان، حکومت این کشور، یک دولت غیر مذهبی است و مذهب رسمی ندارد اما نخستین رییس جمهور اذربایجان، حیدر علی‌اف پس از استقلال، سفر حج انجام داد و در همان سالها حج مسلمانان آذربایجان از سر گرفته شد. همچنین مقامات رسمی ساخت مساجد، گسترش ادبیات اسلامی و احیای آموزش خصوصی اسلامی را تشویق کردند.[۲۹] گرچه برخی، مسلمانان سکولار را در اذربایجان رو به ازدیاد میدانند.[۳۰]
پس از فوت حیدر علی‌اف، فرزندش الهام علی‌اف رییس جمهور اذربایجان (از ۱۳۸۲ش/۲۰۰۳م تا اکنون) شد. برخی سیاست‌های او مورد اعتراض مسلمانان قرار گرفت مانند ممنوعیت حجاب در مدارس و دانشگاه‌ها؛ ممنوعیت پخش اذان از مساجد و ممنوعیت ورود دانش آموزان و افراد جوان به مساجد؛ تعطیلی مدارس اسلامی و محدودیت شدید طلاب؛ ممنوعیت برگزاری مراسم مذهبی و عزاداری ماه‌های محرم و صفر در بیرون از مسجد و حسینیه؛ دستگیری فعالان مذهبی، و تخریب برخی از مساجد شیعیان. برخی نیز علی‌اف را به سکوت و عدم واکنش نسبت به فعالیت‌های ضد اسلامی متهم کرده‌اند: مانند عدم جلوگیری از انتشار کتاب آیات شیطانی در باکو، حمایت از رافیق توفیق، نویسنده هتاک به پیامبر و ائمه معصومین.[یادداشت ۳]، انتشار بیانیه ۵۴ نویسنده و فعال رسانه‌ای علیه اسلام در ۱۳۹۱ش/۲۰۱۲م[یادداشت ۴] و ازادی فعالیت تبلیغی یهودیان و مسیحیان.
وضعیت اهل سنت
امروزه سنی‌های بومی یا قدیمی اذربایجان در مناطق مرزی زندگی می‌کنند. محل تمرکز فعالیت‌های اهل سنت در باکو، مسجد تاریخی "اژدربیگ" است. [یادداشت ۵] ترکیه، کویت و عربستان سعودی از چند دهه به این سو، فعالیتهایی برای ترویج عقاید مذهبی موردنظر خود در اذربایجان داشته و دارند.[۳۱]
وهابیت نیز در آذربایجان فعالیت دارد. فرقه وهابیت در منطقه قفقاز عموماً از نواحی داغستان و چچن تغذیه می‌شود[۳۲] و بیشتر در بین گروه‌های سنی حاشیه‌ای در آذربایجان نفوذ دارد. [یادداشت ۶] [یادداشت ۷]
بخش مهمی از جریان وهابی در جمهوری آذربایجان را فردی به نام «قامت سلیمان‌اف» رهبری می‌کند. وی امام جماعت مسجد جمعه منطقه نریمانف، موسوم به «مسجد ابوبکر» است. این مسجد براثر اختلاف درونی گروه‌های وهابی و در پی انفجار نارنجک ، در آگوست ۲۰۰۸، به حالت نیمه فعال درآمد.
اما فعالیت وهابی ها در مسجد جمعه منطقه نریمانف که با مساعدت حیدر علی اف، رییس جمهوری وقت، «مسجد ابوبکر» نام گرفته بود، هیچ‌گاه متوقف نشد. بعد از انفجار نارنجک در این مرکز تجمع وهابی ها در باکو در آگوست ۲۰۰۸ و اعلام تعطیلی این مسجد برای تحقیقات قضایی، فعالیت وهابی های تحت رهبری سلیمان‌اف تقریباً به شکل زیرزمینی ادامه یافت. از سال ۲۰۱۵ مجددا فعالیت‌های علنی وهابیت در آذربایجان گسترش پیدا کرده است و بخشی از همین وهابیون به داعش در سوریه پیوستند.[۳۵]
وهابیون در آذربایجان، چندین سایت دارند که علیه شیعه در حال فعالیت است. از دیگر گروه های فعال اهل سنت در آذربایجان گروه موسوم به نورچی‌ها است. این گروه از یک دهه به این سو در آذربایجان فعالیت دارند. این جریان دینی، منسوب به فتح‌الله گولن است.[۳۶]
وضعیت شیعیان
مناطق مشهور شیعیان
- نارداران
نارداران در ۲۸ کیلومتری شمال شرقی باکو قرار دارد و یکی از کانون‌های حرکت اسلامی در قفقاز و جمهوری آذربایجان بوده و زیارتگاه رحمیه خاتون خواهر امام رضا(ع) در این روستا هست.[۳۷] [یادداشت ۸]
- شماخی یا شاماخی
در روزگار صفوی، شماخی دارای مدرسه علمیه بوده و مساجدی هم در این شهر بوده است. شماخی از مراکز زبان فارسی در اذربایجان است.[۳۸]
- گنجه
گنجه در ۳۶۵ کیلومتری غرب باکو قرار دارد و مقبره منسوب به ابراهیم فرزند امام محمد باقر(ع)، قبر نظامی گنجوی و مسجد شاه عباس در این شهر است.[۳۹] گنجه از محلات مختلفی سامان یافته است که در هر محله قومیت‌های گوناگون زندگی می‌کنند. محلات تات قشلاق، زرابی، چای قیراغی، تات لار و... از آن جمله هستند. گنجه زادگاه شاعر و عارف، نظامی گنجوی است. در خلال جنگهای ایران و روسیه در قرن نوزدهم میلادی، گنجه به همراه شهرهایی دیگر از قفقاز ضمیمه خاک روسیه گردید.[۴۰]
اماکن زیارتی شیعیان
- مزار بی‌بی هیبت
بی بی‌هیبت، زیارتگاهی در حدود شش کیلومتری جنوب غربی باکو در جمهوری آذربایجان. این زیارتگاه منسوب به یکی از دختران امام موسی کاظم(ع) به نام فاطمه صغری است. به این امامزاده پیر نیز می‌گویند. این بقعه در زمان صفویه ساخته اما هنگام تسلط استالین بر این منطقه، به دستور وی در سپتامبر ۱۹۳۶م. تخریب و روی قبر آسفالت ریخته شد. مردم به احترام بقعه از روی قبر عبور نمی‌کردند. پس از فروپاشی شوروی این بقعه دوباره بازسازی شد. شیعیان با تلاش فراوان به تجدید بنای آن اقدام نمودند و فاز اول آن، ۱۷ ربیع‌الاول ۱۴۱۹ق افتتاح شد.[۴۱]
- رحیمه خانم
این بارگاه در بخش نارداران، شمال باکو واقع بوده و عمارت آن به سبک اسلامی ساخته شده است. این مکان زیارتی یکی از اماکن مهم برگزاری مراسم عزاداری در ایام سوگواری اهل بیت علیهم السلام می‌باشد.[۴۲]
- مقبره ابراهیم فرزند امام باقر(ع)
مقبره منسوب به ابراهیم فرزند امام محمد باقر(ع) در شهر گنجه قرار دارد. در ۲۰۱۰م به دستور الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان بازسازی آن آغاز شد و در ۲۸ بهمن ۱۳۹۴ طی مراسمی با حضور الهام علی اف و الله شکور پاشازاده رئیس اداره مسلمانان قفقاز در گنجه افتتاح شد.[۴۳]
شخصیتهای شیعه
علمای درگذشته
در گذشته علمای زیادی از منطقه آذربایجان برخاستند. برخی از این علما عبارتند از:
- عبدالله فاضل لنکرانی: عالم، درس‌خوانده نجف و اهل ایالت لنکران جمهوری آذربایجان بود. او در دوره حاکمیت کمونیستها بر آذربایجان، به ایران آمد و فرزندش محمد فاضل لنکرانی، مرجع تقلید و مدرس حوزه علمیه قم بود.
- عبدالغنی بادکوبه‌ای: فقیه و یکی از مؤسسان مدرسه بادکوبه‌ای‌ها در نجف است. او علیه اشغالگران روسی حکم جهاد داد و در سال ۱۹۳۲م. در زندان بلشویک‌های روس به شهادت رسید.
- الله شکور پاشازاده: الله شکورپاشا زاده، شیخ‌الاسلام آذربایجان و اولین رئیس اداره مسلمانان قفقاز است. وی از سال ۱۹۸۰م. این مسئولیت را بر عهده دارد. الله شکور پاشازاده بالاترین مقام قانونی دینی است که وظیفه سازماندهی، حمایت و فتوا دادن به کلیه مسلمانان شیعه و سنی کشورهای قفقاز شامل قفقاز جنوبی، قفقاز شمالی، روسیه، گرجستان و مناطق خودمختار روسیه نظیر چچن، داغستان، قره‌چای و چرکس، کاباردینو-بالکاریا، آدیغیه، اینگوشتیا بر عهده دارد.[۴۴]
- علی اکرام علی اف(۱۹۴۰م-۲۰۱۱م): علی‌اف بنیانگذار حزب اسلام در آذربایجان است و به عنوان بنیانگذار جریان شیعی مردمی درجمهوری آذربایجان شناخته می شود. او سالها برای ترویج اسلام شیعی و اندیشه‌های امام خمینی در آذربایجان تلاش کرد و ۱۵ سال به خاطر تلاش‌هایش به زندان افتاد و در ۲۶ اسفند سال ۱۳۸۹ در اثر سختی‌های سال زندان از دنیا رفت.[۴۵] مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، خاطرات وی را با عنوان خاطرات حاج علی اکرام علی اف در سال ۱۳۸۵ منتشر کرده است.
- ایلقار ابراهیم اوغلو: ایلقار ابراهیم اوغلو مسئول جمعیت جمعه و نماینده انجمن بین‌المللی آزادی دینی در آذربایجان است.[۴۶][یادداشت ۹] او به مدت ۸ سال علوم دینی و فلسفه اسلامی را در دانشگاههای ایران تحصیل کرده است. برخی او را روشنفکر مذهبی میدانند.[۴۷]ایلقار در کنار توجه به شیوه‌های ملایم مذهبی از منتقدان سرسخت حاکمیت اقتدارگرای علی‌اُف است و به خاطر مخالفت‌های گسترده با دولت در سال ۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م از امامت جماعت مسجد جامع باکو، کنار گذاشته شد و با محدودیت‌های اساسی در فعالیت‌هایش مواجه گشت.[۴۸]
- موسم صمداف: صمداف از فعالان شیعه آذربایجان و رهبر حزب اسلام است. وی در زندان قبوستان در شرایط ناگواری نگهداری می‌شود.[۴۹] فیلم کوتاهی از زندگی سیاسی و اجتماعی وی با نام «آزاد زندانی» تهیه شده است.
تشکل‌های دینی
- اداره روحانیت مسلمانان قفقاز
این مرکز در سال ۱۳۵۹ش/۱۹۸۰م در باکو تأسیس شد و اولین رییس آن، شیخ‌الاسلام الله شکور پاشازاده بود. این مرکز با هدف کنترل گرایش‌های دینی مسلمانان و نیز دولتی کردن دین اسلام، توسط روسها به‌وجود آمد. به موجب سنت رایج، شیخ الاسلام، شیعه و معاون مفتی وی، سنی است. همه کارکنان مساجد، پیرها و زیارتگاهها (امام و روحانیون) وابسته به اداره دینی هستند و مسئول برگزاری عبادات و مراسم می‌باشند. گشایش مدارس دینی، دوره‌های آموزش قرآن و نهادهای آموزش عالی دین و اعزام دانشجویان مستعد به دانشگاههای مختلف کشورهای اسلامی در حیطه کاری این نهاد است.[۵۰] دولت آذربایجان تشکلی را به عنوان کمیته دولتی امور تشکل‌های دینی با هدف افزایش کنترل دولت بر نهادها و تشکل‌های دینی در کنار اداره روحانیت ایجاد کرده است.
- حزب اسلامی آذربایجان(صدای اسلام)
حزب اسلامی آذربایجان در سال ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲م رسمیت یافت و در ۱۳۷۵ش/۱۹۹۶م با محدودیت‌های شدید دولتی روبه‌رو شد زیرا این حزب همواره موضع انتقادی در برابر فعالیت‌های دولت باکو داشته است. منابع غربی اعضای این حزب را در سال ۱۳۸۴ش/۲۰۰۵م بیش از ۷۰ هزار نفر برآورد کرده بودند. با توجه به مرام‌نامه حزب اسلامی، می‌توان موارد زیر را به عنوان مهم‌ترین اهداف این حزب اسلام‌گرای شیعی برشمرد:
- تلاش برای تعمیق باور‌های دینی مردم از راه تبلیغات دینی و بزرگداشت مناسبت‌های اسلامی.
- مقابله با ترویج فساد و نفوذ دشمنان اسلام[۵۱]
- جمعیت جمعه
« جمعیت جمعه» به رهبری حاج ایلقار ابراهیم اوغلو، از دیگر سازمان های باسابقه شیعی اصیل در جمهوری آذربایجان است که در دهه ۱۹۹۰م. با مرکزیت «مسجد جمعه» در ایچری شهر باکو فعالیت می کرد. پس از آنکه این مسجد در دوره ریاست جمهوری الهام علی اف در تابستان سال ۲۰۰۵م به محاصره ده روزه پلیس باکو در آمد و نهایتا با استقرار پلیس و اداره مسلمانان قفقاز این مسجد نیز تحت کنترل این اداره قرار گرفت، «جمعیت جمعه» به فعالیت تبلیغی و فرهنگی خود به اشکال دیگر ادامه داد و حتی با تاسیس گروه های تابعه دیگر نظیر مرکز آموزشی «آکادمی امام صادق(ع)» و «انجمن خوانندگان سایت اینترنتی دَیَرلَر (ارزش ها) » فعالیت های فرهنگی خود را گسترش نیز داده است. پس از دستگیری و زندانی شدن چند ماهه حاج ایلقار ابراهیم اوغلو در سال ۲۰۰۵م.، «جمعیت جمعه» رویه محتاطانه ای اتخاذ کرده است تا بتواند در شرایط سرکوب شدید دولتی نیز به حضور و فعالیت خود در عرصه تبلیغی و اطلاع رسانی دینی ادامه دهد.[۵۲]
مراسم محرم و عاشورا
مراسم روز عاشورا از قرن‌ها پیش در آذربایجان وجود داشته است و حتی در دوران حکومت شوروی بصورت مخفیانه برگزار میگردید و اهل سنت نیز در این مراسم شرکت می‌کنند.[۵۳] سبک عزاداری و نوع اشعار و مرثیه‌هایی که در عزاداری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، شباهت‌های زیادی با عزاداری مرسوم در ایران به ویژه مناطق آذری نشین دارد. به دلیل افزایش روز افزون توجه جامعه به این رویدادها و ارزش‌های معنوی، رسانه‌های اذربایجان این مراسم را هرچند محدود پوشش میدهند.[۵۴]
پانویس
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.
- ↑ مدخل اذربایجان، دانشنامه بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.
- ↑ http:// www.countrymeters.info/en/Azerbaijan
- ↑ ولی جباری، شیعیان جمهوری آذربایجان، مؤسسه شیعه شناسی، ص۸۲.
- ↑ مدخل آذربایجان، دانشنامه (آنلاین) بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.
- ↑ رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.
- ↑ شاهمرادی، آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری، فصلنامه تاریخنامه خوارزمی، تابستان ۱۳۹۵.
- ↑ اشرافی، مرتضی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.
- ↑ مدخل اذربایجان، دانشنامه (آنلاین) بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.
- ↑ اقلیت85 درصدی! /نگاهی به پیشینه و وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان
- ↑ اشرافی، مرتضی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.
- ↑ «جمهوری آذربایجان»، وبگاه ویکی فقه.
- ↑ مدخل اذربایجان، دانشنامه (آنلاین) بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.
- ↑ جباری، شیعیان آذربایجان، ۱۳۸۹ش، ص۲۸-۲۹.
- ↑ اشرافی، مرتضی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.
- ↑ اشرافی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.
- ↑ اشرافی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.
- ↑ اشرافی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.
- ↑ مذهب شیعه در آذربایجان بعد از فروپاشی شوروی
- ↑ «اذربایجان:بازگشت اسلام با چهره سکولار»، سایت eurasianet.
- ↑ تشیع در جمهوری آذربایجان
- ↑ تشیع در جمهوری آذربایجان
- ↑ اشرافی، مرتضی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.
- ↑ میرمحمدی، «وهابیت تهدیدی برای ثبات دینی و یکپارچگی مذهبی جمهوری آذربایجان»، روزنامه - جمهوری اسلامی، ۲۲/۰۹/۱۳۸۶
- ↑ نقش وهابیت در شکل گیری روابط باکو و ریاض
- ↑ نورچی گری
- ↑ تبلیغ آرمان‌های انقلاب اسلامی در قلب آذربایجان
- ↑ اشرافی مرتضی، گفتگو باعبدالقادر سلیم اف شهرویورماه ۱۳۹۳، همچنین برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به جعفریان رسول، اطلس شیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی، چاپ دوم ۱۳۸۸،ص۶۴۴
- ↑ خبرگزاری ابنا: افتتاح آرامگاه فرزند امام محمدباقر(ع) با حضور رئیس جمهور آذربایجان
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۸ش، ص۶۴۴.
- ↑ آستانه مبارکه بی‌بی هیبت علیها السلام خواهر حضرت معصومه(س) در جمهوری آذربایجان
- ↑ خادمان علوی در بارگاه امامزاده رحیمه
- ↑ خبرگزاری ابنا: افتتاح آرامگاه فرزند امام محمدباقر(ع) با حضور رئیس جمهور آذربایجان
- ↑ گشایش دفتر نمایندگی اداره مسلمانان قفقاز در گرجستان
- ↑ آشنایی با شخصیت حاج علی اکرام علی یف
- ↑ تشیع در جمهوری آذربایجان
- ↑ تشیع در جمهوری آذربایجان
- ↑ تشیع در جمهوری آذربایجان
- ↑ وضعیت وخیم محسن صمداف رهبر حزب اسلام آذربایجان
- ↑ تاشتان، «تحولات اجتماعی فرهنگی در آذربایجان، دین و احیای دینی»به نقل از www.azararan.ir/fa بازدید: ۱۳۹۴/۲/۲۵ش.
- ↑ خدادوست، «جریان اسلامی آذربایجان، آتش زیر خاکستر»، سایت برهان، نشر:۱۳۹۱/۳/۲۵ش.
- ↑ بالندگی جریانات شیعی جمهوری آذربایجان و سرکوب دولتی
- ↑ گلی حسن، «ماه محرم در جمهوری آذربایجان»، سایت تابناک، ۱۳۸۸
- ↑ گلی، «ماه محرم در جمهوری آذربایجان»، سایت تابناک، ۱۳۸۸، همچنین مصاحبه با دکتر صمد اف، تجسم ایمان در جمهوری آذربایجان، به نقل از پایگاه خبری بولتن نیوز، در تاریخ ۲۱ تیرماه ۱۳۹۰. و نیز اشرافی مرتضی، گفتگو با علم الدین لطیف اف، طلبه علوم دینی و کارشناسی ارشد حقوق از دانشگاه تهران، از جمهوری آذربایجان، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مهرماه ۱۳۹۳.
یادداشت
- ↑ در فاصله بین سال‌های ۱۲۸۴ش/۱۹۰۵م تا ۱۲۹۶ش/۱۹۱۷م، افرادی ظهور کردند که در مجلات و روزنامه‌های محلی، از برخی مراسم شیعی مانند برپایی مراسم عاشورا و برخی سنت‌های قدیمی و مذهبی انتقاد می‌کردند. در مقابل این تحرکات، علمای دینی با نوشتن برخی مطالب، می‌کوشیدند عدم‌مخالفت دین با علم را نشان دهند.
- ↑ از این تعداد ۱۷ نفر در حوزه‌های علمیه نجف، قم و مشهد تحصیل کرده، دارای درجه اجتهاد بودند. برجسته‌ترین این مجتهدین آیت‌الله سیدغنی بادکوبه‌ای و آیت‌الله شیخ قدرت‌الله ابراهیمی بودند که به طرز فجیعی اعدام گردیدند.
- ↑ رافیق توفیق که به خود لقب سلمان رشدی آذربایجان را داده بود، با حمایتهای دولت الهام علی‌اف، ساحت پیامبر(ص) و امامان شیعه را هتک کرد؛ پس از سوء قصد و به دنبال آن مرگ این نویسنده هتاک، رسانه‌های وابسته به دولت آذربایجان، موجی از تبلیغات منفی علیه جمهوری اسلامی ایران راه انداخته و ایران را در مرگ وی متهم کردند. در مقابل یک روزنامه روسی گزارش داد، گروه تحقیقاتی مرگِ رافیق تقی، سوء قصد به جان او را به سفارش مقامات سیاسی آذربایجان دانسته است.
- ↑ این بیانیه در روزهای آغازین سال ۲۰۱۲ در مطبوعات آذربایجان منتشر شد. این بیانیه مدعی بود که دین اسلام به زور به مردم این سرزمین قبولانده شده است. این بیانیه به نام ۵۴ نویسنده و روزنامه نگاران جمهوری آذربایجان صادر شد. در این بیانیه افرادی همچون میرزا فتحعلی آخوندزاده و رافیق تقی تکریم شده و به پیوند فکری آن‌ها با تئوریسین‌هایی همچون مارکس و انگلس و نیچه افتخار شده است.
- ↑ اهل سنت در دستگاه‌های دولتی جایگاه درخور توجهی ندارند و اهرم و ابزار تبلیغاتی قوی و مؤثری نظیر رسانه‌های دیداری، نوشتار و الکترونیکی به صورت چشمگیر ندارند.
- ↑ برخی معتقدند وهابیون آذربایجان از حمایت خاموش دولت آذربایجان برخوردار هستند و با هدف تغییر ترکیب جمعیتی جمهوری آذربایجان و مقابله با شیعیان در این کشور فعالیت دارند.[۳۳]
- ↑ حضور و فعالیت وهابی‌ها در جمهوری آذربایجان طی ده دوازده سال گذشته باعث درگیری و اختلاف نظر میان دو نهاد دینی این کشور یعنی اداره روحانیت قفقاز و کمیته دولتی امور دینی در زمان ریاست رافق علی‌اف بر این کمیته شد.[۳۴]
- ↑ این روستا هم‌اکنون نیز یکی از مراکز مهم دینی شیعیان است. دولت آذربایجان در صدد است هویت دینی این منطقه را از بین ببرد.
- ↑ انجمن یاد شده نهاد غیردولتی مسیحی است که مرکز آن در آمریکا قرار دارد.
منابع
- اشرافی، مرتضی، اشرافی، مجتبی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، نشریه شیعه‌شناسی، قم، موسسه شیعه‌شناسی، ش۵۸، تابستان۱۳۹۶ش.
- رضا، عنایت‌الله، مدخل «اران»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، موسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش.
- رضا، عنایت‌الله، مدخل «آذربایجان شوروی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، موسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش.
- جباری، ولی، «شیعیان جمهوری آذربایجان»، قم، مؤسسه شیعه‌شناسی، ۱۳۸۹ش.
- «شیعه در آذربایجان»، سایت شیعه نیوز، نشر:۱۳۹۸/۶/۵ش، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸ش.
- «آذربایجان:بازگشت اسلام با چهره سکولار»، سایت eurasianet، نشر: Aug ۱۵,۲۰۱۳، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸ش.
- مدخل «آذربایجان»، دانشنامه بریتانیکا، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸ش.
- «اقلیت ۸۵درصد؛نگاهی به پیشینه و وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، خبرگزاری فارس، نشر: ۱۳۹۴/۱۰/۴ش، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸ش.
- گلی، حسن، «ماه محرم در جمهوری اذربایجان»، سایت تابناک، نشر: ۱۳۸۸/۹/۲۹ش، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۹ش.
- «جمهوری آذربایجان»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۲۹ خرداد ۱۴۰۰ش.
پیوند به بیرون
تشیع در اروپا | ||
|---|---|---|
| مناطق | آذربایجان • ارمنستان • اسپانیا • استونی • آلبانی • آلمان • اتریش • اوکراین • ایتالیا • ایرلند • بریتانیا • بلژیک • بلغارستان • بلا روس • بوسنی و هرزگوین • پرتغال • ترکیه • چک • دانمارک • روسیه • رومانی • سوئد • سوئیس • صربستان • فرانسه • فنلاند • قبرس • کوزوو • کرواسی • گرجستان • لهستان • لوکزامبورگ • لتونی • لیتوانی • مالت • مجارستان • مقدونیه شمالی • مولداوی • موناکو • مونته نگرو • نروژ • هلند • یونان |  |
| مؤسسات | مرکز اسلامی انگلیس • مرکز اسلامی هامبورگ • آکادمی علمی اسلامی آلمان • بنیاد امام خویی • مجمع اسلامی جهانی • مؤسسه محمدی تراست • فدراسیون جهانی شیعیان خوجه اثناعشری • مرکز اسلامی امام رضا بیرمنگام • مرکز اسلامی امام علی وین • مرکز اسلامی منچستر • مرکز اسلامی اهل‌بیت سوئیس • مرکز اسلامی امام علی استکهلم • مرکز اسلامی اهل‌بیت ایرلند • مرکز اسلامی رسالت اهل‌بیت فنلاند • مسجد امام علی(ع) دانمارک • مرکز اسلامی زینبیه استکهلم • بنیاد مطالعات اسلامی روسیه • سازمان حسین کیست؟ | |
| شخصیتهای شیعی | ||
| شیعه‌پژوهان | ||
| آثار شیعه‌پژوهان | ||
| مناطق |  | |
|---|---|---|
| اماکن زیارتی | ||
| مساجد | ||
| شخصیت‌ها | ||