رودلف اِشْتْرُتْمان (به آلمانی: Rudolf Strothmann) (تولد۱۸۷۷/۱۲۵۶- وفات -۱۹۶۰/۱۳۳۹)، کشیش مسیحی و اسلام‌شناس آلمانی که تحقیقاتش درباره فرقه‌های اسلامی، به ویژه مذاهب شیعی، شایان توجه است. «مباهله در حدیث» و «آیین‌های عبادی و فقه اسماعیلیه» عناوین برخی از آثار پرشمار او است.
| کشیش مسیحی و اسلام‌شناس آلمانی | |
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | Rudolf Strothmann |
| مذهب | مسیحی |
| زادروز | ۴ سپتامبر ۱۸۷۷م/۱۲۵۶ش |
| زادگاه | لِنْگِریش‌ِ وستفالی (آلمان) |
| وفات | ۱۵ مه ۱۹۶۰ م/ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۳۹ش |
| اطلاعات علمی | |
| محل تحصیل | سفر مطالعاتی به سوریه • فلسطین و یمن |
| آثار | مؤلفات زیدیه • حقوق عمومی زیدیه • مباحثی در باب مبتدعه یزیدیه در آثار رمزی اسلامی • متون گنوسی اسماعیلیه • مباهله در حدیث • آیین‌های عبادی و فقه اسماعیلیه و ... |
| اطلاعات دیگر | |
| زمینه فعالیت | مطالعه در فرقه‌های اسلامی • تاریخ کلیساهای مشرق زمین • |
| فعالیت‌ها | عضویت در جامعه علمی گوتینگن • جامعه یواخیم - یونگیوس • جامعه اسماعیلی بمبئی و... |
| منصب | استاد شرق شناسی دانشگاه هامبورگ • سردبیر مجله «دِر اسلام» |
تولد و تحصیلات
اشترتمان در لِنْگِریش‌ِ وستفالی زاده شد. او که در آغاز دانشجوی رشته الهیات بود، به هنگام تحصیل در دانشگاه‌های هاله و بُن به مطالعات خاورشناسی علاقه پیدا کرد. پس از پایان یافتن این دوره تحصیلی، از ۱۹۰۵م/۱۲۸۴ش در مونسْتِر به عنوان معلم، و از ۱۹۰۷ تا ۱۹۲۳م/۱۲۸۶-۱۳۰۲ش در شول فورتا در مقام معلم ارشد و کشیش به کار اشتغال یافت.
آموزش زبان عربی
به منظور دستیابی مستقیم به مآخذ عربی در زمینه مطالعات خود، این زبان را نزد کارل بروکلمان (۱۸۶۸-۱۹۵۶م)، استاد زبان‌های سامی دانشگاه‌های برسلاو و هاله، آموخت.[۱]
اشترتمان، استاد شرق‌‌شناسی
در ۱۹۲۳م هلموت ریتر و س. ه. بِکر، اشترتمان را به سبب پژوهش‌های علمی وی، در ۴۶ سالگی برای نخستین بار بدون رعایت ضوابط و مقررات قانونی به سمت استاد شرق شناسی در گیسن برگزیدند[۲] اشپولر، در ۱۹۲۷م/۱۳۰۶ش، با همین سمت به دانشگاه هامبورگ منتقل شد و در مقام جانشین ریتر به تدریس مشغول گردید و تا ۱۹۴۷م/۱۳۲۶ش که بازنشسته شد، در این منصب باقی ماند. اشترتمان پس از بازنشستگی تا چندین سال دیگر همچنان به تدریس ادامه داد و تا اندک مدتی پیش از مرگ پژوهش را رها نکرد.
سفر به کشورهای عربی
وی در سال‌های ۱۹۱۱-۱۹۱۲م، ۱۹۲۹-۱۹۳۰م و ۱۹۵۲م چند سفر مطالعاتی به سوریه، فلسطین و یمن کرد. او عضو «جامعه علمی گوتینگن» و «جامعه یواخیم - یونگیوس» در هامبورگ، و نیز عضو «جامعه اسماعیلی بمبئی» بود.[۳]
سردبیر مجله در اسلام
اشترتمان از ۱۹۲۷م به تنهایی و از ۱۹۴۸م به بعد مشترکاً با جانشین خود برتولد اشپولر، سردبیر مجله معروف دِر اسلام ۳ بود و شمار بسیاری از مقالات خود را در این مجله منتشر کرد.[۴]
علاقه به جنبه‌های معنوی ادیان
اشترتمان در مقام یک متأله و کشیش، مجذوب جنبه‌های معنوی ادیان بود. آنچه در طول حیات علمی خویش در باب مذاهب گفته و نوشته، مبتنی بر درک عمیق دینی او و به همین دلیل، مؤثر و نافذ بوده است[۵] او انسانی جدی و زاهد بود و با دیدی باز نسبت به مسائل حیات می‌نگریست و سخت شیفته معارف الهی بود.
زمینه مطالعات اشترتمان
فرقه‌های اسلامی
با اینکه زمینه مطالعات اشترتمان بیشتر درباره فرقه‌های اسلامی بود، اما وی به موضوع دیگری نیز پرداخت که گرچه در حاشیه قرار داشت، ولی حائز اهمیت بود و آن تاریخ کلیساهای مشرق زمین بود[۶] به نظر می‌رسد که اشترتمان به شاخه‌های فرعی‌تر ادیان علاقه بیشتری داشته است، چنانکه بخش اعظم مطالعات اسلامی خود را درباره فرقه‌های زیدیه، نُصیریه، شیعه و امثال آن قرار داد.
کلیساهای مشرق زمین
درباره کلیساهای مشرق زمین هم که در شرایطی نامساعدتر نسبت به کلیساهای اصلی و مسلط جهان قرار داشت، اشترتمان چندین مقاله تحقیقی به رشته تحریر درآورد.
دیدگاه شاگرد نسبت به استاد
اشپولر شاگرد برجسته و همکار اشترتمان معتقد است که گویا استادش تقدس اسلامی را در میان اهل تسنن کمتر می‌یافت و به نظرش چنین می‌آمد که جوهر دین در میان آنان با مسائل دنیوی درآمیخته، و اغلب دستخوش مخاطره شده است. به زعم او، انگیزه‌های مادی جوهر اصیل دین و چهره حقیقی آن را نسخ و پنهان کرده است. مطالعات اشترتمان تحت تأثیر همین برداشت کلی از تسنن، به سوی فرقه‌های کوچک‌تر اسلامی، به ویژه تشیع، هدایت شد. او با هر نوع گرایش اعتقادی و اعمال دینی که رو به سوی عوامل خارجی داشت، بیگانه بود و در برابر غوغا و شور و شر دنیوی جانب انزوا را می‌گرفت.[۷]
آغاز کارهای تحقیقی
اشترتمان کارهای تحقیقی خود را با مطالعه درباره عقاید زیدیه آغاز کرد و مقالات استادانه‌ای در این باب نوشت. سپس، از پی یک رشته تحقیق طولانی و مخصوصاً ویرایش متونی چند از شیعه اثناعشری، این مذهب را در مرکز دایره پژوهش‌های خود قرار داد، اما در واپسین سال‌های عمر، بیشتر توجهش معطوف اسماعیلیان شد.[۸]
آثار
- «مؤلفات زیدیه»، دِر اسلام، ۱۹۱۰م، شم ۱، ۱۹۱۱م، شم ۲؛
- «حقوق عمومی زیدیه۱»، استراسبورگ، ۱۹۱۲م؛ ۳.
- «عبادات زیدیه۲»، استراسبورگ، ۱۹۱۲م؛ ۴.
- «مباحثی در باب مبتدعه یزیدیه در آثار رمزی اسلامی،
- یزید اول در ادبیات عامه اسلامی»، در اسلام، ۱۹۱۳م، شم ۴؛
- «مسأله شخصیت زید بن علی در آثار مکتوب»، در اسلام، ۱۹۲۳م، شم ۱۳؛
- «بدر، اُحد و کربلا»، «مجله آثار شرقی۳»، ۱۹۲۶م؛
- «شیعه اثنا عشری۴»، لایپزیگ، ۱۹۲۶م؛
- «مؤلفات شیعه۵»،انتشارات‌اتوهاراسوئیتس،۱۹۲۶م؛
- «مرکزدینی و اعتقادی اباضیه، مؤلفات اباضیه۶»، اتوهاراسوئیتس، ۱۹۲۷م؛
- «بربر و اباضیه»، در اسلام، شم ۱۷، ۱۹۲۸م؛
- «اصول اعتقادات اسلامی و کتاب اشعری در این باره»، در اسلام، ۱۹۳۱م، شم ۱۹؛
- «آثار خطی و چاپی»، در اسلام، ۱۹۳۳م، شم ۲۱؛ ۱۳. مقالات «سبعیه» (۱۹۲۴م)؛
- «شیعه» (۱۹۲۷م)؛ «تقیه» (۱۹۲۸م)؛ «تشبیه» (۱۹۲۹م)؛ «تعزیه» (۱۹۳۰م)؛ «ثنویه» (۱۹۳۰م)؛
- «محمدیه» (۱۹۳۳م) و «ظاهریه» (۱۹۳۴م) در «دائرة المعارف اسلام۷»؛
- «تاریخ فرقه‌های بدعت‌گذار اسلامی»، «فرهنگ اسلامی۸»، ۱۹۳۸م، شم ۱۲؛
- «پاسخ دروزیها در رد نصیریها»، در اسلام، ۱۹۳۹م، شم ۲۵؛
- «تعالیم سرّی باطنیان طبق کتاب عقاید آل محمد، تألیف محمد بن حسن دیلمی»، بیبلیوتیکا اسلامیکا، استانبول، ۱۹۳۹م، شم ۱۱؛
- «متون گنوسی اسماعیلیه: نسخه خطی عربی آمبروزیانا، شم ۷۵»، H «انتشارات فرهنگستان علوم گوتینگن»، بخش زبان شناسی تاریخی، ۱۹۴۳م؛
- «میمون بن قاسم طبری: تقویم جشن‌های نصیریه. متن درسی در باب دولت علویان سوریه»، در اسلام، ۱۹۴۶م، شم ۲۷؛
- «اسلام، فِرق۹»، «متن علم دین»،برلین، ۱۹۴۸م، ج۱؛
- «نصیریه در سوریه امروز»، «انتشارات فرهنگستان علوم گوتینگن»، بخش زبان شناسی تاریخی، ۱۹۵۲م، شم ۴.
افزون بر اینها، اشترتمان برشماری از کتابها و مقالات تحقیقی دیگران نقدهایی نوشته که عموماً در مجله در اسلام منتشر شده است.[۹]
پانویس
منابع
- Der Islam; Paret, Rudi, X Rudolf Strothmann, n , ZDMG, 1961, vol. CXi.
- Spuler, B., X Rudolf Strothmann n , Der Islam, 1960, vol.