مکاسب محرمه
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
مکاسب مُحَرَّمه به تجارتهایی گفته میشود که دین اسلام، آنها را حرام اعلام کرده است. در فقه از تجارتهای حرام با عنوان مکاسب محرّمه یاد میشود. خرید و فروش مشروبات الکلی، خوک و آلات قمار و همچنین رشوه و فروش سلاح به دشمنان دین، از مکاسب محرمه است. در کتابهای فقهی، از پنج نوع از مکاسب محرمه نام برده میشود.
تعریف
فقیهان موضوع تجارت را به لحاظ حکم شرعی، به سه دستهٔ حرام و مکروه و مباح تقسیم کردهاند.[۱] به آن دسته از تجارتها که دین آنها را حرام اعلام کرده است، تجارتها یا کسبهای حرام گفته میشود.[۲] در فقه از تجارتهای حرام با عنوان مکاسب محرّمه یادمیشود و خرید و فروش مشروبات الکلی، خوک و آلات قمار و همچنین رشوه و فروش سلاح به دشمنان دین، از جمله مکاسب محرمه هستند.
انواع مکاسب محرمه
تجارتهای حرام، بخش بزرگی از مبحث مکاسب یا تجارتها را در فقه در برگرفته است. این بخش با نام مکاسب محرمه شناخته میشود. کتابهای فقهی، مکاسب محرمه را در پنج دسته، بررسی کردهاند:[۳]
- نوع اول: تجارت چیزی که در شرع، عین نجس به شمار میآید؛ مانند: خرید و فروش بَول(ادرار)، خون نجس، منی، مردار، سگ و خوک و مشروبات الکی؛
- نوع دوم: تجارت چیزی که استفادهٔ حرام از آن قصد شده است؛ مانند خرید و فروش آلات قمار، فروش انگور به کسی که قصد دارد آن را تبدیل به شراب کند و فروش سلاح به دشمنان دین؛
- نوع سوم: تجارت چیزی که فایده چندانی ندارد؛ مانند چیزهایی که منفعت کمی دارند، مانند دانههای کمی از جو یا گندم، اگرچه از نظر عرف و شرع مال به حساب میآیند، اما بهدلیل کم بودنشان از دایره قابل استفاده خارج میشوند. همچنین چیزهای بیارزش و ناپسند مثل حشرات هم شامل این دسته هستند.[۴]
- نوع چهارم: تجارت با عمل حرام؛ مانند نوشتن کتابهای گمراهکننده، رشوه، دشنامدادن به مؤمنان، جادوگری و قمار؛ پذیرش مقام یا مسئولیت از طرف حاکم ظالم (ولایت جائر)؛
- نوع پنجم تجارت: با کارهایی که انجام آن بر انسان واجب است؛ مانند پولگرفتن برای خواندن نماز، دفن مَیِّت.[۵]
کتابشناسی
عنوان مکاسب محرمه برای برخی از کتابهای فقهی که به این موضوع پرداختهاند، به کار رفته است. از جمله:
- مکاسب محرمه، از شیخ انصاری. این کتاب بخشی از کتاب مکاسب او و جلد اول آن است که به نام مکاسب محرمه شهرت یافته است.
- المکاسب المحرمه، از امام خمینی
- المکاسب المحرمه، از محمدعلی اراکی
- دراسات فی المکاسب المحرمة، از حسینعلی منتظری
پانویس
- ↑ محقق حلّی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: امام خمینی، المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶-۵.
- ↑ امام خمینی، المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳۴؛ شهید اول، الدروس الشرعیة، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۷.
- ↑ محقق حلّی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳-۵؛ انصاری، المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۵و۱۰۹و۱۵۳و۱۶۳ و ج۲، ص۱۲۵.
منابع
- امام خمینی، سیّد روح الله، المکاسب المحرمه، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اوّل، ۱۴۱۵ق.
- انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- باقری، احمد، «تجارت»، در دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۴، تهران، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۶۷ش.
- شهید اول، محمد ین مکی، الدروس الشرعیة فی الفقه الإمامیة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- محقق حلّى، نجم الدین جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسين محمدعلى بقال، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- نجفی، محمدحسن، جَواهر الکلام فی شرحِ شرائعِ الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دارُ اِحیاء التُّراثِ العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.