مسجد قبا
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | پیامبر اکرم |
| تأسیس | سال اول قمری |
| مکان | مدینه |
| معماری | |
| بازسازی | خلافت عثمان• جمال الدین اصفهانی در ۵۵۵ق • قرن ۸و ۹ قمری • حکومت عثمانی • حکومت سعودی |
مسجد قُبا نخستین مسجد بنا شده در اسلام است. پیامبر اکرم(ص) پیش از ورود به مدینه، در اقامت یک هفتهای خود در منطقه قبا، مسجد قبا را با همکاری مسلمانان بنا کرد. پیامبر از مسجد قبا با تعبیر «مَسْجِدِی؛ مسجد من» یاد کرده و در روزهای شنبه به آنجا میرفت و نماز میخواند. از وی نقل شده که هر فردی به مسجد قبا بیاید و در آنجا دو رکعت نماز بخواند با برخوردای از ثواب عمره باز خواهد گشت.
نماز خواندن در مسجد قبا را مستحب دانستهاند. از پیامبر اکرم نقل شده اگر به مسجد قبا بروم و دو رکعت بخوانم، برایم محبوبتر از آن است که دو بار بیتالمقدس را زیارت کنم. آیه ۱۰۸ سوره توبه، توصیه به خواندن نماز در مسجدی میکند که بر پایه تقوا ساخته شده و نمازگزاران آن همواره با طهارت هستند. بیشتر مفسران مسجد تحسین شده در این آیه را مسجد قبا دانستهاند.
معرفی
مسجد قبا، در روستایی به همین نام، در نزدیکی مدینه بود که پیشتر در مسیر مکه قرار داشت.[۱] امروزه این مسجد جزو شهر مدینه به شمار میآید.[۲] مقریزی مورخ مسلمان در کتاب خود نقل کرده، مهاجرانی که پیش از پیامبر به مدینه مهاجرت کرده بودند در این مکان نماز میخواندند.[۳]
مسجد قبا یکی از دو مسجدی بوده که پیامبر اکرم در مدینه بنا کرد.[۴] پیامبر(ص) پیش از ورود به مدینه، در روز دوشنبه، دوازدهم[۵] یا چهاردهم ربیع الاول وارد منطقه قبا شد و در اقامت یک هفتهای خود در آنجا، مسجد قبا را با همکاری مسلمانان بنا کرد[۶] و خود در ساختن آن مشارکت داشت.[۷] در برخی کتابها از این مسجد با تعبیر «ذو قبلتین» نیز یاد شده است.[۸]
در برخی منابع آمده که ساخت این مسجد به پیشنهاد عمار یاسر بوده[۹]و برخی نوشتهاند که عمار در ساخت این مسجد نقش اول را داشته و بدین رو، او نخستین فرد در اسلام است که مسجد ساخته است.[۱۰]
جایگاه
پیامبر اسلام از مسجد قبا با تعبیر «مَسْجِدِی؛ مسجد من» یاد کرده است.[۱۱] پیامبر به این مسجد میرفت، نماز میخواند و از وی نقل شده که هر فردی به مسجد قبا بیاید و در آنجا دو رکعت نماز بخواند با برخوردای از ثواب عمره باز میگردد.[۱۲] نماز خواندن در مسجد قبا را مستحب دانستهاند[۱۳] پیامبر اسلام فرمودهاند اگر به مسجد قبا بروم و دو رکعت بخوانم، برایم محبوبتر از آن است که دو بار بیتالمقدس را زیارت کنم. اگر مردم میدانستند چه فضیلتی در مسجد قبا وجود دارد، با شترانِ خود به سوی آن میشتافتند.[۱۴] امام صادق(ع)، در جواب شخصی که از اولویت و ترتیب زیارات مشاهد مدینه سؤال کرده بود، فرمود: «از مسجد قبا شروع کن؛ چرا که نخستین مسجد در مدینه است که رسول خدا(ص) در آن نماز گزارد».[۱۵] در منابع اهلسنت نقل شده که پیامبر اسلام پس از سکونت در مدینه، روزهای شنبه را به صورت پیاده یا سواره برای اقامه نماز به مسجد قبا میرفتند.[۱۶]
آیه ۱۰۸ سوره توبه
آیه ۱۰۸ سوره توبه، از رفتن[۱۷] و تجمع[۱۸] و اقامه نماز در مسجد ضرار باز میدارد[۱۹] و به جای آن توصیه به خواندن نماز در مسجدی میکند که بر پایه تقوا ساخته شده و نمازگزاران آن همواره با طهارت هستند.[۲۰] بیشتر مفسران مسجد تحسین شده در این آیه را مسجد قبا دانستهاند[۲۱] اما برخی آنرا پیرامون مسجدالنبی نقل کردهاند.[۲۲]
﴿لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ ١٠٨﴾ [توبه:108]|﴿هرگز در آن جا مایست چرا که مسجدی که از روز نخستین بر پایه تقوا بنا شده سزاوارتر است که در آن [به نماز] ایستی [و] در آن مردانیاند که دوست دارند خود را پاک سازند و خدا کسانی را که خواهان پاکیاند دوست میدارد ١٠٨﴾
بازسازیها
بنای مسجد قبا در دوران خلافت عثمان بن عفان تعمیر و گسترش یافت. دومین دگرگونی در مسجد قبا به دوران عمر بن عبدالعزیز مربوط میشود که تا سالیان متمادی به همان شکل باقی ماند. در سال ۵۵۵ق، جمالالدین اصفهانی وزیر زنگیان موصل فرمان تجدید بنای آن را صادر کرد و بر اساس آن مسجد بازسازی شد. همچنین در قرن هشتم و نهم هجری، تعمیرات اساسی و تجدید بنای برخی قسمتها صورت گرفت.[۲۳] بعد از آن، مسجد قبا در زمان حکومت عثمانی و به ویژه در دوران سعودی گسترش یافته و به چندین برابر رسید.[۲۴]
پانویس
- ↑ : مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ۱۴۱۱ق، ص۸۲.
- ↑ بهرامنسب، استوانه نور (نگاهی به مسجد قبا، نخستین بنیان تقوا)، ص۱۰.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، بیروت، ج۱۰، ص۶۹.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، بیروت، ج۱۰، ص۶۹.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۳۴.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۲۶
- ↑ ابناثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۶۵.
- ↑ غزالی، إحیاء علوم الدین، دار الکتاب العربی، ج۶، ص۱۳۰.
- ↑ المکی الصدیقی، حسن البناء فی فضل مسجد قبا، ۱۴۱۸ق، ص۳۴.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۰۱.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۲۹.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۲۹.
- ↑ شیخ حرّ عاملی، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة علیهم السلام، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۰۴.
- ↑ خلیلی، موسوعة العتبات المقدسة، ۱۹۸۷ق، ج۳، ص۹۶.
- ↑ ابنقولویه، کامل الزیارات، ۲۰۰۶م، ص ۲۶.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۶۱.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۴۰.
- ↑ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۱، ص۲۱۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۹۰.
- ↑ حسینی، تفسیر اثناعشری، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۲۰۴.
- ↑ حسینی، تفسیر اثناعشری، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۲۰۴.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۰.
- ↑ محمدباقر نجفی، مدینه شناسی، ص۱۴تا ۱۶
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۱۹۵
منابع
- ابنسعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابناثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق.
- ابنقولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق و مصحح: عبدالحسین امینی، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
- ابنالنجار، محبالدین، الدرة الثمینة فی أخبار المدینة، السعودیة، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنورة، ٢٠٠٦م.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق: محمدجعفر یاحقی، محمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیة، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- بخاری، أبوعبدالله محمد بن إسماعیل، صحیح البخاری، مصر، السلطانیة، المطبعة الکبری الأمیریة، ١٤٢٢ق.
- بهرام نسب، محمدسهیل، استوانه نور(نگاهی به مسجد قبا، نخستین بنیان تقوا)، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، اول، ۱۳۸۳ش.
- حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، انتشارات میقات، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۹۸۷م.
- رازی، ابوالفتح، روح الجنان و روح الجنان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بیتا.
- سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، الطبعه الخامسه، ۱۳۸۴ق.
- شیخ حرّ عاملی، هدایة الامة إلی أحکام الأئمة (منتخب المسائل)، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتاب العربی، بیتا.
- فضلالله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، مشعر، دوم، ۱۳۷۴.
- محمدباقر نجفی، مدینه شناسی، بینا، بیتا، بیجا.
- مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم، دارالهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی هشتم، ۱۳۸۷.
- مقدسی، أبوعبدالله محمد بن أحمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، قاهره، مکتبة مدبولی، چاپ سوم، ۱۴۱۱ق.
- مقریزی، تقیالدین، امتاع الاسماع، تحقیق: محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول،۱۴۲۰ق.
- مکی صدیقی، محمدبن علی، حسن البناء فی فضل مسجد قبا، ریاض، دار الشریف للنشر و التوزیع، الطبعه الاولی، ۱۴۱۸ق.