قتیل العبرات

تابلو‌نوشته‌ای از حدیث أنَا قَتیلُ العَبَرَةِ

قَتیلُ العَبَرات به‌معنای کشته اشک‌ها، از القاب امام حسین(ع) است. این لقب که به‌صورت قَتیلُ العَبَرَة نیز به‌کار می‌رود، منظور آن است که امام حسین(ع) شهیدی است که هم یادش گریه‌آور است و هم اشک ریختن در سوگ او ثواب دارد و موجب احیای عاشورا است.

این لقب در احادیث امامان شیعه آمده است. امام حسین(ع) خود فرمود: أنَا قَتیلُ العَبَرَةِ لایذکُرُنی مُؤمنٌ الا استَعبَرَ ترجمه: من کشته اشکم، هیچ مؤمنی مرا یاد نمی‌کند مگر آنکه اشک در چشمانش می‌آید. در روایت دیگری امام حسین(ع) فرمود: من کشته اشک‌هایم، با سختی و اندوه کشته می‌شوم و بر خدا شایسته است که هیچ اندوهگینی نزد من نیاید مگر آن که‌اندوهش را بزداید و او را شادمان به اهل خود برگرداند. امام علی(ع) در روایتی خطاب به امام حسین(ع) فرمود: «یا عَبرَةَ کُلّ مؤمنٍ»‌ ای اشک هر مؤمن، عرض کرد: پدر جان! مرا می‌گویی؟ فرمود: آری، فرزندم.

همچنین امام صادق(ع) در زیارت اربعین به امام حسین(ع) چنین سلام می‌دهد: «السَّلَامُ عَلَی الْحُسَینِ الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ السَّلَامُ عَلَی أَسِیرِ الْکُرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ.»

آیت الله جوادی آملی:
سالار شهیدان فرمود من برای دو چیز شهید شدم؛ هم برای عبرت و هم برای عَبره...عبرت گرفتن به آن عزاداری می‌گویند که حرکت کند، پویا باشد، از جهل به علم و از جهالت به هدایت، از کندروی به اعتدال و از بیراهه رفتن به استقامت عبور کند... آن‌که می‌گوید عاشورا برای عبرت است سخنی گفته است ولی ناقص است نه کامل، کمال در این است که عبرت با عَبره همراه باشد، عَبره یعنی عبور، یعنی اشک ریختن به قدری که تمام صورت را پر کند «أنا قتیل العبرات».

قتیل العبرات در زیارت‌نامه‌ها هم برای او ذکر شده است. از جمله: «و صلّ علی الحسین المظلوم، الشهید الرشید، قتیل العبرات و اسیر الکربات.»

تعبیر قتیل‌العبرات در اشعار فارسی و عربی شاعران آیینی نیز بازتاب داشته و هر کس به نحوی آن را تشریح و در اشعارش به‌کار برده است.غلامرضا سازگار شاعر و مداح آئینی بر این باور است که امام حسین(ع) فقط کشته اشک نیست و از همه این مسائل بالاتر است و او تنها کشته خود خداست. اما در عین حال، کشته اشک هم هست ولی اشکی که بصیرت‌افزا و معرفت‌بخش باشد.

محمد صحتی سردرودی عاشوراپژوه هم معتقد است این جمله را باید با تکیه بر شعر کمیت اسدی فهمید که در همان دوران می‌زیسته و بر اساس شعر او منظور امام از قتیل العبرات آن است عامل اصلی شهادت امام حسین(ع) کسانی هستند که با وجود این که می‌توانستند او را یاری کنند، فقط تماشا و دعا کردند و بر او گریستند.سردرودی هم‌چنین براین باور است که در مدت شش ماهه میان مرگ معاویه و واقعه عاشورا ائمه جمعه و جماعات و خطبای رسمی در مساجد می‌گفتند درست است که حسین بن علی(ع) فرزند پیامبر است، پیامبر او را می‌بوسید و عزیز و محترم است، اما چه کنیم که در میان مسلمانان دو دستگی ایجاد کرده و مجبوریم جلویش را گرفته و او را بکشیم. این‌ها را می‌گفتند و مزورانه گریه می‌کردند. و احتمالاً عده‌ای هم اعتقادشان همین بود و گریه می‌کردند. امام حسین(ع) که اینها را می‌دید و می‌شنید می‌گفت «انا قتیل العبرات» یعنی همین اشک‌ها و تزویرها بالاخره مرا می‌کشد و منظورش این بود که اگر این تزویر نباشد، نمی‌توانند ایشان را بکشند. نویسنده کتاب ثارالله بر این باور است که قتیل العبرات به این معنی نیست که امام شهید شده تا مردم گریه کنند و به اجر و ثوابی برسند بلکه بیانگر آثار قهری شهادت اوست به این معنی که گریه‌ها ناشی از عشق فطری هر مؤمنی به اوست. در نتیجه گریستن بر امام حسین علت نهایی نهضت او نیست بلکه علت نهایی نهضت او همان رهایی از جهالت و گمراهی است که در زیارت اربعین بیان شده است.

در اشعار

محمدحسین ملکیان[از ]

آن‌قدر که جان‌بخشی‌ و آن‌قدر که جان‌سوز

پابوسی هر سال تو محیا و ممات است

هر نوحۀ زُوّار، مضامین لهوف است

هر نالۀ زوار، دعای عرفات است...

سوغات من اشک است برای تو و افسوس

نام تو در این شهر قتیل‌العبرات است

منابع

• ابن‌قولویه، جعفربن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
• شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۰ق.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
• صحتی سردرودی، محمد، منطق عاشوراپژوهی: اصول و مبانی تحقیق در تاریخ امام حسین(ع)، خیمه، قم، ۱۳۹۵ش.
• محدث قمی، عباس، مفاتیح الجنان.
• شرح دو دیدگاه درباره «قتیل العبرات»/ امام حسین(ع) کشته کدام اشک‌هاست؟، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار: ۱۴ مهر ۱۳۹۵ش.