آیه ۱ سوره تحریم
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | تحریم |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | تحریم برخی حلالها توسط پیامبر بر خویش |
| مکان نزول | مدینه |
| آیات مرتبط | آیه ۲ سوره تحریم، آیه ۳ سوره تحریم، آیه ۴ سوره تحریم، آیه ۵ سوره تحریم |
آیه ۱ سوره تحریم با لحنی سرزنشآمیز خطاب به پیامبر(ص) نازل شده است و از او میپرسد چرا برای جلب رضایت همسرانش، آنچه را خدا بر او حلال کرده، بر خود حرام میکند.
بر اساس روایات، این آیه میتواند به دو واقعه مربوط باشد: نخست زمانی که پیامبر(ص) به خاطر رضایت حَفصه، نزدیکی با ماریه قِبطیه را بر خود ممنوع کرد، و دوم هنگامی که به دلیل توقف بیشتر در خانه برخی همسران به خاطر پذیرایی با عسل، خوردن عسل را بر خود حرام نمود.
﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاةَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ١﴾ [تحریم:1]
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. ای پیامبر چرا برای خشنودی همسرانت آنچه را خدا برای تو حلال گردانیده حرام میکنی خدا[ست که] آمرزنده مهربان است «۱» ١﴾
سوره تحریم: آیه ۱
معرفی آیه
در آیه نخست سوره تحریم، رسول خدا(ص) مورد خطاب قرار گرفته است که چرا آنچه را خداوند برای او حلال قرار داده، بر خود حرام میسازد.[۱] برخی مفسران، این خطاب را آمیخته با سرزنش[۲] و گروهی دیگر، آن را نشانه محبت خدا به پیامبر(ص) تلقی کردهاند.[۳] البته علامه طباطبایی معتقد است، سرزنش در این آیه متوجه برخی از همسران پیامبر(ص) است که موجب این تصمیم شدند چراکه در آیه ۴ همین سوره به دو تن از آنان توصیه به توبه شده است.[۴]
محل نزول این آیه، مدینه دانسته شده است.[۵]
شأن نزول
مفسران درباره شأن نزول آیه دو روایت نقل کردهاند. این دو گزارش با تفاوتهایی در کتابهای تفسیری شیعه و اهلسنت وجود دارد.[۶]
ترک خوردن عسل توسط پیامبر
بر اساس برخی روایات، پیامبر(ص) به دلیل علاقه به عسل، در منزل برخی همسرانش بیشتر توقف میکرد. این امر موجب ناخرسندی عایشه و حفصه شد و آنان با ادعای استشمام بوی نامطبوع (مغافیر) از پیامبر، او را از مصرف عسل منصرف کردند. در پی این ماجرا، پیامبر(ص) سوگند یاد کرد که دیگر عسل نخورد.[۷]
ترک رابطه با ماریه توسط پیامبر
بر اساس برخی روایات، پیامبر(ص) در غیاب حفصه با ماریه قبطیه در منزل او همبستر شد. پس از آگاهی و اعتراض حفصه، پیامبر(ص) برای جلب رضایت او سوگند یاد کرد که دیگر با ماریه رابطه نداشته باشد و از حفصه خواست موضوع را افشا نکند. اما حفصه راز را با عایشه و دیگر همسران در میان گذاشت که به نزول آیاتی انجامید.[۸]
در تفسیر نمونه، روایت اول مشهورتر و مناسبتر از سایر نقلها ارزیابی شده است.[۹] علامه طباطبایی بر این باور است که این دو گزارش، بهروشنی با آیات نخست سوره تحریم انطباق ندارد و نمیتوان آنها را بهطور قطعی بر مضمون آیه تطبیق داد. با این حال روایتی از امام صادق(ع) که مرتبط با ماجرای ماریه است را به نقل از تفسیر القمی آورده است.[۱۰]
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، التبیان،دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۴۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۱۹، ص۳۲۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۱۹، ص۳۳۰.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۲–۵۶۳؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱–۴۷۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۷.
منابع
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله مرعشی نجفی(ره)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمهٔ محمد جواد بلاغی، ، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
