فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای
فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای دیدگاه فقهی سید علی خامنهای، مرجع تقلید شیعه و رهبر جمهوری اسلامی ایران است که در پاسخ به ادعاها درباره تصمیم ایران برای ساخت سلاح هستهای، مطرح شد. سید علی خامنهای، سلاحهای کشتار جمعی را تهدیدی علیه بشریت و حرام میداند.
برخی پژوهشگران برای بیان حرمت این حکم، به آیاتی از قرآن و روایات منع تعرض به غیرنظامیان استناد کردهاند. بهگفته ابوالقاسم علیدوست، سابقه حکم حرمت استفاده از سلاحهای با کشتار وسیع نزد فقهای شیعه، حداقل به ده قرن پیش برمیگردد.
این فتوا، در مراکز تحلیل سیاسی و اندیشکدههای بینالمللی بازتاب داشت و گفته شده که در سازمان ملل به عنوان سندی رسمی ثبت شد. کتاب «فقه هستهای» اثر جمعی از نویسندگان و کتاب «فتوای هستهای از منظر حقوق بینالملل» اثر جابر سیوانیزاد به بررسی ادله و ابعاد حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای پرداختهاند.
اهمیت
فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای در پاسخ به ادعاها درباره ساخت سلاح هستهای در ایران، از سوی سید علی خامنهای، مرجع تقلید شیعه، و رهبر جمهوری اسلامی ایران صادر شده است.[۱] این فتوا بهصورت رسمی در نخستین «کنفرانس بینالمللی خلع سلاح و عدم اشاعه سلاحهای هستهای» در سال ۱۳۸۹ش در ایران قرائت شد.[۲]
علیاکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ایران، در واکنش به سؤالاتی درباره حرکت نظام جمهوری اسلامی ایران بهسمت ساخت بمب اتم، صلاح ایران را حفظ شأن و پیروی از فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای دانسته است.[۳] هیلاری کلینتون، وزیر خارجه وقت آمریکا هم در جهت زمینهسازی مذاکره آمریکا با ایران در فروردین ۱۳۹۱ش به این دیدگاه فقهی رهبر ایران اشاره کرد.[۴] باراک اوباما، رئیسجمهور وقت آمریکا نیز در ۲ مهر ۱۳۹۲ش در سازمان ملل، به این فتوا استناد کرد.[۵]
بازتابها
گفته شده که فتوای سید علی خامنهای با استقبال جهانی مواجه شده[۶] و بازتاب وسیعی در مراکز تحلیل سیاسی و اندیشکدههای بینالمللی داشته است.[۷] همچنین به گزارش سایت روزنامه کیهان، پیام سید علی خامنهای به کنفرانس بینالمللی خلع سلاح هستهای که حاوی فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای بود، در سازمان ملل بهعنوان سندی رسمی ثبت شد.[۸] جاناتان گرانف، رئیس مؤسسه امنیت جهانی در آمریکا، در مصاحبهای از رهبر ایران خواست در نامهای به سران مذهبی جهان ممنوعیت استفاده از سلاح هستهای در هر شرایطی را اعلام کند تا آنها نیز به او بپیوندند.[۹]
در سال ۱۳۹۲ش، گروهی ششنفره از کشیشان و متخصصان آمریکایی برای سنجش اعتبار این نظر فقهی، با عالمان شیعه در قم دیدار و گفتگو کردند. آنان ممنوعیت سلاح هستهای در فقه شیعه و نتایج سفر خود را به دولت آمریکا گزارش دادند تا در مذاکرات هستهای غرب با ایران لحاظ شود.[۱۰] همچنین در سال ۱۴۰۰ش، تلویزیون بیبیسی فارسی با پخش مستند «یک فتوای هستهای»، از احتمال تغییر و موقتیبودن فتوای سید علی خامنهای سخن گفت؛[۱۱] ولی پژوهشگران فقهی این احتمال و دخالت زمان و مکان در شکلگیری این فتوا را رد کردند.[۱۲]
پشتوانه تاریخی
سلاح هستهای از مصادیق سلاحهای کشتار جمعی دانسته شده است.[۱۳] بهگفته ابوالقاسم علیدوست، فقیهان شیعه حداقل از ده قرن پیش فتوا به حرمت استفاده از سلاح و ابزارهایی دادهاند که باعث کشتار وسیع انسانها و نابودی موجودات زنده و تخریب محیطزیست میشود.[۱۴] سید علی خامنهای نیز از ۳۰ بهمن ۱۳۸۸ش بارها فتوا و نظر خود را در مخالفت با ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای بیان کرده است.[۱۵]
متن فتوا و اتفاقنظر با مراجع دیگر
متن فتوای سید علی خامنهای، مرجع تقلید و رهبر جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۸ فروردین سال ۱۳۸۹ش در پیام رسمی او به «نخستین کنفرانس بینالمللی خلع سلاح هستهای و عدم اشاعه» توسط علیاکبر ولایتی خوانده شد.[۱۶] در این پیام آمده است:
- «به اعتقاد ما افزون بر سلاح هستهای، دیگر انواع سلاحهای کشتار جمعی، نظیر سلاح شیمیایی و سلاح میکروبی نیز تهدیدی جدی علیه بشریت تلقی میشوند... ما کاربرد این سلاحها را حرام... میدانیم».[۱۷]
گفته شده در نیمه اول دهه ۱۳۹۰ش اظهارنظر و فتاوای مراجع تقلیدی مانند ناصر مکارم شیرازی، حسین نوری همدانی، جعفر سبحانی و عبدالله جوادی آملی نیز دیدگاه فقهی سید علی خامنهای را تأیید و تأکید کرده است.[۱۸] همچنین ابوالقاسم علیدوست، فقیه شیعه، و دبیر همایش ملی فقه هستهای، و احمد مبلغی، فقیه شیعه و از نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، این نظریه را با توجه به ادله آن حکمی الهی و ابدی دانستهاند که قابل تغییر و معامله نیست.[۱۹]
دلایل
دلایل فقهی مختلفی برای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای بیان شده است؛ سید علی خامنهای دلیل حرمت تولید و استفاده از سلاح هستهای را مخالفت مبانی اعتقادی اسلام با استفاده از سلاحهای کشتار جمعی میداند. بهگفته وی، بهکارگیری چنین سلاحی همان نابودکردن حَرث (کشاورزی) و نسل است که در آیه ۲۰۵ سوره بقره آمده است.[۲۰] دراینباره ابوالقاسم علیدوست، فقیه شیعه، اصلاح حال بندگان در ارتباط با خدا و در پیوند با یکدیگر را از مقاصد شریعت دانسته و تصریح کرده است که اصلاح هرگز با اِفساد و کاربرد سلاحهای کشتارجمعی تأمین نمیشود.[۲۱] در ادامه شرحی از دلایل ارائه شده در این باره ذکر میشود:
آیات قرآن
احمد مبلغی، فقیه شیعه، دلایل فقهی این دیدگاه را متعدد دانسته و به سه قاعده قرآنی اشاره میکند؛[۲۲]
- بر اساس قاعده وِزر، برگرفته از عبارت «ولا تَزِرُ وازرةٌ وزرَ أُخری» در آیه ۱۵ سوره اسراء، نباید بیگناهان را در مجازات مجرمان شریک کرد؛ در حالی که بهکارگیری سلاح هستهای، کشتار جمعی و عقوبت بیگناهان را به دنبال دارد و حتی به نسلهای آینده نیز آسیب وارد میکند.
- بر پایه قاعده حرمت سعی بر فساد، برگرفته از آیه ۲۰۵ سوره بقره، هر اقدامی که منجر به فساد بر روی زمین و نابودی حَرْث (زراعت و دام) و نسل شود، حرام است.
- قاعده اثم، برگرفته از عبارت «إثمُهُما اَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما» در آیه ۲۱۹ سوره بقره، هر عملی را که زشتی و فسادش بزرگتر از منافعش باشد، حرام میداند. به اعتقاد مبلغی، بیشک فساد سلاح هستهای بیشتر از فواید احتمالی آن است.
ناصر قرباننیا، آیات ۱۹۰ و ۲۰۵ بقره، و آیات ۸ و ۳۲ مائده را بهمعنای منع مطلق بهکارگیری سلاح هستهای میداند.[۲۳]
روایات
در بررسی فقهی ممنوعیت سلاح هستهای بهعنوان نمونهای از سلاحهای کشتارجمعی به روایاتی استدلال شده است، از جمله:
- ابوالقاسم علیدوست و محمدجواد فاضل لنکرانی به احادیثی در حرمت ریختن سَم در آب دشمن استناد کردهاند.[۲۴]
- برخی از پژوهشگران به روایاتی درباره منع از تعرض به غیرنظامیان (کودکان، زنان، سالمندان، مجانین و حیوانات) استدلال کردهاند.[۲۵]
کتابشناسی
کتابهایی درباره فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای تالیف شده است:
- کتاب «فتوای هستهای از منظر حقوق بینالملل» اثر جابر سیوانیزاد، از سوی انتشارات آمریکایی «سوپریم سنچوری» منتشر شده است. گفته شده این کتاب به تعیین جایگاه و ابعاد حقوقی فتوای هستهای سید علی خامنهای از نگاه حقوق بینالملل پرداخته است.[۲۶]
- کتاب «فقه هستهای»، به کوشش ابوالقاسم علیدوست، شامل ۱۰ مقاله فقهی در بیان حرمت تولید و بهکارگیری سلاحهای هستهای و کشتارجمعی در ۱۳۹۲ش منتشر شد. محتوای کتاب حاصل گفتارهای ارائهشده در همایش فقه هستهای است که در سال ۱۳۹۲ش در تهران و قم برگزار شد.[۲۷]
- مایکل آیزِنِشتات و مهدی خلجی با نوشتن کتاب «فتوای هستهای؛ سیاست و مذهب در استراتژی منع تکثیر ایران» و انتشار از سوی مؤسسه واشنگتن در امور خاور نزدیک، به بررسی این فتوای هستهای پرداختهاند.[۲۸]
پانویس
- ↑ «ثبت پیام رهبر انقلاب بهعنوان سند در سازمان ملل»، دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «آشنایی با کنفرانس بینالمللی خلع سلاح و عدم اشاعه سلاحهای هستهای»، سایت همشهری آنلاین.
- ↑ «صالحی: تنها رهبر انقلاب میتوانند درباره ساخت سلاح هستهای نظر صائب بدهند»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «فتوایی که بعد از ۱۰سال به سازمان ملل رسید»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «فتوایی که بعد از ۱۰سال به سازمان ملل رسید»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «بازنگاهی بر صدور فتوای حرمت سلاحهای هستهای از سوی رهبر معظم انقلاب»، سایت بصیرت.
- ↑ محمدپور، «فتوا به مثابه یک منبع حقوق بین الملل»، ص۱۳۴.
- ↑ «پیام رهبر انقلاب به کنفرانس تهران به عنوان سند رسمی سازمان ملل ثبت شد»، روزنامه کیهان.
- ↑ «رهبران مذهبی جهان به آیتالله خامنهای بپیوندند»، دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «به قم رفتیم تا فتوای هستهای آیت الله خامنهای را بررسی کنیم/ گزارش سفرمان را به کاخ سفید ارسال کردیم/ مسلماً دولت آمریکا این گزارش را مدنظر قرار میدهد»، سایت مشرق.
- ↑ «یک فتوای هستهای - بین سطور»، سایت BBC News فارسی.
- ↑ «آیا حرمت سلاح هستهای قابل تغییر است؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «تولید و استفاده از سلاحهای کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی»، سایت مرکز فقهی ائمه اطهار.
- ↑ «بررسی تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، پایگاه اطلاعرسانی آیتالله علیدوست.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به؛ «بیانات در دیدار دستاندرکاران ساخت ناوشکن جماران»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنهای؛ «بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنهای؛ «فتوایی که بعد از ۱۰سال به سازمان ملل رسید»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «پیام به نخستین کنفرانس بینالمللی خلع سلاح هستهای و عدم اشاعه»، دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «پیام به نخستین کنفرانس بینالمللی خلع سلاح هستهای و عدم اشاعه»، دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «لوازم چهارگانه فتوای رهبر انقلاب درباره حرمت داشتن سلاح هستهای»، سایت تسنیم؛ «آیا حرمت سلاح هستهای قابل تغییر است؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «بیانات در دیدار دستاندرکاران ساخت ناوشکن جماران»، دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فقه هستهای، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۳.
- ↑ «دلائل فقهی تحریم سلاحهای اتمی»، دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فقه هستهای، ۱۳۹۷ش، ص۱۸۲-۱۸۴.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فقه هستهای، ۱۳۹۷ش، ص۸۷ و ۱۱۲.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فقه هستهای، ۱۳۹۷ش، ص۸۵-۸۷ و ۱۸۵ و ۲۳۱ و ۳۴۳.
- ↑ «کتاب فتوای هستهای رهبر انقلاب از منظر حقوق بینالملل در آمریکا منتشر شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «عرضه کتاب فقه هستهای در نمایشگاه کتاب سیودوم»، سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- ↑ محمدپور، «فتوا به مثابه یک منبع حقوق بین الملل»، ص۱۳۴-۱۳۳.
منابع
- «آشنایی با کنفرانس بینالمللی خلع سلاح و عدم اشاعه سلاحهای هستهای»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ انتشار: ۳ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۲ش.
- «آیا حرمت سلاح هستهای قابل تغییر است؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۶ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۲۷ دی ۱۴۰۲ش.
- «بازنگاهی بر صدور فتوای حرمت سلاحهای هستهای از سوی رهبر معظم انقلاب»، سایت بصیرت، تاریخ انتشار: ۲۵ فروردین ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۳ دی ۱۴۰۲ش.
- «بررسی تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، پایگاه اطلاعرسانی آیت الله علیدوست، تاریخ انتشار: ۹ مهر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۲ش.
- «به قم رفتیم تا فتوای هستهای آیت الله خامنهای را بررسی کنیم/ گزارش سفرمان را به کاخ سفید ارسال کردیم/ مسلماً دولت آمریکا این گزارش را مدنظر قرار میدهد»، سایت مشرق، تاریخ انتشار: ۱۸ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۲ش.
- «بیانات در دیدار دستاندرکاران ساخت ناوشکن جماران»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنهای، تاریخ انتشار: ۳۰ بهمن ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنهای، تاریخ انتشار: ۱۱ آبان ۱۳۸۲ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۲ش.
- «پیام به نخستین کنفرانس بینالمللی خلع سلاح هستهای و عدم اشاعه»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنهای، تاریخ انتشار: ۲۸ فروردین ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «پیام رهبر انقلاب به کنفرانس تهران به عنوان سند رسمی سازمان ملل ثبت شد»، روزنامه کیهان، تاریخ انتشار: ۴ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۲۷ خرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «تولید و استفاده از سلاحهای کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی»، سایت مرکز فقهی ائمه اطهار، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «ثبت پیام رهبر انقلاب بهعنوان سند در سازمان ملل»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنهای، تاریخ انتشار: ۲۸ فروردین ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۲ش.
- جمعی از نویسندگان، فقه هستهای، به کوشش ابوالقاسم علیدوست، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۷ش.
- «دلائل فقهی تحریم سلاحهای اتمی»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنهای، تاریخ انتشار: ۴ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «رهبران مذهبی جهان به آیتالله خامنهای بپیوندند»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنهای، تاریخ انتشار: ۱ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «صالحی: تنها رهبر انقلاب میتوانند درباره ساخت سلاح هستهای نظر صائب بدهند»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۴ مهر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «عرضه کتاب فقه هستهای در نمایشگاه کتاب سیودوم»، سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تاریخ انتشار: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «فتوایی که بعد از ۱۰سال به سازمان ملل رسید»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۳ مهر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۷ دی ۱۴۰۲ش.
- «کتاب فتوای هستهای رهبر انقلاب از منظر حقوق بینالملل در آمریکا منتشر شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۵ بهمن ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۷ دی ۱۴۰۲ش.
- «لوازم چهارگانه فتوای رهبر انقلاب درباره حرمت داشتن سلاح هستهای»، سایت تسنیم، تاریخ انتشار: ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- محمدپور، محمد، «فتوا به مثابه یک منبع حقوق بین الملل»، در فصلنامه شهر قانون، شماره ۱۳، بهار ۱۳۹۴ش.
- «یک فتوای هستهای - بین سطور»، سایت BBC News فارسی، تاریخ انتشار: ۹ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۵ بهمن ۱۴۰۲ش.
پیوند به بیرون
| خویشاوندان سرشناس |  | |
|---|---|---|
| استادان | ||
| آثار و اندیشهها | آثار آیتالله خامنهای • ترجمه کتاب صلح امام حسن(ع) • پیشوای صادق • کتاب انسان ۲۵۰ ساله • فلسطین • طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن • حدیث ولایت • آفتاب در مصاف • غناء • نامهای برای تو • بیانیه گام دوم انقلاب • فتوای حرمت اهانت به مقدسات اهلسنت • نظریه انسان ۲۵۰ ساله • جهاد تبیین • حماسه امام سجاد • همرزمان حسین • اقتصاد مقاومتی • فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هستهای • دو امام مجاهد • نامه به دانشجویان حامی فلسطین در آمریکا • اسلامیسازی علوم انسانی • حوزه پیشرو و سرآمد | |
| فعالیتهای سیاسی | ||
| تأسیس مراکز | ||
| اعضای دفتر، شورای استتفتاء و... | ||
| وابسته | ||