محمد بن علی طبری
| عالم و محدّث امامی مذهب قرن پنجم و ششم | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | عمادالدین طبری |
| تاریخ تولد | قرن پنجم قمری |
| زادگاه | کَجَّه یا کَجور (شهری میان آمل و چالوس) |
| تاریخ وفات | قرن ششم قمری |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | حسن بن محمد طوسی • اسماعیل بن ابی‌القاسم دیلمی • حسن بن حسین بن بابویه رازی • محمد بن عبدالوهاب بن عیسی رازی |
| شاگردان | شاذان بن جبرئیل قمی • ابن‌بطریق حلی • قطب‌الدین راوندی • محمد بن مشهدی |
| محل تحصیل | آمل • ری • نجف |
| تألیفات | بشارة المصطفی لشیعة المرتضی • الفرج فی الأوقات و المخرج بالبینات • شرح مسائل الذریعة و ... |
محمد بن علی طبری معروف به عمادالدین طبری عالم و محدّث امامی مذهب قرن پنجم و ششم، صاحب کتاب بشارة المصطفی لشیعة المرتضی و از مشایخ شاذان بن جبرئیل قمی، ابن بطریق حلی، قطب‌الدین راوندی، محمد بن مشهدی، و عربی بن مسافر عبادی.
نام و نسب
منتجب الدین رازی[۱] نام و نسب او را عماد الدین محمد بن ابی القاسم بن محمد بن علی آورده و خود وی [۲] نیز از پدرش با نام و نسبِ ابوالقاسم علی بن محمد بن علی یاد کرده است. در متن چاپ شدهٔ کتاب معالم العلماء نوشته ابن شهر آشوب[۳] نام پدر وی، به اشتباه، قاسم آمده است.
هرچند بیشتر منابع [۴] لقب وی را عماد الدین ضبط کرده‌اند، اما در نسخه‌ای از الفهرست اثر منتجب الدین ــ که نزد شیخ حر عاملی بوده ــ لقب او جمال الدین گزارش شده است.[۵]
با توجه به عنوان «فقیه» – که طبری برای پدر خود به کار برده[۶] وی در خانواده‌ای علمی متولد شده و پرورش یافته است. او [۷] همچنین پدر خود را به زهد وصف کرده است.
زندگی‌نامه
از تاریخ تولد عمادالدین اطلاعی در دست نیست. با توجه به نسبت «کَجّی طبری»[۸] و «طبری آملی کَجّی» [۹] که برای وی یاد کرده‌اند،[۱۰] وی در کَجَّه به دنیا آمده که شهری است میان آمل و چالوس و از نواحی رویان،[۱۱] که امروزه به کَجور شهرت دارد.
سفرهای علمی
با توجه به اسناد و تاریخ‌هایی که طبری در بشارة المصطفی آورده است، استادان و مشایخ وی شناخته می‌شوند و می‌توان سیر و سفرهای او را ترسیم کرد. بر اساس این اسناد، طبری پس از کسب علم در آمل تا سال ۵۰۹، در ۵۱۰ به ری و یک‌سال بعد به نجف رفته و سپس به آمل بازگشته، زیرا در سال ۵۲۰ در آمل از ابواسحاق اسماعیل بن ابی القاسم دیلمی حدیث شنیده است.[۱۲]
سکونت در حله
به نوشتهٔ ابن اسفندیار، امیر ابن ورّام بن ابی فراس حلی (متوفی ۶۰۵ق) دو سال طبری را در حلّه نگاه داشت، برای او مقرری سالیانه تعیین کرد و در این مدت، اهل بغداد و کوفه و شیعیان عراق عرب به حلقهٔ درس طبری پیوستند.[۱۳] همو می‌نویسد که ورّام دختر طبری را به همسری خود درآورد.[۱۴]
وفات
تاریخ وفات طبری دانسته نیست. بنا بر گزارش ابن مشهدی، طبری در سال ۵۵۳ در مشهد علوی (نجف) به سر می‌برده[۱۵] و بنابراین، تا این سال در قید حیات بوده است.
مقام علمی
محمد بن مشهدی و ابن بطریق حلی، از شاگردان و راویان طبری، از وی با عناوین «الشیخ الفقیه العالم»[۱۶] و «الشیخ الفقیه»[۱۷] یاد کرده‌اند و منتجب‌الدین رازی [۱۸] نیز – که به یک واسطه از طبری روایت کرده – از او با عنوان «الشیخ الإمام» نام برده و وی را به فقاهت و وثاقت ستوده است. در قرن هفتم نیز ابن اسفندیار[۱۹] نام وی را با عناوین «خواجهٔ امام» و «فقیه آل محمد» ذکر کرده است.
استادان و مشایخ
استادان و مشایخ طبری و زمان و مکان قرائت، سماع و روایت وی از آنان، به ترتیب عبارت‌اند از:
- سید ابو‌طالب یحیی بن محمد جوانی حسینی حسنی آملی در آمل در سال ۵۰۹ق؛[۲۰]
- ابومحمد حسن بن حسین بن بابویه رازی در ری در سال ۵۱۰ق؛[۲۱]
- ابو‌النجم محمد بن عبدالوهاب بن عیسی رازی در ری در سال ۵۱۰؛[۲۲]
- حسن بن محمد طوسی در نجف در سال‌های ۵۱۰[۲۳] و ۵۱۱؛[۲۴]
- ابوعبدالله محمد بن احمد بن شهریار خازن در همانجا در سال‌های ۵۱۲[۲۵]و ۵۱۴[۲۶] و ۵۱۶؛[۲۷]
- ابوالبقاء ابراهیم بن حسین بصری در همانجا در سال ۵۱۶؛[۲۸]
- ابوالبرکات عمر بن ابراهیم بن محمد بن حمزه حسینی کوفی از عالمان زیدیه در کوفه در سال‌های ۵۱۲[۲۹] و ۵۱۶؛[۳۰]
- ابوغالب سعید بن محمد بن احمد ثقفی کوفی در کوفه در سال ۵۱۶؛[۳۱]
- ابوعلی محمد بن علی بن قرواش تَمیمی در نجف در سال ۵۱۶؛[۳۲]
- ابومحمد جبار بن علی بن جعفر رازی در نجف در سال ۵۱۶؛[۳۳]
- ابواسحاق اسماعیل بن ابی‌القاسم بن احمد دیلمی در آمل در سال ۵۲۰؛[۳۴]
- ابوجعفر محمد بن ابی‌الحسن علی بن عبدالصمد تمیمی در نیشابور در سال ۵۲۴.[۳۵]
- طبری همچنین احادیثی را به روایت از پدرش، ابو القاسم علی بن محمد بن علی، بدون ذکر تاریخ[۳۶] یا به نقل وجاده از کتاب دست نوشتهٔ او،[۳۷] در بشارة المصطفی آورده است.
- ابو محمد حسن بن حسین بن بابویه در سال ۵۱۰ در خانقاه خود در ری[۳۸] و ابو علی طوسی در سال ۵۱۱ در مشهدِ امیرمؤمنان در نجف،[۳۹] به خط خود، اجازهٔ روایتی برای طبری نوشته‌اند.
طبری همچنین برخی از روایات ابو محمد حسن بن حسین بن بابویه را از روی نسخهٔ اصل وی کتابت کرده و سپس بر فرزند او قرائت نموده است.[۴۰] در میان مشایخ و استادان طبری، ظاهراً عمدهٔ تحصیلات طبری نزد ابو علی طوسی بوده است،[۴۱] همچنان‌که احادیث بسیاری را به روایت از او در کتابش آورده و او را بزرگ داشته است.[۴۲]
دیدگاه وی در مورد خبر واحد
با توجه به آنکه طبری به واسطهٔ ابوعلی طوسی و دیگران، از شاگردان شیخ طوسی به شمار می‌رود، نظر وی دربارهٔ عدم حجیت خبر واحد[۴۳] ـ که مخالف نظر مشهور طوسی در این باره است ـ شایان توجه است.
شاگردان
از شاگردان و راویان طبری، شاذان بن جبرئیل قمی،[۴۴] ابن بطریق حلی،[۴۵] قطب‌الدین راوندی،[۴۶] محمد بن مشهدی،[۴۷] و عربی بن مسافر عبادی[۴۸] بوده‌اند. افزون بر این‌ها، به نوشتهٔ محمد تقی مجلسی،[۴۹] ابن شهر آشوب و ابن ادریس حلی صحیفه سجادیه را از طریق طبری روایت کرده‌اند.
تألیفات
بشارة‌المصطفی مشهورترین کتاب طبری است و در آن مباحثی بسیار ارزشمند از روایات پیامبر(ص) آمده و افضلیت و احقیت شیعه را از زبان پیامبر اسلام(ص) اثبات کرده است. در کنار این روایات، از شعرهای خوبی به مناسبت‌های گوناگون و در زمینه‌های مختلف از جمله در فضائل ائمه معصومین(ع) و بیان مذمت دشمنان آنان استفاده شده است.
آثار دیگر
- منتجب الدین رازی[۵۰] از آثار طبری به دو کتاب الفرج فی الأوقات و المخرج بالبینات و شرح مسائل الذریعة اشاره کرده و یادآور شده است که قطب‌الدین راوندی کتاب اخیر را بر طبری خوانده و راوندی نیز آن را برای وی روایت کرده است.
- افزون بر این‌ها، طبری در بشارة المصطفی به کتابی از خود با عنوان کتاب الزهد و التقوی اشاره کرده است.[۵۱]
پانویس
- ↑ رازی ص۱۰۷
- ↑ رازی ص۱۹۲، ۲۰۰
- ↑ ابن شهر آشوب ص۱۱۹
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به منتجب الدین رازی، ص ۱۰۷؛ ابن اسفندیار، ج۱، ص۱۳۰؛ ذهبی، ج۱۱، ص۷۴۰
- ↑ رجوع کنید به منتجب الدین رازی، ص۱۰۷، پانوشت۲
- ↑ رازی، ص ۷۶، ۱۶۳، ۱۸۴، ۱۹۲، ۲۰۰
- ↑ رازی ص۳۹۱
- ↑ ابن شهر آشوب، ص ۱۱۹
- ↑ منتجب الدین رازی، ص ۱۰۷
- ↑ نیز رجوع کنید به ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۱۳۰، که مطابق گویش طبری از وی با نسبت «کجیج» یاد کرده است
- ↑ رجوع کنید به یاقوت حموی، ج۴، ص۲۴۰؛ نیزرجوع کنید به همان، ج۲، ص۸۷۳، ج۳، ص۲۳۷ ۳۱۱
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۱۲۷، ۲۲۱
- ↑ ابن اسفندیار، ج ۱، ص ۱۳۰، با این ملاحظه که در آن «امیر ورّام» به «امیر ابن ورّام» تصحیف شده است
- ↑ همانجا، که در آن «ورام» به «ابن ورّام» تصحیف شده است
- ↑ رجوع کنید به ابن مشهدی، ص ۴۷۳
- ↑ ابن مشهدی، ص ۴۷۳
- ↑ ابن بطریق، ص ۷
- ↑ رازی ص ۱۰۷
- ↑ ابن اسفندیارج ۱، ص ۱۳۰
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به طبری، ص ۶۹، ۸۴، ۸۶، ۱۰۶؛ نیز رجوع کنید به طبری، ص ۷۵ و ۲۰۳، که تاریخ قرائت و تحدیث نزد وی را، با تردید، در سال ۵۰۸ یا ۵۰۹ق ذکر کرده است
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۲۶، ۲۸، ۳۲، ۶۵، و نیز ص ۱۶۰، که در آن «عشرة» به «ست عشرة» تصحیف شده است
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۷۰، ۸۸، ۱۱۶، ۱۲۶، ۱۳۲،و نیز ص ۱۱۱، که در آن «عشرة» به «ست عشرة» تصحیف شده است
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۲۳
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به طبری، ص ۱۸، ۳۲، ۴۸، ۷۴
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به طبری، ص ۱۹، ۲۴، ۳۰، ۷۲
- ↑ رجوع کنید به طبری، ۲۰۲
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص۳۷، ۴۴
- ↑ رجوع کنید به همان، ص ۲۱، ۲۸، ۳۵، ۵۰، نیز ص ۲۲۲ که در متن سند، تاریخ ۵۱۰ آمده اما در پانوشت ۶ همانجا،سال ۵۱۶ گزارش شده است
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۷۳، ۱۰۵
- ↑ رجوع کنید به همان، ص ۸۰، ۸۵، ۱۰۹، ۱۱۵، ۱۱۷، ۱۲۳، ۱۴۴؛ نیز ص ۹۰، که در آن «ست عشرة» به «عشرة» تصحیف شده است.
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۸۵، ۱۰۹، ۱۱۵، ۱۱۷
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۹۲؛
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۹۲
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۱۲۷، ۲۲۱
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۹۴، ۲۶۰، ۲۶۲، ۲۶۳
- ↑ رجوع کنید به طبری، ص ۱۶۳، ۱۹۲، ۲۰۰-۲۰۱
- ↑ طبری، ص ۷۶، ۱۸۴
- ↑ رجوع کنید به همان، ص ۲۱۶؛ نیز رجوع کنید به ص۲۰۶، ۲۲۲
- ↑ رجوع کنید به همان، ص ۲۱۷
- ↑ رجوع کنید به همان، ص۲۲۲، ۲۲۶
- ↑ رجوع کنید به منتجب‌الدین رازی، ص ۱۰۷، که به قرائت طبری نزد وی اشاره کرده است؛ نیز رجوع کنید به ذهبی، ج۱۱، ص۷۴۰، که به نقل از تاریخ ابن ابی طی، توصیفی از احوال ابو علی طوسی را از زبان طبری آورده است
- ↑ رجوع کنید به ذهبی، ج۱۱، ص۷۴۱
- ↑ رجوع کنید به همان، ص ۳۸۱، توضیح طبری در ذیل روایت ۲۳
- ↑ رجوع کنید به ابن مشهدی، ص ۲۶۳؛ مجلسی، ج۱۰۷، ص۶۵-۶۶، ۷۰
- ↑ رجوع کنید به ابن بطریق، ص ۷
- ↑ رجوع کنید به منتجب الدین رازی، ص ۱۰۷
- ↑ رجوع کنید به همان، ص ۴۷۳
- ↑ رجوع کنید به همانجا
- ↑ محمد تقی مجلسی ج۱۰۷،ص۴۶،۶۵-۶۶
- ↑ رازی ص ۱۰۷
- ↑ طبری، ص ۸۳؛ نیز ر.ک: به افندی، ج ۵، ص ۱۸، که به جلد دوم کتابی اشاره کرده که شامل منتخبی از ادعیه مصباح المتهجد همراه با اضافاتی دیگر بوده و احتمال داده است که همان کتاب الزهد و التقوی طبری باشد.
منابع
- بهاءالدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، چاپ عباس اقبال، تهران، ۱۳۲۰ش.
- یحیی بن حسن ابن بطریق اسدی حلی، عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب امام الأبرار، قم، ۱۴۰۷ق.
- ابن شهرآشوب، معالم العلماء، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
- رضی‌الدین علی بن موسی بن طاووس، إقبال الأعمال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق.
- محمد بن جعفر ابن مشهدی، المزار، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۹ق.
- میرزا عبدالله افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- تراثنا، العدد الأول [المسلسل ۵۷]، السنة الرابعة عشرة، ربیع الأول، ۱۴۲۰ق.
- شمس الدین محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت، ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
- عمادالدین محمد طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۲۰ق.
- محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، چاپ سید جلال الدین محدث ارموی، قم، ۱۳۶۶ش.
- یاقوت حموی، معجم البلدان، اختصارات.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام