فهرست اسماء مصنفی الشیعة (کتاب)

فهرست اسماء مصنفی الشیعة

اطلاعات کتاب
نویسنده	احمد بن علی نجاشی
موضوع	رجال
زبان	عربی
مجموعه	۱ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	جامعه مدرسین
تاریخ نشر	۱۴۰۷ ق

فهرست أسماء مُصنّفی الشیعة یا رجال نجاشی یکی از اصول اولیه شیعه در علم رجال است. مؤلف آن احمد بن علی بن احمد نجاشی (م۴۶۳) این اثر را به عنوان فهرستی برای اسامی مؤلفان شیعه تألیف کرده و در آن تنها نام افرادی را آورده که کتاب و اثری از خود به یادگار گذاشته‌اند. اهمیت کتاب نجاشی در میان کتب اربعه رجالی در تخصص نویسنده، اعتماد علما بر اقوال او و تقدم کتاب وی بر سایر کتب رجالی است.

مؤلف

مقالهٔ اصلی: احمد بن علی نجاشی

احمد بن علی بن احمد نجاشی در ۳۷۲ق در کوفه به دنیا آمد. پدر او نیز از محدثین شیعه بود. کنیه وی «ابوالعباس» یا «ابوالحسین» و لقب به او «نجاشی» است، چون یکی از نیاکان او بنام عبدالله که بر اهواز حکومت می‌کرد به نجاشی شهرت داشت.

انگیزه نگارش

نجاشی در مقدمه کتاب، انگیزه تألیف این اثر را سرزنش عده‌ای از مخالفان شیعه درباره عدم پیشینه علمی این فرقه بیان کرده است. وی نوشته است:

«سید مرتضی از مخالفان ما (اهل سنت) نقل نمود که شما شیعیان نه سَلَفی (پشت و پیشینه) دارید و نه مُصَنّف و کتابی؛ از آن جایی که این ادعا، غیر عالمانه است، خواستم جواب آن را داده باشم، لذا در حد توانم اسامی مصنفان و نویسندگان شیعه را جمع‌آوری کردم.»

تاریخ نگارش

تألیف این کتاب به میانه سال‌های ۴۱۹ تا پیش از ۴۳۶ق برمی‌گردد؛ در آن به وفات محمد بن عبدالملک تبان (م۴۱۹) اشاره شده و هنگام نام بردن از سید مرتضی (م۴۳۶) عبارت «أطال الله بقاءه» به کار رفته است.

روش تألیف

نجاشی در این کتاب، ابتدا مؤلفین عصر پیامبر(ص) یا نزدیک به زمان ایشان و سپس بقیه صاحبان آثار بر اساس حروف الفباء ذکر شده‌اند. در ترتیب افراد فقط حرف اول نام لحاظ شده و ترتیب حروف دیگر نام و نام پدر و... رعایت نشده است. عنایت الله قهپایی از رجالیون قرن یازدهم، کتاب را بر اساس حروف الفبا مرتب نمود تا استفاده از آن آسانتر شود و فوایدی نیز به آن افزود که متأسفانه نسخۀ آن موجود نیست و چاپ فعلی کتاب بر اساس همان ترتیب مؤلف است.

نجاشی در این کتاب، قریب به هزار نفر از نویسندگان شیعه را ذکر کرده و اگر هم غیر شیعیان (مانند اهل سنت، واقفی، زیدی و فطحی) را آورده، مذهب آنان را یادآور شده است. او، در رجال خود در مجموع ۱۴۱ مورد راویان را به جهت ضعف، فساد مذهب و اعتقاد آنان و ضعف در نقل احادیث، تضعیف کرده است.

نگاهی به محتوا

آغاز کتاب نجاشی با معرفی ابورافع است. وی نامش اسلم و خدمتکار عباس بن عبدالمطلب بوده که او را به پیامبر(ص) بخشیده و حضرت وقتی مژده مسلمان شدن عمویش را شنید او را آزاد کرد. ابو رافع كتابی به نام کتاب السنن والاحكام والقضايا دارد. روایت پیامبر(ص) درباره جنگ امیرالمؤمنین(ع) با گروه اهل باطل(شامیان در جنگ صفین) را نقل کرده و خودش در صفین حضور داشته است. پایان بخش کتاب فردی است به نام أبو يعقوب جعفي کوفی. وی دارای کتابی است که احمد بن میثم از آن روایت می‌کند.

منابع کتاب

نجاشی، از پیشگامان در رجال و حدیث مانند حسین بن عبیدالله غضائری، ابن نوح سیرافی، شیخ مفید و... بهره برده و از کتب ابو عمرو کشی، محمد بن حسن بن ولید و ابن عقده نیز نقل کرده است.

اهمیت

گفته شده نجاشی تلاش کرده نقل قول از غیر ثقه نداشته باشد و هر گاه از غیر ثقه نقل کرده، آن را با تعبیر «قال فلان» یا «ذکر فلان» آورده یا افرادی مانند شیخ مفید را واسطه قرار داده است. او به جرح و تعدیل راویان نیز پرداخته. ضمن آنکه در کتابش گزارش‌های جدیدی درباره زندگانی ائمه در بردارد و از عرضه برخی آثار بر معصوم یاد کرده است. برخی تأکید دارند که در میان رجالیون، هیچ کدام در جرح و تعدیل به‌پای نجاشی نمی‌رسد و همه به اقوال او اعتماد دارند.

نسخه‌ها

• نسخه‌ای از کتاب که به خط فضل بن محمد عباسی و مربوط به سال ۱۰۲۱ق بوده و از نسخه‌هایی نوشته شده که اصل آن‌ها از نسخه‌ای به‌خط ابن ادریس حلی بود و خط سید عبدالکریم بن طاووس و سید محمد بن سید موسوی نیز بر آن نسخه موجود است.
• نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی مربوط به سال ۱۱۰۲ق.
• نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی مربوط به سال ۹۶۷ق.
• نسخه‌ای در کتابخانه تبریز مربوط به سال ۹۸۱ق که از نسخه سال ۵۵۱ق نوشته شده است.

نسخه خطی از کتاب رجال نجاشی در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی

منابع

• دائرة المعارف تشیع.
• دیاری بیدگلی، محمدتقی، «جریان‌شناسی غلو و غالیان در رجال نجاشی»، مقالات و بررسی‌ها، شماره ۷۷، ۱۳۸۴ش.
• تهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
• حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
• شمشیری، رحیمه؛ جلالی، مهدی، «روش نجاشی در نقد رجال»، علوم حدیث، شماره ۴۰، تابستان ۱۳۸۵ش.
• قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، بی‌تا.
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
• موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۰ش.
• نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.

پیوند به بیرون

• «دانشنامه جهان اسلام»
• «مقایسه دیدگاههای رجالی نجاشی و شیخ طوسی»
• «رجال نجاشی؛ سیر رجال نویسی متقدمان»
• «رجال نجاشی مهمترین کتاب رجالی شیعه»
• «جریان شناسی غلو و غالیان در رجال نجاشی»
• «روش نجاشی در نقد رجال»
• «مشاهده متن رجال نجاشی»