الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین (کتاب)

کتاب الاربعین نوشته خزاعی نیشابوری؛ چاپ‌شده در العتبة الحسینیة المقدسة

کتاب الاربعین شیخ منتجب‌الدین رازی

الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین عنوان چند کتاب از نویسندگان مختلف شیعه است که در فضایل امام علی(ع) نوشته شده و ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:

• «کتاب الأربعین عن الأربعین فی فضائل علی أمیرالمؤمنین» تألیف محمد بن احمد نیشابوری خزاعی (متوفای ۵۱۰ق) مشهور به مفید نیشابوری.
  

نویسنده این اثر از عالمان قرن پنجم هجری، شاگرد شیخ طوسی و جد شیخ ابوالفتوح رازی است که چهل حدیث را در فضایل امام علی(ع) گردآوری کرده است. او در این گردآوری، هر حدیث را به‌نقل یکی از مشایخ خود آورده و سلسله سند را در همه احادیث تا امام معصوم(ع) ذکر کرده است. مفید نیشابوری در مقدمه، این‌گونه آورده که نام کتاب را «الاربعین عن الاربعین فی فضائل علی امیر المؤمنین(ع)» گذارده، اما روی جلد اینگونه چاپ شده است: «... فی فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)». چاپ مؤسسه امام مهدی(عج) با تحقیق سید محمدباقر موحد ابطحی در قم هم نام کتاب را با نام «الاربعون حدیثا عن الاربعین فی فضائل امیرالمومنین علیه‌السلام» منتشر کرده است.
یکی دیگر از چاپ‌های کتاب الاربعین نوشته مفید نیشابوری، با تحقیق محمدکاظم محمودی در مجمع احیای فرهنگ اسلامی با عنوان «الاربعون عن الاربعین فی فضائل علی امیرالمومنین(ع)» بوده است.
انتشارت العتبة الحسینیة المقدسة وابسته به حرم امام حسین(ع) در کربلا هم کتاب الاربعین را در سال ۱۴۳۷ق تحقیق و منتشر کرده است.

• «کتاب الأربعین عن الأربعین من الأربعین فی فضائل أمیرالمؤمنین» تألیف شیخ منتجب‌الدین رازی (متوفای ۵۸۵ق)
  

این کتاب نوشته علی بن عبیدالله رازی معروف به شیخ منتجب‌الدین رازی از عالمان شیعه در قرن ششم قمری است. عنوان اثر را این‌گونه معرفی کرده‌اند: «الاربعون حدیثاً عن أربعین شیخاً من أربعین صحابیاً فی فضائل الامام أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه‌السلام» و مراد نویسنده این بوده که چهل روایت را به نقل از چهل نفر از استادان خود، از چهل تن از صحابه پیامبر(ص) در فضایل امام علی(ع) در کتاب خود آورده و در پایان، چهارده داستان را در باب معجزات امیرالمؤمنین به کتاب افزوده است. در میان اصحابی که از آنها حدیث نقل شده است نام ابوبکر، عمر بن الخطاب، عثمان بن عفان، سعد بن ابی وقاص، عبدالله بن مسعود، سلمان فارسی و ابوهریره به چشم می‌خورد. چهار نسخه خطی کتاب به این شرح است:

• نسخه کتابخانه سید مهدی لاجوردی
• نسخه کتابخانه ملک در تهران
• نسخه کتابخانه مؤسسه امام مهدی(عج) در قم
• نسخه کتابخانه مسجد اعظم.

کتاب چهل از چهل؛ ترجمه الاربعین تألیف یوسف بن حاتم شامی

• «الاربعین عن الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین» (نسخه خطی) نوشته یوسف بن حاتم شامی (متوفای ۶۷۶ق)
  

این اثر تألیف یوسف بن حاتم شامی از عالمان شیعه قرن هفتم هجری قمری است. نام کتاب، «الاربعین عن الاربعین» گذارده شده و اشاره به این دارد که الاربعین اول، ۴۰ حدیث و الاربعین دوم به‌معنای نقل از چهل تن از اصحاب است. متن کتاب، نسخه خطی است و در ضمن کتاب «المجموع الرائق فی ازهار الحدائق» نوشته سید هبةالله موسوی آمده است. درباره اعتبار کتاب هم گفته شده که بسیاری از اهل علم، بدان استناد کرده‌، از آن استفاده برده و آن را از منابع مورد اعتماد دانسته‌اند.
ترجمه کتاب، با عنوان «چهل از چهل در فضائل امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام» ترجمه مصطفی گوهری فخرآباد و مجتبی سلطانی احمدی در سال ۱۳۹۹ش توسط کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع) منتشر شده است.

کتاب الاربعین محدث هروی

• «کتاب الأربعین فی فضائل الإمام أمیرالمؤمنین علیه‌السلام ویلیه أسماء أولاده» تألیف جمال‌الدین محدث هروی (متوفای ۹۳۰ق)
  

این اثر تألیف جمال‌الدین عطاءالله بن فضل‌الله حسینی مشهور به محدث هروی از عالمان شیعه در قرن دهم هجری قمری است و بنیاد پژوهش‌های اسلامی در مشهد آن را با تحقیق محمدحسن زُبَری قائنی در سال ۱۳۷۹ش منتشر کرد. آقابزرگ تهرانی چند نسخه از اربعین محدث هروی را دیده است. یکی در شهر ساری در مازندران که کتابی مشتمل بر چهل حدیث از طریق شیعه و سنی بوده و در آخر کتاب به قضاوت‌های امیرالمؤمنین(ع) اشاره شده و آن را برای سلطان عبدالباقی نوشته است. سه نسخه دیگر هم در کتابخانه رضویه با ویژگی‌های دیگر موجود است.

• «الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین» تألیف حیدرقلی سردار کابلی (متوفای ۱۳۷۲ق)

این اثر نوشته حیدرقلی سردار کابلی عالم شیعه قرن چهاردهم قمری است. نسخه اصلی این کتاب به‌صورت تصویری، در چهار جلد به‌خط مؤلف در کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع) در مشهد موجود است. مجموع صفحات کامل کتاب حدود ۱۲۰۰ صفحه است و حیدرقلی کابلی، تاریخ شروع و پایان هر جلد را نوشته که حدود ۱۱ سال به‌طول انجامیده است. در ابتدای جلد اول، رساله‌ای در باب مهدویت آمده و در پایان جلد دوم هم متن کامل مناظره حسین بن عبدالصمد حارثی پدر شیخ بهائی با یکی از عالمان اهل‌سنت در سال ۹۵۱ق در حلب آمده است. نویسنده در مجموع چهار جلد، ۳۵۹۵۱ بیت شعر آورده است. حدیث غدیر، حدیث طیر مشوی، حدیث تشبیه، حدیث منزلت، حدیث رایت، حدیث باب مدینة العلم، حدیث رد الشمس و حدیث قسیم النار و الجنة از جمله احادیث فضایل امام علی(ع) در این کتاب است.