وَرّام بن ابی فِراس حِلّی، فقیه و محدّث امامی قرن ششم و آغاز قرن هفتم قمری و از شاگردان سدیدالدین حمصی رازی. مهم‌ترین کتاب وی که باعث مشهور شدنش نیز گردید، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر است که به مجموعه ورام شهرت دارد. سید بن طاوس از شاگردان اوست.
| فقیه و محدّث امامی قرن ششم هجری قمری | |
 مرقد ورام بن ابی فراس در شهر حله | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالحسین، مسعود بن عیسی شیخ وَرّام بن ابی فِراس مالکی نخعی اشتری |
| نسب | از نسل مالک اشتر |
| زادگاه | حله |
| تاریخ وفات | ۲ محرم سال ۶۰۵ق |
| شهر وفات | حلّه |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سدیدالدین حمصی رازی • محمد بن محمد بن هارون بزاز حلی • علی بن ابراهیم عُرَیضی و ... |
| شاگردان | سید ابن طاووس • محمد بن جعفر مشهدی و ... |
| تألیفات | تنبیه الخواطر و نزهة النواظر • مسئلة فی المواسعة والمضایقة |
ولادت، نسب و درگذشت
ابوالحسین، مسعود بن عیسی شیخ وَرّام بن ابی فِراس مالکی نخعی اشتری در حلّه به دنیا آمد. [۱] از تاریخ ولادت وی اطلاعی در دست نیست. بسیاری از شرح‌حال‌نویسان او را عرب نژاد و از نسل مالک اشتر، دانسته‌اند.[۲]
ولی بنا به تحقیقات مصطفی جواد،[۳] نیاکان وی از موالیانِ کرد بنی اشتر بودند که در سال ۶۶ قمری همراه مختار ثقفی قیام کردند. ورّام از خاندانی بلندپایه بود که برخی از امیران از آن برخاسته بودند.[۴]
وی در ۲ محرم سال ۶۰۵ق در حلّه درگذشت.[۵] حسن امین در مستدرک اعیان الشیعه، گفته است که جنازه او به کوفه منتقل و در حرم امام علی(ع) دفن شد؛[۶] اما در کتاب المزار، آمده است که او در حله دفن شد[۷] (حسن امین همین قول را در پانویس کتاب خود نقل کرده است[۸]) مرقدی نیز در حله در مسجد شیخ ورام به نام وی وجود دارد.[۹]
استادان و شاگردان
استادان
از استادان وی، سدیدالدین محمود بن علی حمصی[۱۰] و از مشایخ روایی وی، محمد بن محمد بن هارون بزاز حلی بودند.[۱۱] او همچنین از علی بن ابراهیم عُرَیضی روایت کرد و در تنبیه الخواطر به نام او تصریح کرده است.[۱۲] ورام بن ابی فراس، سدیدالدین حِمَّصی را با عبارات «استاد ارزنده، دانشمند گرانقدر، یگانه دوران، استوار در دین، یاور دین، زبانِ گویای متکلمان و شیرِ میدان مناظرات علمی» توصیف کرده است.[۱۳]
شاگردان
- سید بن طاووس.[۱۴]
- ابوعبداللّه محمد بن جعفر مشهدی، صاحب المزار الکبیر، از ورّام روایت کرده[۱۵] که شهید ثانی نیز به واسطه او از ورّام روایت نموده است.[۱۶]
آثار
- تَنبیهُ الخَواطِر و نُزهَةُ النَّواظِر معروف به مجموعه ورّام که موضوع آن مواعظ و حِکَم اخلاقی است.
- مسئلة فی المواسعة والمضایقة.[۱۷]
خصوصیات علمی و اخلاقی
ورّام ابتدا به امیریِ لشکر رسید ولی پس از چندی از همه مناصب خود دست کشید و راه زهد و عبادت و درس و بحث را در پیش گرفت.[۱۸] شیخ منتجب الدین رازی در الفهرست از او با عنوان امیر زاهد و فقیه یاد کرده و نوشته که او را در حلّه دیده است.[۱۹]
ابن طاووس در برخی آثار خود، همچون الامان من اخطار الاسفار والازمان تصریح کرده که ورّام جد مادری اوست.[۲۰] وی نوشته است که جدش تأثیر بسیاری در زندگی علمی وی داشته[۲۱] و از کسانی بوده که رفتارشان سرمشق دیگران است. ابن طاووس همچنین از ارادت ورّام به اهل بیت پیامبر اسلام سخن گفته است. زیرا وصیت کرده بود که پس از مرگش عقیقی که نام امامان برآن نقش بسته در دهانش بگذارند. سید بن طاووس افزوده که چون به این کار او اطمینان داشته خود او نیز چنین وصیتی کرده است.[۲۲]
پانویس
- ↑ عاملی، امل الآمل، ج۲، ص ۳۳۸؛ منتجب الدین رازی، فهرست منتجب الدين، ۱۳۶۶ش، ج۲،ص۳۳.
- ↑ برای نمونه نک: منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ص۱۲۸-۱۲۹؛ حر عاملی، امل الامل، قسم۲، ص۳۳۸.
- ↑ جاوان القبیلة الکردیة المنسیة و مشاهیر الجاوانیین، ص۸۴-۱۲۱.
- ↑ امین، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۱، ص۲۴۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۲، ص۲۸۲.
- ↑ امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۱، ص۲۴۹.
- ↑ قزوینی، کتاب المزار، ص۱۹۳.
- ↑ امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۱، ص۲۴۹.
- ↑ «ورّام بن أبی فراس الجاوانی»، مرکز تراث الحله.
- ↑ منتجب الدین رازی، الفهرست، ص۱۲۹.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، نشر مطبعة الخيام،ج۵، ص۲۸۲.
- ↑ مجموعه ورّام، ج۲، ص۳۰۳.
- ↑ سید بن طاووس، فرج المهموم، ۱۳۶۸ق، ص۱۴۶.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، ص۱۰۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۹، ص۲۰۲.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۶۲ش،قسم۲، ص۳۳۸.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۳۹۵.
- ↑ عسقلانی، لسان المیزان، ۱۳۹۰ق، ۱۹۷۱م، ج۶، ص۲۱۸؛ مستدرکات اعیان الشیعة، ج ۱،ص۲۴۹.
- ↑ منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ۱۳۶۶ش،ص۱۲۹.
- ↑ سید بن طاووس، امان الاخطار، ص۱۰۳.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، ص۱۰۹.
- ↑ سید بن طاووس، فلاح السائل،۱۴۰۶ق، ص۷۵.
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۲۲ق.
- افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- امین، حسن، مستدرکات اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۸-۱۴۱۶ق/ ۱۹۸۷-۱۹۹۶م.
- آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، نجف مکتبه صاحب الذریعه العامه، بی‌تا.
- پایگاه اینترنتی مرکز تراث الحله وابسته به عتبه عباسیه.
- جواد، مصطفی، جاوان القبیلة الکردیة المنسیة و مشاهیرالجاوانیین، مجلة المجمع العلمی العراقی، ج۴، ش۱، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
- حر عاملی، محمدبن حسن، امل الا´مل، چاپ احمد حسینی، قسم۲، قم، ۱۳۶۲ش.
- سید بن طاووس، على بن موسى، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، قم، ۱۴۰۹ق.
- سید بن طاووس، على بن موسى، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، قم، دارالذخائر، چاپ اول، ۱۳۶۸ق.
- سید بن طاووس، على بن موسى، فلاح السائل و نجاح المسائل فی عمل الیوم و اللیلة، چاپ غلامحسین مجیدی، قم، ۱۳۷۷ش.
- سید بن طاووس، على بن موسى، کشف المحجة لثمرة المهجة، نجف،۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م.
- عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق، چاپ افست بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۱م.
- قزوینی، مهدی، کتاب المزار، دار الرافدین، بیروت، ۱۴۲۶ق.
- منتجب الدین رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، قم، ۱۳۶۶ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، چاپ سنگی تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق، چاپ افست تهران، ۱۳۸۲-۱۳۸۳ق.
- ورّام، مسعودبن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، چاپ علی اصغر حامد، تهران، ۱۳۷۶ق.