کاربر:A.ghyasi/صفحه تمرین
حدیث مُعَنْعَنْ حدیثی که در سلسله سند آن فقط واژه «عن» به معنای «از» تکرار شده است. معنعن بودن به خودی‌خود نه دلالت بر‌ضعف و نه دلالت بر‌قوّت حدیث میکند، از آنجا که بسیاری از روایات نقل شده از معصومین(ع) بصورت معنعن می‌باشند اگر بخواهیم احادیث معنعن را کنار بگزاریم دیگر احادیث چندانی باقی نخواهندماند.
تعریف
حدیث معنعن یک روش خاص برای نقل حدیث است که دو ویژگی اصلی دارد:
- در تمام سلسله سند حدیث کلمه «عن» تکرار می‌شود.
- از عبارات اضافی در نقل مانند «أخبَرَنا_ به ما خبر داد»، «حَدَّثَنا_ به ما روایت کرد» یا «سَمِعتُ_ شنیدم» استفاده نمی‌شود.[۱]
استفاده از واژه «عن» به تنهایی نشان دهنده ملاقات مستقیم راوی با شخصی که از اون روایت میکند نیست، در نتیجه ممکن است راوی بدون ملاقات مستقیم با منبع روایت، آن را از واسطه‌ای گرفته باشد که ذکر نشده است[۲] مانند احمد بن إدریس، عن محمد بن حسّان، عن أبی محمد الرازی، عن سیف بن عمیره، عن اسحاق بن عمار قال قال ابوعبدالله علیه السلام«...».[۳]
وجه نام گذاری
معنعن از کلمه «عنعنه» که مصدر جعلی است اخذ شده و خود کلمه «عنعنه» از تکرار حرف «عن» گرفته شده است. بنابراین «حدیث معنعن» حدیثی را گویند که در سلسله سند آن واژه «عن» تکرار شده باشد بدون ذکر الفاظ «أخبَرَنا» ، «حَدَّثَنا» یا «سَمِعتُ» و...[۴]
اعتبار حدیث معنعن
مشهور فقهای شیعه در رابطه با اعتبار(حجیّت) حدیث معنعن شرایطی را ذکر کرده‌اند که در موارد زیر به آنها میپردازیم:
- راویان باید با یکدیگر ملاقات کرده باشند تا امکان نقل مستقیم حدیث وجود داشته باشد.
- راویان حدیث نباید اهل تقلّب یا تحریف باشند.
- همه راویان در سلسله سند باید عادل و مورد اطمینان باشند.[۵]
دیدگاه های دیگری در رابطه با اعتبار حدیث معنعن وجود دارد که بطور خلاصه پنج گروه میشوند :
- برخی معتقدند حکم حدیث معنعن از قبیل مرسل و منقطع است مگر اینکه اتصال آن از جهت دیگری معلوم گردد. بعلاوه حدیث معنعن نه در زبان و نه در عرف اقتضای اتصال ندارد.[۶]
- برخی معتقدند که حدیث معنعن از قبیل حدیث مرسل و منقطع می‌باشد مگر اینکه راوی مدت زیادی با مروی عنه(کسی که از اون روایت میکند) همنشینی داشته باشد و اهل تهمت و دروغ نیز نباشد.[۷]
- به اعتقاد برخی اگر راوی اهل تهمت و دروغ نباشد و به نقل روایت از فردی که با او بواسطه «عن» روایت نموده معروف باشد، آن حدیث معنعن بر اتصال حکم می‌گردد(سند حدیث صحیح فرض می‌شود) این دیدگاه به ابو عمرو دانی منسوب است.[۸]
- برخی معتقدند هنگامی که راوی اهل دروغ و تهمت نباشد و به دقت توجه نموده که از چه کسی روایت منعنعن نقل می‌نماید، حدیث معنعن بر اتصال حکم می‌گردد(سند حدیث صحیح فرض می‌شود). این نظر به ابوالحسن قابسی منسوب است.[۹]
- برخی مانند بخاری و ابن مدینی معتقند که حدیث معنعن اقتضای اتصال دارد (سند حدیث صحیح فرض می‌شود) و بر آن نیز دلالت میکند به شرط آنکه بین معنعن و معنعن عنه، لااقل یکبار ملاقات صورت گرفته باشد و راوی نیز از تهمت و دروغ دور باشد.[۱۰]
عوامل موثر بر اعتبار حدیث معنعن
عوامل متعددی در تعیین اعتبار حدیث معنعن نقش دارند بطور مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اعتبار راویان: اعتبار و دانش راویانی که در سلسله سند ذکر شده اند، از مهمترین عوامل تعیین کننده اعتبار حدیث است.
- تعدد طرق: هرچه تعداد طرق مختلفی که یک حدیث از طریق آنها نقل شده باشد بیشتر باشد، اعتبار آن حدیث بیشتر است.
- مطابقت با سایر روایات: تطبیق حدیث معنعن با سایر روایات و اصول دین، میتواند به تعیین اعتبار آن حدیث بیشتر کمک کند.[۱۱]
تفاوت حدیث معنعن با برخی انواع احادیث
تقسیم بندی احادیث ملاک های متفاوتی دارد گاهی ملاک های تقسیم در طول هم هستند گاهی هم در عرض همدیگر می‌باشند به طور مثال به موارد زیر که در عرض هم هستند میپردازیم:[۱۲]
- حدیث مرسل: در این نوع حدیث، بخشی از سند قطع شده است،درحالیکه حدیث معنعن میتواند مرسل باشد یا مرسل نباشد.[۱۳]
- حدیث موقوف: در این نوع حدیث، سند به یکی از صحابه یا تابعین ختم می‌شود،در حالیکه حدیث معنعن میتواند موقوف باشد یا نباشد.[۱۴]
- حدیث متصل: در این نوع حدیث، سلسله سند بطور کامل و بدون هیچ انقطاعی برقرار شده است، درحالیکه حدیث معنعن میتواند متصل باشد یا نباشد.[۱۵]
حدیث معنعن در دیدگاه برخی محدّثین
کارکرد واژه «عن» در اسناد شیعه و سنّی باهم متفاوت است، زیرا اعتبار حدیث معنعن در نزد شیعه بسیار بیشتر از اعتبار آن در نزد اهل سنّت است.[۱۶]
حدیث معنعن در کافی
مرحوم کلینی معنعن بودن حدیث را معتبر می‌داند. همچنین به علت اختصار و کوتاه نویسی سند روایات کافی را بصورت معنعن نقل کرده است. وی معتقدند که معنعن نقل شدن حدیث شیوه‌ای رایج در اسناد بوده و با توجه به وثاقت و اعتبار مؤلف، خللی به اعتبار و سند حدیث وارد نمی‌کند و طبق ادعای کلینی، حدیث معنعن مورد قبول محدثان شیعه می‌باشد.[۱۷]
حدیث معنعن در درایة الحدیث
نویسندگان درایة الحدیث، همگی معتقند که واژه «عن» از ضعیف ترین الفاظ در نقل روایت است، زیرا با لفظ «عن» شیوه انتقال روایت مخفی می‌ماند، برهمین اساس برخی محدثان از جمله نویسندگان درایه حدیث معنعن را جزو روایات ضعیف به‌حساب می‌آورند.[۱۸] البته اگر سه شرط داشته باشد می‌توان حدیدث معنعن را صحیح به‌حساب آورد
حدیث معنعن در صحیح بخاری
بخاری مدعی است که در کتاب هایش احادیث معنعن را فقط از راویان مشهوری که عدالت و دقت در نشر داشته اند، نقل کرده است. وی برای نقل حدیث معنعن دو شرط داشته است:
- معاصرت راوی با کسی که از وی نقل روایت کرده (مروی عنه)
- ملاقات راویان بایکدیگر[۲۰]
هرچند با مروری در اسانید بخاری متوجه میشویم که این شرایط را در همه روایت هایش رعایت نکرده است.[۲۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ عاملی، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، مجمع الذخائر الاسلامیة، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ حاکم نیشابوری، معرفة العلوم الحدیث، دارالکتب العلمیة، ج۲، ص۲۳۴.
- ↑ کلینی، الکافی،دارالکتب الاسلامیة، ج۱، ص۱۱.
- ↑ عاملی، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، مجمع الذخائر الاسلامیة، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ حجت، جوامع حدیثی شیعه، ۱۴۰۲ش، ج۱، ص۷۳.
- ↑ رامهرمزی، المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی، دارالفکر، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ معارف و دیگران، «مقایسه ملاک‌های گزینش‌روایات صحیح بخاری و الکافی»، ص۸.
- ↑ معارف و دیگران، «مقایسه ملاک‌های گزینش‌روایات صحیح بخاری و الکافی»، ص۸.
- ↑ معارف و دیگران، «مقایسه ملاک‌های گزینش‌روایات صحیح بخاری و الکافی»، ص۸.
- ↑ سیوطی، تدریب الراوی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۱۶.
- ↑ محقق گرفمی، «معیار‌های‌تاریخ محور اعتبار سنجی محتوای حدیث»، ص۱۹ـ۲۵.
- ↑ عسقلانی، النکت علی ابن صلاح، 1404ق، ص7.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، ج۳، ص۵۰۷
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، ج۳، ص۵۰۷
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، ج۳، ص۵۰۷.
- ↑ پاکتچی، فقه علوم قرآنی و حدیث، ۱۳۹۸ش، ج۱۴، ص۶۴۵
- ↑ حافظیان، رسائل فی درایة الحدیث، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۶۸.
- ↑ صبحی صالح، علوم حدیث و اصطلاحات آن، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۷
- ↑ صبحی صالح، علوم حدیث و اصطلاحات آن، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۶
- ↑ جدیدی نژاد، دانش رجال از دیدگاه اهل سنت، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص۱۹۸.
- ↑ معارف و دیگران، «مقایسه ملاک‌های گزینش‌روایات صحیح‌بخاری و الکافی»، ص۱۱.
منابع
- پاکتچی، احمد، موسوی بجنوردی، محمد کاظم، فقه علوم قرآنی و حدیث، انتشارات دایرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ نهم، ۱۳۸۵ش.
- جدیدی نژاد، محمدرضا، دانش رجال از دیدگاه اهل سنت،قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دهم، ۱۳۹۴ش.
- حافظیان، ابوالفضل، رسائل فی درایة الحدیث، قم، انتشارات دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، معرفة العلوم الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیّة، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.
- حجّت، هادی، جوامع حدیثی شیعه، تهران، انتشارات دانشگاه علوم قرآن و حدیث، چاپ سیزده، ۱۴۰۲ش.
- رامهرمزی، قاضی حسن بن عبدالرحمن، المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- صبحی، صالح، علوم حدیث و اصطلاحات آن، تهران، انتشارات اسوه، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- عاملی، حسین بن عبدالصمد، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، مجمع الذخائر الاسلامیة.
- عسقلانی، ابن حجر، النکت علی ابن صلاح، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- محقق گرفمی، البرز، دلبری، سیدعلی، «معیار های تارخ محور اعتبار سنجی محتوای احادیث»، مجله آموزه های حدیثی، شماره نه، بهار و تابستان۱۴۰۰ش.
- معارف، مجید،ایزدی، مهدی، جمال، فرزندوحی، «مقایسه ملاک‌های گزینش‌روایات صحیح‌بخاری‌و‌الکافی»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره چهارم، تابستان ۱۳۸۸ش.