عالم امر

عالَم اَمر، در مقابل عالَم خلق و به معنای جهان ماوراء ماده است. عالم امر با حواس پنج گانه درک‌شدنی نیست؛ برخلاف عالم خَلق که با این حواس درک می‌شود. ریشه اعتقاد به جهان امر را در عبارت «أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ‌»، از آیه ۵۴ سوره اعراف می‌دانند. گفته‌اند منظور از عالم خلق همان دنیا و محسوسات و مراد از عالم امر ارواح و مجردات است. برخی معتقدند که آیه ۵۴ سوره اعراف بر وجود جهانی به نام عالم امر دلالت نمی‌کند.

عالم امر در مقابل عالم خلق

برخی معتقدند که در مقابل عالم خَلق که عالم محسوسات است و با حواس پنج‌گانه درک می‌شود، جهانی به نام عالم امر وجود دارد که با حواس پنج‌گانه درک نمی‌شود. بنابر نظر ملاصدرا خداوند جهان‌های متعددی آفریده است که همه آنها در دو عالَم خلاصه می‌شود: عالم خلق و عالم امر. او عالم خلق را همان دنیا و عالم امر را عالم مجردات دانسته و گفته است این عالم تنها با حواس باطنی درک می‌شود. برطبق تفسیر روح البیان، چون در این عالم هر موجودی به صرف امر خداوند و بی‌واسطه مخلوقات دیگر، موجود می‌شود؛ آن‌را عالم امر نام‌گذاری کرده‌اند.

ریشه اعتقاد به عالم امر

منشاء اعتقاد به عالم امر برخی از آیات قرآن است؛ از جمله آیه ۸۵ سوره اسراء: «وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّ‌وحِ ۖ قُلِ الرُّ‌وحُ مِنْ أَمْرِ‌ رَ‌بِّي» (درباره روح از تو مى‌پرسند، بگو: «روح از [سنخ‌] فرمان پروردگار من است) و آیه ۵۴ سوره اعراف:‌«أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ‌» (آگاه باش كه [عالم‌] خلق و امر از آن اوست). برای نمونه در کتاب حجت التفاسیر، ذیل آیه ۸۵ سوره اسراء از وجود دو عالم خلق و امر سخن به میان آمده است و عالم امر عالمی معرفی شده است که با حواس پنج‌گانه درک نمی‌شود. این کتاب بدن انسان را نمونه‌ای از عالم خلق و روح او را نمونه‌ای از عالم امر دانسته است.

ویژگی‌های عالم امر

به گفته سیدمحمد بهشتی،در عالم امر موجودات به صرف اراده الهی و امر او و بدون نیاز به فراهم‌شدن شرایط مادی مانند زمان و مکان، به وجود می‌آیند؛ برخلاف عالم خلق که در آن برای آنکه موجودی تحقق پیدا کند، شرایط خاص مادی باید وجود داشته باشد.
همچنین گفته‌اند که تحقق موجودات در عالم خلق به صورت تدریجی صورت می‌گیرد؛ اما عالم در امر موجودات به صورت آنی تحقق پیدا می‌کنند. دلیل این مطلب را برخی از آیات قرآن می‌دانند که برطبق آنان هرگاه خداوند چیزی را اراده کند همین‌که امر کند، آن چیز موجود می‌شود، از جمله این آیه: «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» (چون به چیزى اراده فرماید، كارش این بس كه می‌‏گويد: «باش» پس [بى‌‏درنگ‏] موجود مى‌‏شود).

موافقان و مخالفان وجود عالم امر

به نوشته تفسیر نمونه برخی از فلاسفه مسلمان از وجود عالم امر در مقابل عالم خلق سخن گفته و آن را عالم ماوراء ماده و عالم خلق را عالم ماده نامیده‌اند. فیض کاشانی در کتاب الصافی در تفسیر عبارت «لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ» نوشته است:‌ منظور از خلق، عالم اجسام و منظور از امر، عالم ارواح است. مجتهده امین هم در کتاب تفسیر مخزن العرفان دیدگاهی را مطرح کرده است که برطبق آن دو عالم وجود دارد: عالم خلق یا جهان مادیات و عالم امر یا جهان ارواح و عُقول و مجردات.
نویسندگان تفسیر نمونه این دیدگاه را نپسندیده‌اند. به گفته آنان، در قرآن واژه «امر» در خصوص عالم ماده نیز به کار رفته است؛ از جمله در خود آیه ۵۴ سوره اعراف که از آن وجود عالم امر را برداشت کرده‌اند، آمده است که خورشید و ماه و ستارگان تحت امر خدا هستند. علامه طباطبایی هم در المیزان در تفسیر این آیه‌، از وجود چنین جهانی سخن نگفته و تنها تفاوت‌های خلق (آفریدن خدا) و امر (فرمان‌دادن او) را بیان کرده است.

جستارهای وابسته

• عالم غیب
• عالم ملکوت
• عالم جبروت
• عالم ناسوت
• عالم لاهوت
• عالم برزخ

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
• بهشتی، «از نگاه قرآن تأملی بر عالم خلق و عالم امر».
• طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
• بلاغى، سیدعبدالحجت، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم، انتشارات حكمت، ۱۳۸۶ق.
• فيض كاشانى، ملا محسن، تفسیر الصافى، تهران، انتشارات الصدر، ۱۴۱۵ق.
• کلانتری، ابراهیم و حمرا علوی، «چیستی عالم امر در آیات قرآن کریم»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، ش۱، ۱۳۹۲ش.
• مجتهده امین، سيده‌نصرت، مخزن العرفان در تفسير قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
• مكارم شيرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.