علی‌اللهی
عَلی‌ُاللّهی فرقه‌ای از غلات که برای امام علی(ع)، سلطان اسحاق (سَهاک)، بابا خویشن و چند تن دیگر مقام الوهیت(خداوندی) قائلند. پیدایش این فرقه، به گروهی سیاسی در ایران که با اسلام مخالفت می‌کردند، نسبت داده شده هرچند پیروان این فرقه خود را از شیعیان دوازده‌امامی می‌دانند. علی‌اللهیان در عقاید و احکام با فرقه اهل حق اشتراکاتی دارند، از این رو برخی آنان را اهل حق دانسته‌اند.
تناسخ و حلول از اعتقادات آنها است. بر اساس این اعتقاد آنها، هر انسان هزار و یک بار متولد شده و سپس می‌میرد. همچنین بر این باورند که خدا در جسم پیامبران و بزرگان این فرقه حلول نموده است. برخی منابع، فرقه‌های علی‌اللهی، اهل حق، یارسان، نصیریه و صوفیان را نام‌های مختلف یک گروه دانسته‌اند؛ اما پیروان این فرقه خود را با فرق دیگر متفاوت می‌دانند.
علی‌اللهیان سه روز در سال روزه می‌گیرند و به جای نماز، نیاز را انجام میدهند.
مفهوم‌شناسی
علی‌اللهی فرقه‌ای است که مشخص‌ترین عقیده آنها اعتقاد به خداوندی امام علی(ع) است و یکی از فِرَق غلات شیعه است.[۱] بیشتر پژوهشگران، میان علی‌اللهیان و اهل حق یا نصیریه تفاوتی ندانسته و اسامی مختلف را تفاوت در نامگذاری در کشورها و شهرهای مختلف محل زندگی علی‌اللهیان عنوان کرده‌اند.[۲] برخی حتی نام‌هایی همچون علی‌اللهی، ملک‌طاووسی، نصیری و چراغ خاموش را اشتباه دانسته و تمام این اسامی را غلط‌های رایج در نامگذاری اهل حق یا یارسان دانسته‌اند.[۳]
پیدایش
درباره منشاء این فرقه، نظرات مختلفی وجود دارد. برخی آنها را به گروهی سیاسی در ایران برای انهدام بنیان اسلام تشکیل شده بود، نسبت میدهند[۴]؛ اما خود آنها علی‌اللهی را از ریشه شیعه دوازده امامی و یکی از ۱۷ سلسله عرفا محسوب می‌کنند. عده‌ای نیز اجداد آنها را از ارامنه، آسوری و مسیحی دانسته‌اند.[۵]
باورها و احکام شرعی
گفته شده علی‌اللهیان برای خداوند همتا قائلند و برای سلطان سهاک(اسحاق)، بابا خویشن(مبارک شاه) و امام علی(ع) نوعی مقام الوهیت در نظر گفته‌اند.[۶] از دیگر عقاید علی‌اللهی، تناسخ و حلول است. آنها معتقدند هر صاحب روحی مظهر روح دیگری در گذشته است و هر انسان هزار مرتبه متولد شده و هر بار در قالبی زندگی می‌کند تا در مرتبه هزار و یکم بهشتی یا جهنمی می‌شود، البته این هزار و یک دوره زندگی، در قالب انسانیت نیست؛ بلکه گاهی قالبی انسانی و گاهی حیوانی است. [۷] از این جهت عقاید فرقه علی اللهی و اهل حق بسیار به هم شبیه است.[۸] در کتاب شاهنامه حقیقت که از کتب اصلی علی‌اللهیان و اهل حق می‌باشد، در مورد تناسخ نقل شده است که خداوند هفت نفر معروف به هفت تن را خلق مى كند؛ پس از مدتى آنان از خدا تقاضاى همدم مى كنند، خداوند در جواب مى گويد: من هم با شما موافقم، ولى به شرط آن كه شما هم به شكل و شمايل مختلف در زمانها و مكان‌هاى متفاوت وجود پيدا كنيد.[۹] و در جای دیگر همین کتاب از قول خداوند نقل می‌کند که حتی باید به شکل خزنده و پرنده در آیید.[۱۰] و در خصوص حلول هم اعتقاد آنها بر این است که خداوند به جسد پیامبران(ع)، امامان(ع) و رهبران این فرقه حلول نموده است.[۱۱] علی‌اللهیان در احکام، بسیار شبیه اهل حق دانسته شده‌اند. همچنین نماز و روزه به شیوه اسلامی را مردود دانسته و به جای یک ماه سه روز، روزه گرفته و نیاز را به جای نماز قرار داده‌اند.[۱۲]
گفته شده علی‌اللهیان از بعضی عقاید گذشتگان خود اظهار ندامت نموده‌اند.[۱۳]
تفاوت با دیگر فرقه‌ها
در منابعی که فرقه علی‌اللهی مورد بررسی قرار گرفته، تفاوت‌ها و شباهت‌هایی میان این فرقه و سه فرقه اهل حق، نصیریه و تصوف ذکر شده و بعضی از منابع، این فرقه‌ها را یکی دانسته‌اند:
تفاوت با اهل حق
عده‌ای از پژوهشگران معتقدند تفاوتی میان علی‌اللهی و اهل حق (یارسان) نیست و آنچه تغییر نموده، اسم است و عقاید آنها تفاوتی ندارد و با سیر تطور در اهل حق، این فرقه با تغییر نام، در قرون متمادی عقاید خود را حفظ کرده‌اند.[۱۴]
تفاوت با اهل تصوف
علی اکبر دهخدا می‌گوید اهالی این فرقه خود را با صوفیه، متفاوت دانسته و آنها را بیشتر معتقد به وصول و علی‌اللهی را معتقد به سلوک معرفی نموده‌اند.[۱۵]
تفاوت با نصیریه
گفته شده علی‌اللهیان از هم‌نامی با فرقه نصیریه متنفرند و می‌گویند نصیریه امام علی(ع) را مظهر خداوند «لذاته» می‌داند، اما علی‌اللهیان امام علی(ع) را مظهر خداوند «لصفاته» می‌شمارند.[۱۶]
مسلمان بودن علی‌اللهی
مراجع تقلید درباره مسلمان بودن فرقه علی‌اللهی اظهارنظر صریحی نکرده‌اند و دلیل آن هم وجود چندین عقیده در میان آنهاست. آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به سؤالی در مورد کافر بودن علی‌اللهیان، کفر آنها را مشروط به شریک قرار دادن برای خداوند نموده است.[۱۷] آیت‌الله فاضل لنکرانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله سیستانی [یادداشت ۱]و آیت‌الله صافی گلپایگانی نیز کافر بودن آنها را مشروط به انکار ضروریات دین نظیر توحید خداوندی نموده‌اند؛ اما آیت‌الله بهجت، علی‌اللهیان را کافر دانسته است.[۱۹][یادداشت ۲]
پانویس
- ↑ دهخدا و دیگران، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۶۱۶۹، ذیل واژه علی‌اللهی.
- ↑ اعتمادالسلطنه و اعتصامی، «تحقیق در مذهب و طریقه علی‌اللهی»، ص۶۸۸؛سلیمی و رضازاده،«تاملی انتقادی در برخی تحقیقات داخلی درباره فرقه اهل حق»، ص۵۷و۵۸؛ دهخدا و دیگران، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۶۱۶۹، ذیل واژه علی‌اللهی.
- ↑ سلیمی و رضازاده،«تاملی انتقادی در برخی تحقیقات داخلی درباره فرقه اهل حق»، ص۵۷.
- ↑ دهخدا و دیگران، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۶۱۶۹، ذیل واژه علی‌اللهی.
- ↑ دهخدا و دیگران، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۶۱۶۹، ذیل واژه علی‌اللهی.
- ↑ مکارم شیرازی، «فرقه علی اللهی، دارای چه عقایدی هستند؟ »، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ مردانی، محمد، سیری کوتاه در مرام اهل حق (علی اللهیان)، ص ۳۸.
- ↑ دهخدا و دیگران، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۶۱۶۹، ذیل واژه علی‌اللهی.
- ↑ «نقدى بر مقاله اهل حق در دايرة المعارف تشيع»، ص۱۹۳.
- ↑ «نقدى بر مقاله اهل حق در دايرة المعارف تشيع»، ص۱۹۳.
- ↑ مکارم شیرازی، «فرقه علی اللهی، دارای چه عقایدی هستند؟ »، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ مکارم شیرازی، «فرقه علی اللهی، دارای چه عقایدی هستند؟ »، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ سلیمی و رضازاده،«تاملی انتقادی در برخی تحقیقات داخلی درباره فرقه اهل حق»، ص۶۸.
- ↑ «نقدى بر مقاله اهل حق در دايرة المعارف تشيع»، ص۱۹۰.
- ↑ دهخدا و دیگران، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۶۱۶۹، ذیل واژه علی‌اللهی.
- ↑ دهخدا و دیگران، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۶۱۶۹، ذیل واژه علی‌اللهی.
- ↑ خامنه‌ای، «احکام کافر»، تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، مكتب آية الله العظمى السيد السيستاني، ج۱، ص۶۰(پاورقی).
- ↑ «حکم معاشرت و معامله با فرقه علی اللّهی »، پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف مسجد هدایت.
- ↑ https://www.makarem.ir/ahkam/fa/tag/index/54450/%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%AD%D9%82؛ دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
یادداشت
- ↑ سیستانی در تعلیقه بر عروة الوثقی براین نظر است که اگر غُلات منکر الوهیت، توحید، رسالت و یکی از ضرویات دین باشند به گونه‌ای که انکار این ضروری به انکار رسالت بینجامد و توجه به این مسأله داشته باشند کافر و محکوم به نجاست هستند. [۱۸]
- ↑ مکارم شیرازی در پاسخ به سؤالی در باره چگونگی احکام قصاص میان مسلمان و غلات براین نظر است که بعضى از غلات که واقعاً على (عليه السلام) را خدا مى‌دانند، يا صفات خدايى برايش قائل هستند و يا منكر ضروريات دين از روی علم و آگاهی هستند، كافرند و احكام كفّار در باب قصاص و ديات بر آنها جارى مى شود؛ ولى عدّه بسيارى از آنها تا اين حدّ غلوّ ندارند هرچند خطاكارند ولی ظاهراً در سلك مسلمين اند. [۲۰]
منابع
- آیت‌الله خامنه‌ای، سیدعلی، «احکام کافر»، تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریج درج:بی‌تا، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۳۹۸.
- «حکم معاشرت و معامله با فرقه علی اللّهی »، پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف مسجد هدایت؛ تاریخ درج:۴ بهمن ۱۳۹۷، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۳۹۸.
- دهخدا، علی‌اکبر و دیگران، لغتنامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
- سلیمی، فرشاد و محمد رضازاده،«تاملی انتقادی در برخی تحقیقات داخلی درباره فرقه اهل حق»، فصلنامه کارنامه تاریخ، سال اول، شماره سوم، بهار۱۳۹۴ش.
- «نقدى بر مقاله اهل حق در دايرة المعارف تشيع»، دوفصلنامه حوزه، دوره۱۲، شماره۷۲، زمستان۱۳۷۴.
- مکارم شیرازی، ناصر، «فرقه علی اللهی، دارای چه عقایدی هستند؟ »، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.