طُلَقاء به‌معنای آزادشدگان، اشاره به گروهی از مخالفان پیامبر(ص) که پس از فتح مکه، از مجازاتشان صرف‌نظر کرد. ابوسفیان و فرزندش معاویه از برجسته‌ترین طلقاء به شمار می‌رفته‌اند.
امام علی(ع) در جنگ صفین، طلقاء را کسانی معرفی کرد که همواره با اسلام دشمنی کرده و از روی اکراه ایمان آورده‌اند. طلقاء تعبیری تحقیرآمیز بوده که درباره بنی‌امیه به کار می‌رفته و بر همین اساس، شایسته خلافت دانسته نمی‌شده‌اند.
مفهوم‌شناسی
طلقاء به‌معنای اسیرِ آزاد شده است.[۱] پیامبر(ص) این اصطلاح را در فتح مکه درباره گروهی از اهالی مکه به کار برد.[۲] این گروه، از مخالفان پیامبر بودند که بعد از فتح مکه از روی اکراه مسلمان شدند و پیامبر آنان را به بردگی نگرفت و طلقاء یعنی آزادشدگان خطاب‌شان کرد.[۳]
به گفته سید محمدحسین تهرانی عالم شیعه قرن چهاردهم، طلقاء پیش از فتح مکه می‌گفتند محمد را با قومش رها کنید، اگر بر آنها غلبه کرد ما هم اسلام می‌آوریم و اگر آنها بر محمد پیروز شدند قومش ما را از دست او نجات خواهند داد.[۴] طلقا، گاه «مسلمانان فتح مکه» (مُسلِمَةُ الفَتح) نیز خوانده شده‌اند.[۵]
تعداد و مشاهیر
بنابر برخی گزارش‌های تاریخی، طلقاء بیش از دو هزار نفر بوده‌اند.[۶] همچنین در منابع تاریخی، از افرادی چون ابوسفیان، معاویة بن ابی‌سفیان، یزید بن ابوسفیان، سهیل بن عمرو، حُوَیطب بن عبد العُزَّی،[۷] جبیر بن مطعم، عکرمة بن ابی‌جهل، عتاب بن اسید، صفوان بن امیه، مطیع بن اسود، حکیم بن حزام، حارث بن هشام و حکم بن ابی‌العاص[۸] به عنوان طلقاء یاد شده است.
حسن بن فرحان مالکی (زاده ۱۳۹۰ق)، عالم اهل سنت، طلقاء را از جهت مقام و منزلت به سه گروه تقسیم کرده است:
- گروهی که پیامبر به درستیِ ایمانشان اطمینان داشت و به آنها چیزی به عنوان مؤلفة قلوب نداد؛ مانند عکرمة بن ابی‌جهل، عتاب بن اسید و جبیر بن مطعم.
- گروهی که پیامبر برای تألیف قلوب اموالی به آنان داد؛ از جمله ابوسفیان، معاویه، صفوان بن امیه و مطیع بن اسود. این گروه، پایین‌ترین مرتبهٔ طلقاء دانسته شده‌اند.
- گروهی ما بین گروه اول و گروه دوم که حارث بن هشام، سهیل بن عمرو و حکیم بن حزام، از این افراد معرفی شده‌اند.[۹]
کاربرد تحقیرآمیز درباره بنی‌امیه
به گفته برخی پژوهشگران معاصر، تعبیر طلقاء بر نوعی بدنامی دلالت می‌کرده[۱۰] و بر همین اساس، بنی‌امیه را حزب الطلقاء دانسته‌اند.[۱۱]
حضرت علی(ع) در نامه‌ای به معاویه، او را از طلقاء خوانده و بر همین اساس، وی را شایسته خلافت، امامت و مشورت ندانسته است.[۱۲] امام علی(ع) همچنین در جنگ صفین، طلقاء را کسانی دانسته که با اکراه، اسلام آورده و همواره با اسلام در حال جنگ بوده‌اند.[۱۳] علی بن ابیطالب(ع) آنان را دشمن قرآن، سنت پیامبر و اهل بدعت و رشوه معرفی کرده است.[۱۴]
حضرت زینب(س)، هنگامی که در اسارت یزید بن معاویه بود، در خطبه‌ای یزید را فرزند طلقاء خواند.[۱۵]
بنابر آنچه احمد بن یحیی بلاذری، مورخ قرن سوم هجری در کتاب خود انساب الاشراف آورده، عمر بن خطاب، طلقاء و فرزندانشان را شایسته خلافت نمی‌دانسته است.[۱۶]
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۲۲۷.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفه، ج۲، ص۴۱۲؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۶۱.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۹۱.
- ↑ حسینی تهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۸۰.
- ↑ مالکی، الصحبة و الصحابة، ۱۴۲۲ق، ص۱۹۲.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۴، ص۲۳۶.
- ↑ حسینی تهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۸۰.
- ↑ مالکی، الصحبة و الصحابة، ۱۴۲۲ق، ص۱۹۲-۱۹۳.
- ↑ مالکی، الصحبة و الصحابة، ۱۴۲۲ق، ص۱۹۲-۱۹۳.
- ↑ جوادی، «طلقاء و نقش آنان در تاریخ اسلام»، ص۷.
- ↑ جوادی، «طلقاء و نقش آنان در تاریخ اسلام»، ص۲.
- ↑ منقری، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۹.
- ↑ ابن قتیبة الدینوری، الإمامة والسياسة، ۱۴۱۰ق، ص۱۷۸.
- ↑ ابن قتیبة الدینوری، الإمامة والسياسة، ۱۴۱۰ق، ص۱۷۸.
- ↑ طبرسی، الإحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰۸.
- ↑ بلاذری، جمل من انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج ۱۰، ص۴۳۴-۴۳۵؛ ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۷۰.
منابع
- ابن‌حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابن‌قتیبة الدینوری، عبدالله بن مسلم، الإمامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء، الطبعة الأولی، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تصحیح: احمد فارس، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌هشام، السیرة النبویة، عبدالملک بن هشام، تحقیق: مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری و عبد الحفیظ شبلی، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
- بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- جوادی، سید مهدی، «طلقاء و نقش آنان در تاریخ اسلام»، در مجله پژوهش‌نامه تاریخ، شماره ۱۲، پاییز ۱۳۸۷ش.
- حسینی تهرانی، سید محمدحسین، امام‌شناسی، مشهد، نشر علامه طباطبایی، ۱۴۲۶ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار التراث، ۱۳۷۸ش.
- مالکی، حسن بن فرحان، الصحبة و الصحابة بین الاطلاق اللغوی و التخصیص الشرعی، عمان، مرکز الدراسات التاریخیه، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بورسعید، مکتبة الثقافة الدینیه، بی‌تا.
- مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفده و المتاع، تحقیق: محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، المؤسسة العربیة الحدیثة، ۱۳۸۲ق/ افست: قم، منشورات مکتبة المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
پیوند به بیرون