شرحبیل بن حسنه
 مسجد و مقام شرحبیل بن حسنه در اردن | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ابوعبداللّه |
| محل زندگی | مکه • حبشه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| درگذشت | ۱۸ق شام |
| مشخصات دینی | |
| حضور در جنگها | بیشتر غزوات پیامبر(ص) |
| هجرت به | حبشه • مدینه |
| نقش‌های برجسته | کاتب پیامبر(ص) • فرمانده بیشتر جنگها در زمان ابوبکر و عمر |
| دیگر فعالیت‌ها | کاتب نامه پیامبر(ص) به مردم سرزمین ایله |
شُرَحْبیل بن حَسَنه یا شرحبیل بن عبداللّه (درگذشت ۱۸ق)، از نخستین صحابه پیامبر(ص) بود. شرحبیل در غزوات صدر اسلام شرکت کرد. از او در شمار کاتبان پیامبر(ص) یاد شده است و او کاتب نامه پیامبر(ص) به مردم سرزمین ایله بود. شرحبیل در زمان ابوبکر و عمر، به‌عنوان فرمانده در اکثر جنگها و فتوحات شرکت داشت.
کنیه و نسب
کنیه شرحبیل، ابوعبداللّه، یا ابوعبدالرحمان، یا ابووائله بود.[۱] پدر وی، عبداللّه بن مُطاع، از قبیله بنی غَوث بن مُرّ یا از قبیله کنده یا بنی جُمَح یا تَمیم بود و مادرش، حَسَنه، از قبیلۀ بنی عَدی و به قولی، اهل شهر عَدَولی در بحرین بود و به طریق وِلاء، به مَعْمَر بن حبیب بن وَهْب بن حُذافه جُمَحی منتسب بود.[۲] شرحبیل با انتساب به مادرش، به شرحبیل بن حسنه شهرت یافته است.[۳]
به نقل از ابن اسحاق، حسنه نخست زن عبدالله بن مُطاع بود. چون عبدالله درگذشت، سُفیان (فرزندخواندۀ معمر بن حبیب و مردی از انصار از طایفۀ بنی زُرَیق بن عامر) حسنه را به زنی گرفت و از او صاحب دو پسر به نام‌های خالد (یا جابر) و جُناده شد.[۴] پس از آن، سفیان، شرحبیل را به فرزندخواندگی پذیرفت،[۵] بنابراین از شرحبیل نیز همچون سفیان بن معمر جمحی، در زمرۀ بنی جُمَح یاد می‌شد،[۶] اما به نقل از محمد بن عمر واقدی، سفیان بن معمر برادر مادری شرحبیل بن حسنه بوده و حسنه مادر سفیان و شرحبیل بوده است، نه زن سفیان.[۷]
قبیله
ابن حبیب بغدادی[۸] حسنه را از قبیلۀ اشعریین دانسته و مسعودی[۹] نیز شرحبیل بن حسنه را نسبت طابِخی یاد کرده و از قوم خِنْدِف (هم‌پیمان قریش) دانسته است. بلاذری، به نقل از هَیثم بن عَدی، شرحبیل را از قوم حِمْیر دانسته است.[۱۰] بعد از مرگ سفیان بن معمر و پسران او در زمان خلافت عمر بن خطاب، شرحبیل بن حسنه با قبیلۀ بنی زهره هم‌پیمان شد.[۱۱]
از مسلمانان نخستین
شرحبیل و دو برادرش (خالد و جناده) از نخستین کسانی بودند که مسلمان شدند.[۱۲] در دومین هجرت مسلمانان به حبشه، شرحبیل بن حسنه به همراه سفیان بن مُعَمَّر و مادر و برادرانش به آنجا مهاجرت کرد،[۱۳] اما موسی بن عقبه[۱۴] شرحبیل و برادرانش را جزو مهاجران به حبشه ذکر نکرده است.[۱۵]
در عصر پیامبر(ص)
به روایتی، در سال ۷ هجری قمری، نجاشی (پادشاه حبشه) امّ حبیبه را که به همسری پیامبر(ص) درآمده بود، همراه شرحبیل به مدینه فرستاد.[۱۶] شرحبیل پس از مهاجرت به مدینه، نزد خویشان خود، بنی زُرَیق، اقامت کرد.[۱۷] در زمان پیامبر اکرم، شرحبیل در غزوات شرکت کرد.[۱۸] از وی در شمار کاتبان پیامبر(ص) یاد شده است[۱۹] و او کاتب نامه پیامبر(ص) به مردم سرزمین ایله بود.[۲۰]
در عصر خلیفه اول
شرحبیل بن حسنه در زمان ابوبکر و عمر، به عنوان فرمانده در اکثر جنگها و فتوحات شرکت داشت. او در جنگ‌های رِدّه، که بلافاصله پس از رحلت پیامبر رخ داد، از جمله در سرکوب مرتدان قُضاعه و عمان و نیز مدعیان پیامبری، همچون مُسَیلَمه کذّاب در یمامه، از فرماندهان لشکر ابوبکر بود.[۲۱] ابوبکر بلافاصله پس از سرکوبی اهل ردّه، برای جنگ با رومیان آماده شد و شرحبیل بن حسنه یکی از چهار فرمانده تحت امر خالد بن ولید و سپس ابوعبیدة بن جراح بود که از سوی ابوبکر به شام اعزام شدند.[۲۲] شرحبیل با هفت هزار سپاهی روانه شام شد و در اردن، و به قولی در بُصری، اردو زد.[۲۳]
در عصر خلیفه دوم
در زمان خلافت عمر، شرحبیل از سوی ابوعبیده به یاری عمرو بن عاص شتافت و تمام اردن را فتح کرد و از آن میان فقط طَبَریه را بدون جنگ گرفت.[۲۴] وی بَیسان، سوسیه، اَفیق، جُرَش، بیترأس، قَدَس و جَولان و به روایتی، عکا، صور و صَفوریه را نیز گشود.[۲۵] در جنگ مَرْجُ الصُّفَّر، شرحبیل بن حسنه شایستگی بسیاری از خود نشان داد. سپس خالد بن ولید وی را نزد ابوبکر فرستاد و ابوبکر او را با لشکری به جای ولید بن عُقبه به شام روانه کرد.[۲۶]
شرحبیل بن حسنه در جنگ‌های یرموک و اَجنادین (هردو در سال ۱۳) جزو فرماندهان خالد بن ولید بود.[۲۷] در محاصره و فتح دمشق، به روایت بلاذری، سال ۱۴ق، شرحبیل بن حسنه با لشکر خود بر دروازۀ فَرادیس فرود آمد.[۲۸] پس از آنکه ابوعبیده فِحل را به صلح فتح کرد.[۲۹] و بنا به روایتی، شرحبیل صلح‌نامه‌ای نوشت.[۳۰] عمر بعدها شرحبیل بن حسنه را به امارت اردن گمارد.[۳۱] در سال ۱۷ که عمر بن خطّاب به شام رفت، شرحبیل بن حسنه را عزل و معاویة بن ابی سفیان را به جای وی گذاشت و گفت که شرحبیل را به علت نارضایتی عزل نکرده بلکه مردی مقتدرتر را به‌جای او گمارده است.[۳۲]
درگذشت
به گفتۀ اکثر مورخان، شرحبیل بن حسنه در سال ۱۸ هجری قمری براثر طاعونی که در عَمَواس در شام شیوع یافت درگذشت، درحالی‌که ۶۷ یا ۶۹ سال سن داشت.[۳۳]
پانویس
- ↑ kنک: بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵؛ ابن حجر عسقلانی، ج ۳،ص۳۲۸
- ↑ ابن سعد، ج ۴،ص۱۲۷؛ خلیفه بن خیاط، ص۵۳۹؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۲،ص۶۹۸؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج ۲،ص۵۱۲.
- ↑ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۲،ص۶۹۸
- ↑ ابن سعد، ج ۴،ص۱۲۷؛ ابن عبدربّه، ج ۲،ص۶۹۸- ۶۹۹؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۲-۵۱۳؛ ابن حجر عسقلانی، ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ ابن حبیب، المنمّق،ص۲۵۴
- ↑ ابن سعد، ج ۴،ص۱۲۷ ۱۲۸؛ نیز رجوع کنید به: به ابن کلبی،ص۳۰۲
- ↑ ابن سعد، ج ۴،ص۱۲۷
- ↑ ابن حبیب، المنمّق، ص۲۵۴.
- ↑ مسعودی، ص۲۸۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.
- ↑ ابن اسحاق، ص۲۰۷؛ ابن هشام، ج۱، ص۳۵۰؛ ابن حبیب، المحبّر، ص۴۱۰؛ ابن حبیب، المنمّق، ص۳۰۸.
- ↑ موسی بن عقبه، ص ۷۹.
- ↑ نیز نک: ابن سعد، ج۴، ص۱۲۷.
- ↑ ابن سعد، ج۸، ص۹۹.
- ↑ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۲، ص۶۹۹؛ ابن حجر عسقلانی، ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ ابن سعد، ج ۴، ص۱۲۸.
- ↑ نک: یعقوبی، ج۲، ص۸۰؛ مسعودی، ص۲۳۸.
- ↑ واقدی، ج۳، ص۱۰۳۱؛ ابن سعد، ج۱، ص۲۸۹؛ یعقوبی، ج۲، ص۸۰.
- ↑ یعقوبی، ج۲، ص۱۳۰؛ طبری، ج۳، ص۲۴۹، ۳۱۵.
- ↑ نک: موسی بن عقبه، ص۳۳۷؛ ازدی، ص۸۵؛ ابن سعد، ج۷، ص۵۱۴؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۰۷، ۱۱۶؛ ابن عساکر، ج۲، ص۷۶، ۸۱
- ↑ طبری، ج۳، ص۴۰۶.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۵-۱۱۶؛ یعقوبی، ج۲، ص۱۴۰-۱۴۱.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۵-۱۱۶
- ↑ طبری، ج۳، ص۳۹۱.
- ↑ طبری، ج۳، ص۳۹۶، ۴۰۵؛ ابن اعثم، ج۱، ص۱۱۵
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۲۱.
- ↑ نک: طبری، ج۳، ص۴۴۱ ۴۴۳.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۵.
- ↑ طبری، ج۴، ص۶۲.
- ↑ طبری، ج۴، ص۵۶ ۵۷، ۶۴ ۶۵.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۱۲۸؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۳۹-۱۴۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۲، ص۶۹۹؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.
منابع
- ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، چاپ محمدابراهیم بنا، محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره، ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- محمدبن اسحاق بن یسار، سیره ابن السحاق، چاپ محمد حمیداللّه، قونیه، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- ابن محمد احمدبن اعثم کوفی، الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت، ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
- ابی جعفر محمدبن حبیب، المحبّر، چاپ ایلزه لیختن شتیتر؛ بیروت، ۱۳۶۱ق.
- ابی جعفر محمدبن حبیب، المنمّق، چاپ خورشید احمد فاروق، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
- محمدبن علی بن حجرعسقلانی، الاصابه فی تمیز الصحابة، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- ابن سعد.
- عبدالرحمن بن عبدالرّوابن عبدالحکم، کتاب فتوح مصر و اخبارها، چاپ محمد جمیری، بیروت، ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت، ۱۹۹۵/۱۴۱۵.
- هشام بن محمد ابن کلبی، جمهرة النسب، چاپ ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
- ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، عبدالحفیظ شلبی، قاهره، ۱۹۳۶م.
- محمدبن عبداللّه ازدی، تاریخ فتوحالشام، چاپ عبدالمنعم عبداللّه عامر، ۱۹۶۹م.
- بخاری، التاریخ الکبیر، دیاربکر، المکتبة الاسلامیة.
- احمدبن یحیی بن جابر بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷- ۲۰۰۰م.
- احمدبن یحیی بن جابر، بلاذری، فتوح البلدان، چاپ دخویه، فرانکفورت، ۱۴۱۳ق.
- خلیفةبن خیاط، الطبقات، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
- طبری، تاریخ.
- مسعودی، تنبیه.
- موسی بن عُقبه، المغازی، چاپ محمد باقشیش ابومالک، مغرب، ۱۹۹۴م.
- محمدبن عمر واقدی، المغازی، چاپ مارسون جونس، قاهره، ۱۹۶۶م.
- یعقوبی، تاریخ.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام