الله
اللّه اسم خاص و مشهورترین اسم خدا در دین اسلام است. به باور عالمان مسلمان، الله جامع همه صفات کمالی خداوند و اسم اعظم است. همچنین میگویند این اسم، در قرآن و دعاها، بالاترین جایگاه را دارد و محور توحید، شهادتین و آیات قرآن است. کلمه الله مخصوص خداست و در خصوص غیر خدا به کار نمیرود. این کلمه بیش از ۲۰۰۰ بار در قرآن به کار رفته است.
به گفته جعفر سبحانی، مفسر قرآن، بیشتر محدثان و مفسران معتقدند الله مشتق از اَلَهَ به معنای شایسته عبادت است. با این حال، احتمالات دیگری نیز بیان شده است ازجمله به معنای تحیّر، فزع و اعتماد و آرامش خاطر.
در عرفان اسلامی، اسم الله در سرسلسلهٔ اسماء الهی قرار دارد و دیگر اسمای الهی از آن سرچشمه میگیرند. کلمه الله در فرهنگ و جامعههای اسلامی، کاربردهای متعددی داشته است. برای نمونه، در سکههای دوران اسلامی و مکانهای مقدس مانند حرمها و مساجد به کار رفته و در پرچمها و نشانهای ملی برخی کشورهای اسلامی همچون ایران، جمهوری آذربایجان و عراق درج شده است.
جایگاه نام الله در فرهنگ اسلامی
«الله» اسم خاص[۱] و مشهورترین اسم خداوند در اسلام است.[۲] عالمان مسلمانان آن را محور توحید و اخلاص و دارای بالاترین جایگاه در قرآن و دعاها میدانند.[۳] همچنین میگویند الله فقط یک مصداق و معنا دارد و اسمی است که جامع همه صفات کمالی خداوند است و درباره غیرخداوند به کار نمیرود.[۴] به همین جهت، الله محور بحثهای پیرامون خدا در کتاب آسمانی مسلمانان و نهج البلاغه دانسته و گفته شده در قرآن همه صفات کمال برای الله اثبات میشود.[۵]
کلمه الله محور دو شعار اصلی اسلام، یعنی شهادتین نیز هست؛ در شهادت نخست، وجود هر خدایی جز الله نفی میشود و در شهادت دوم، حضرت محمد(ص) به عنوان پیامآور الله معرفی میشود.[۶]
کلمه الله، در کنار نامهایی مانند «رَب» و «اِلٰه»، شایعترین نامهای خدا در قرآناند.[۷] تعداد تکرار واژه الله در قرآن را ۲۶۹۹،[۸] ۲۷۰۲[۹] و ۲۸۰۷ بار برشمردهاند.[۱۰]
بسیاری از عالمان مسلمان الله را اسم اعظم میدانند.[۱۱] ازجمله دلایل اسم اعظم بودن این واژه این است که الله پایه و اساس توحید است و کافر، با گفتن آن، از کفر به ایمان منتقل میشود و اگر کسی به جای «لا اله الا الله»، «لا اله الا الرحمن» بگوید، از دایره کفر خارج و به دایره اسلام وارد نمیشود.[۱۲]
در زبان فارسی، خدا مترادف واژهٔ «الله» است.[۱۳] در ترجمههای متأخر کتابهای مقدس یهودیان و مسیحیان و زرتشتیان، واژههای «یهوه»، «تئوس» و اهورامزدا که به خدا اشاره دارند، به الله ترجمه شده است.[۱۴] واژهٔ الله پیش از اسلام هم به کار میرفته است و در آیه ۸۷ سوره زخرف و آیه ۲۵ سوره لقمان به کاربرد این کلمه پیش از نزول قرآن اشاره شده است.[۱۵]
ریشه و معناشناسی
برخی الله را واژهای عربی میدانند[۱۶] و برخی هم میگویند اصل آن عِبری یا سُریانی است.[۱۷] به باور عالمانی، واژه «الله» در اصل، «اَلْاِلٰه» بوده که همزهٔ دوم بر اثر استعمال زیاد حذف شده و به صورت «الله» درآمده است.[۱۸] به نظر برخی هم الله از ریشه «لاه» است که الف و لام بر سرش آمده و الله شده است.[۱۹] درباره اینکه کلمه الله مشتق است و از کلمه دیگری گرفته شده یا خیر، اختلافنظر هست.[۲۰] به گفته فخر رازی، بیشتر فقها و اصولیان آن را غیرمشتق دانستهاند.[۲۱] کسانی که نام الله را مشتق میدانند احتمالات مختلفی درباره ریشه و اصل آن ذکر میکنند[۲۲] که برخی از آنها از این قرارند:
.jpg)
- الله مشتق از اَلَهَ به معنای شایسته عبادت است.[۲۳] به گفته جعفر سبحانی، مفسر قرآن، بسیاری از محدثان و مفسران این نظر را پذیرفتهاند.[۲۴] این معنا در روایات نیز نقل شده است.[۲۵]
- مشتق از اَلِهَ یا وله به معنای تحیّر؛ زیرا عقلها در شناخت ذاتش متحیرند.[۲۶]
- مشتق از اله به معنای فزع و اعتماد؛ زیرا مردم در سختیها به او پناه میبرند[۲۷] و اعتماد میکنند.[۲۸]
- مشتق از اله به معنای آرامش خاطر؛ زیرا یاد الله مایه آرامش خاطر است.[۲۹]
- مشتق از «لاهَ» به معنای پنهانبودن؛ زیرا خداوند از عقلها و اوهام و خیالات پنهان است.[۳۰]
الله در عرفان اسلامی
بهگفته عرفانپژوهان، در عرفان اسلامی که اسمهای خداوند چینش خاصی دارند، اسم جامع الله، سرسلسله اسماء الهی است. پس از آن، اسماء چهارگانه (یعنی اول، آخر، ظاهر و باطن) و اسماء هفتگانه قرار داند که از اسم الله پدید میآیند و به همین ترتیب تا به اسماء جزئی برسد. بنابراین در عرفان، همه اسماء خدا به الله برمیگردند.[۳۱]
کابردهای واژه الله
کلمه الله در پرچم و نشان ملی ایران[۳۲] و نشان ملی جمهوری آذربایجان، به کار رفته است.[۳۳] در پرچم و نشان ملی کشور عراق نیز بهصورت الله اکبر استفاده شده است.[۳۴] واژه الله، چه بهصورت تنها و چه بهصورت ترکیبی، جزو نوشتههای سکههای دوران اسلامی به شمار میرفته است.[۳۵] این کلمه در مکانهای مقدس گوناگونی مانند حرمها و مساجد نیز به صورتهای مختلف به کار رفته است. خوشنویسان متعددی نیز به خطاطی و خوشنویسی این کلمه به صورتها و خطهای گوناگون پرداختهاند:
-
گنبد فیروزهای الله الله در مجموعه شیخ صفیالدین اردبیلی که به دلیل تکرار کلمه الله، آن را گنبد الله الله نامیدهاند. -
پرچم جمهوری اسلامی ایران. -
نشان ملی جمهوری آذربایجان -
اسلوب نگارش الله در هنر خوشنویسی در قلمهای مختلف که نشانگر تغییر منحصر به فرد این لفظ است.
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۴۳؛ طباطبایی، المیزان فی تفسر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۸؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۹.
- ↑ کفعمی، المقام الاسنی، ۱۴۱۲ق، ص۲۵.
- ↑ کفعمی، المقام الاسنی، ۱۴۱۲ق، ص۲۵و۲۶.
- ↑ صافی گلپایگانی، الهیات در نهج البلاغه، ۱۳۸۶ش، ص۳۶.
- ↑ صافی گلپایگانی، الهیات در نهج البلاغه، ۱۳۸۶ش، ص۳۳-۳۶.
- ↑ پاکتچی، «الله»، ص۷۳.
- ↑ مصباح یزدی، خداشناسی، ۱۳۹۶ش، ص۵۸.
- ↑ روحانی، المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۴۴-۲۶۲.
- ↑ صافی گلپایگانی، الهیات در نهج البلاغه، ۱۳۸۶ش، ص۳۴.
- ↑ کاشفی، جواهر التفسیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۵۷؛ آشتیانی، تفسیر سوره فاتحة الکتاب، ۱۳۷۷ش، ص۶۳.
- ↑ کاشفی، جواهر التفسیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۵۷و۳۶۱؛ کفعمی، المقام الاسنی، ۱۴۱۲ق، ص۲۶؛ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳۹۲ش، ص ۱۲و۱۳؛ آشتیانی، تفسیر سوره فاتحة الکتاب، ۱۳۷۷ش، ص۶۴.
- ↑ کاشفی، جواهر التفسیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۶۱؛ آشتیانی، تفسیر سوره فاتحة الکتاب، ۱۳۷۷ش، ص۶۴.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۲۸.
- ↑ پاکتچی، «الله»، ص۷۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۸؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۶و۱۱۷.
- ↑ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۴۸؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۶.
- ↑ نگاه کنید به: فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۴۸؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۶.
- ↑ نگاه کنید به: شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۹۵و۱۹۶؛ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱، ص۲۷؛ طباطبایی، المیزان فی تفسر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۸؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱، ص۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۹۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۷.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۵-۵۷.
- ↑ نگاه کنید به: شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۹۵؛ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱، ص۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۹۱؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۷؛ طباطبایی، المیزان فی تفسر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۸.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۸۷؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۲۲۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۹۱؛ طباطبایی، المیزان فی تفسر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۹۱؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۸.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۵و۵۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۹۱؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۹۱: ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۶؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۱۸.
- ↑ یزدانپناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۱۳۸۹ش، ص۴۵۵-۴۶۰؛ امینینژاد و دیگران، مبانی و فلسفه عرفان نظری، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۷-۲۴۰.
- ↑ «طرح پرچم ایران؛ بازتاب گفتمان انقلابی و اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «لفظ مقدس الله در مرکز آرم حکومتی جمهوری آذربایجان»، خبرگزاری آران.
- ↑ «پرچم عراق و سیر تحول آن»، وبگاه عراقیار.
- ↑ نگاه کنید به: سرافرازی، «شعائر شیعی بر سکههای اسلامی تا شکلگیری حکومت صفویان»، ص۹-۱۱، ۱۹، ۲۲ و ۲۳.
منابع
- آشتیانی، جلالالدین، تفسیر سوره فاتحه الکتاب، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- امینینژاد، علی و دیگران، مبانی و فلسفه عرفان نظری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- پاکتچی، احمد، «الله»، در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- «پرچم عراق و سیر تحول آن»، وبگاه عراقیار، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ سوم، ۱۳۸۱ش.
- جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن (از سلسله تفاسیر موضوعی جلد دوم)، به کوشش حیدرعلی ایوبی، قم، مرکز بین المللی نشر اسراء، ۱۳۹۵ش.
- خمینی، سید روحالله، مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
- روحانی، محمود، المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم (فرهنگ آماری کلمات قرآن کریم)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲ش/۱۴۱۴ق.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۹۰ش.
- سرافرازی، عباس، «شعائر شیعی بر سکههای اسلامی تا شکلگیری حکومت صفویان»، فصلنامه شیعهشناسی، شماره ۵۱، آبان ۱۳۹۴ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، التوحید، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، بیتا.
- صافی گلپایگانی، لطفالله، الهیات در نهج البلاغه، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- «طرح پرچم ایران؛ بازتاب گفتمان انقلابی و اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- کاشفی، ملاحسین، جواهر التفسیر، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۷۹ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، المقام الأسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی، تحقیق فارس الحسون، قم، موسسه قائم آلمحمد(عج)، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- «لفظ مقدس الله در مرکز آرم حکومتی جمهوری آذربایجان»، خبرگزاری آران، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- مصباح یزدى، محمدتقى، خداشناسی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، ۱۳۹۶ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- یزدانپناه، سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سید عطا انزلی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.
- یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، مدرسة علی بن ابیطالب(ع)، ۱۴۲۸ق/۱۳۲۶ش.