احادیث سبعة احرف: تفاوت میان نسخه‌ها
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ جعبه اطلاعات روایت | |||
| عنوان = حدیث سبعه احرف | |||
| عرض = | |||
| تصویر = | |||
| اندازه تصویر = | |||
| عرض تصویر = | |||
| نام‌های دیگر = | |||
| موضوع = صورت‌های نزول، [[تفسیر]] و قرائت قرآن بر هفت حرف یا وجه | |||
| صادره از = [[پیامبر اسلام(ص)]] و [[ائمه(ع)]] | |||
| راوی اصلی = | |||
| راویان = [[ابن عباس]]، [[عمر بن خطاب]]، [[ابن مسعود]]، [[ابی بن کعب]] و [[حماد بن عثمان]] | |||
| اعتبار سند = | |||
| منابع شیعه = [[بصائر الدرجات]]، [[الخصال]] و [[بحار الانوار]] | |||
| منابع سنی = [[صحیح بخاری]]، [[صحیح مسلم]] و [[مسند احمد بن حنبل]] | |||
| مؤید قرآنی = | |||
}} | |||
'''حدیث سَبعَهِ اَحرُف''' مجموعه روایاتی از [[رسول اسلام(ص)]] و [[ائمه(ع)]] است که به صورت‌های نزول، [[تفسیر]] و قرائت قرآن بر هفت حرف یا وجه و یا به [[نزول قرآن]] بر اقسام هفت‌گانه اشاره دارد. این روایات درباره اختلافات [[صحابه]] هنگام [[تلاوت قرآن]] و یا برای اشاره به معانی و ابواب هفت‌گانه قرآن است. | '''حدیث سَبعَهِ اَحرُف''' مجموعه روایاتی از [[رسول اسلام(ص)]] و [[ائمه(ع)]] است که به صورت‌های نزول، [[تفسیر]] و قرائت قرآن بر هفت حرف یا وجه و یا به [[نزول قرآن]] بر اقسام هفت‌گانه اشاره دارد. این روایات درباره اختلافات [[صحابه]] هنگام [[تلاوت قرآن]] و یا برای اشاره به معانی و ابواب هفت‌گانه قرآن است. | ||
نسخهٔ ۲ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۱۰
| حدیث سبعه احرف | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | صورت‌های نزول، تفسیر و قرائت قرآن بر هفت حرف یا وجه |
| صادره از | پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) |
| راویان | ابن عباس، عمر بن خطاب، ابن مسعود، ابی بن کعب و حماد بن عثمان |
| منابع شیعه | بصائر الدرجات، الخصال و بحار الانوار |
| منابع سنی | صحیح بخاری، صحیح مسلم و مسند احمد بن حنبل |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
حدیث سَبعَهِ اَحرُف مجموعه روایاتی از رسول اسلام(ص) و ائمه(ع) است که به صورت‌های نزول، تفسیر و قرائت قرآن بر هفت حرف یا وجه و یا به نزول قرآن بر اقسام هفت‌گانه اشاره دارد. این روایات درباره اختلافات صحابه هنگام تلاوت قرآن و یا برای اشاره به معانی و ابواب هفت‌گانه قرآن است.
این روایات بیشتر در جوامع روایی اهل سنت آمده و در برخی کتب تفسیری و حدیثی شیعه نیز روایاتی به این مضمون آمده؛ ولی در کتب اربعه هیچ اشاره‌ای به آن نشده و یا بر نزول قرآن فقط بر یک حرف تأکید می‌کند.
درباره مراد از حدیث سبعه احرف، برخی آن را به معانی الفاظ نزدیک به هم، عده‌ای آن را به لهجه‌های فصیح عرب و گروهی دیگر آن را به خطابات و طرز بیان متفاوت قرآن تعبیر کرده‌اند. ارتباط میان احادیث سبعه احرف با حجیت قرائات سبعه از توهمات مردم عادی دانسته شده که هیچ‌یک از علمای فریقین به آن اشاره نکرده است.
معرفی
احادیث سبعه احرف یا روایات نزول قرآن بر هفت حرف را مجموعه روایاتی از رسول اسلام(ص) یا ائمه(ع) دانسته‌اند که به صورت‌های نزول، تفسیر و قرائت قرآن بر هفت حرف یا وجه و یا به نزول قرآن بر اقسام هفت‌گانه اشاره دارد.[۱] این روایات بیشتر در جوامع روایی اهل سنت آمده[۲] و در برخی کتب تفسیری و حدیثی شیعه از جمله بصائر الدرجات،[۳] الخصال[۴] و بحارالانوار[۵] نیز روایاتی به این مضمون بیان شده است؛ ولی در کتب اربعه هیچ اشاره‌ای به آن نشده و یا بر نزول قرآن فقط بر یک حرف تأکید می‌کند.[۶]
این دست از روایات در شمار یکی از مباحث مهم علوم قرآنی محسوب شده که از دیرباز مورد توجه مفسران و اندیشمندان علوم قرآنی قرار گرفته به طوری که طبق گفته سیوطی در کتاب الاتقان اختلاف در معنای این حدیث باعث ارائه ۴۰ نظر در این باره شده است.[۷]
متن
روایات نزول قرآن بر هفت حرف با مضامین متفاوتی درباره اختلافات صحابه هنگام تلاوت قرآن با عبارات مختلف و یا برای اشاره به معانی و ابواب هفت‌گانه قرآن از پیامبر اسلام(ص) توسط ۲۱ صحابی و ائمه(ع) صادر شده است.[۸]
در روایات اهل سنت
- در صحیح بخاری و صحیح مسلم به نقل از عمر بن خطاب آمده است که هشام بن حکیم سوره فرقان را به صورتی خواند که تاکنون نشنیده بودم. من او را نزد رسول خدا(ص) بردم و از ما خواست تا هر کدام آن سوره را بخوانیم و بعد تأیید قرائت هر دو نفر ما فرمود:«إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ، فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ؛ قرآن بر هفت حرف نازل شده هركدام كه آسان تر است همان را قرائت كنيد.»[۹]
- از ابن عباس و ابی بن کعب هم روایت شده که شخصی در مسجد قرآن را به گونه‌ای خواند که ما به او اعتراض کردیم و همگی نزد پیامبر خدا(ص) رفتیم و او همه را تایید کرد و فرمود: «أَقرأنی جبريلُ على حرف، فراجعتُه، فلم أَزَلْ أَستزیده ویزیدنی، فانتهى إلى سبعة أحرف؛ جبرئیل قرآن را بر یک حرف بر من نازل کرد و من همواره از او می‌خواستم تا آن را بیشتر از یک حرف قرائت کند تا در آخر آن را بر هفت حرف خواند.»[۱۰]
- ابن مسعود و ابوقلابه نیز به نقل از پیامبر(ص) گفته‌اند: قرآن از هفت باب و بر هفت حرفِ زجر و امر، حلال و حرام، محکم و متشابه و امثال نازل شده است.[۱۱]
در روایات شیعه
در جوامع روایی شیعه دو دسته روایات درباره نزول قرآن بر هفت وجه یا حرف صادر شده است.
- در کتاب کافی به نقل از فصیل بن یسار آمده است که به امام صادق(ع) گفته شد: مردم می‌گویند قرآن بر هفت حرف نازل شده که امام در جواب فرمود: َ: «كَذَبُوا أَعْدَاءُ اللَّهِ وَ لَكِنَّهُ نَزَلَ عَلَى حَرْفٍ وَاحِدٍ مِنْ عِنْدِ الْوَاحِدِ؛ دشمنان خدا دروغ گفته‌اند؛ بلکه قرآن بر حرف واحد از نزد خدای واحد نازل شده است.»[۱۲]
- در مقابل روایت فوق، عیاشی در تفسیرش و شیخ صدوق در کتاب الخصال به نقل از حماد بن عثمان آورده‌اند: از امام صادق(ع) سوال کردم که احادیث شما به صورت‌های مختلف در نزد ما روایت می‌شود که امام جواب داد: «إِنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ وَ أَدْنَى مَا لِلْإِمَامِ أَنْ يُفْتِيَ عَلَى سَبْعَةِ وُجُوهٍ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِساب؛ قرآن به هفت حرف نازل شده و کمترین حق برای هر امام این است که بر به هفت وجه فتوا دهد. این عطای ماست، اینک بی‌حساب به هر که خواهی عطا کن و از هر که خواهی منع.[۱۳]
- برخی از روایات نیز نزول قرآن را به یک حرف دانسته ولی اختلافات را به دلیل اختلاف قرائات روایان دانسته است. زراره به نقل از امام باقر(ع) آورده استٰ: «إِنَّ الْقُرْآنَ وَاحِدٌ نَزَلَ مِنْ عِنْدِ وَاحِدٍ وَ لَكِنَّ الِاخْتِلَافَ يَجِيءُ مِنْ قِبَلِ الرُّوَاةِ.»[۱۴]
وجه جمع روایات شیعه
تفاوت مضمون روایت شیخ صدوق و نجاشی از حماد بن عیسی با روایت فضیل بن یسار و روایت زراره باعث شده برخی از اندیشمندان شیعه مانند محمدجواد بلاغی و ابوالقاسم خویی به دلیل تعارض میان روایات، روایات سبعه احرف را کنار گذارند.[۱۵] در مقابل فیض کاشانی مقصود هر دو روایت را یک چیز دانسته که قرائت صحیح یکی است؛ ولی چون امام صادق می‌دانست اهل سنت از روایات سبعه احرف قصد صحه‌گذاری بر همه قرائات قرآن با تمام اختلافاتشان را دارند، نظر آنها را تکذیب کرد؛ بنابراین فیض منافاتی میان دو دسته روایات نمی‌بیند. [۱۶]
صاحب جواهر صدور روایت نزول قرآن بر هفت وجه از امام صادق(ع) را به دلیل تقیه و موافق با روایات سبعه احرف عامه دانسته است.[۱۷] برخی نیز سبعه احرف در این روایت را ناظر بر بطون و وجوه قرآن دانسته‌اند.[۱۸]
نظرها درباره حدیث
درباره مراد از روایات سبعه احرف نظرات متعددی میان اندیشمندان شیعه و اهل سنت ارائه شده است:
- برخی به دلیل فهم دشوار این احادیث معنای صحیحی برای آن متصور نشده و آنها را کنار گذاشته‌اند،[۱۹]
- عده‌ای مراد از هفت حرف را الفاظی دانسته‌اند که معنای آنها به هم نزدیک است؛ مانند اقبل، تعال و هلم [۲۰]
- گروهی نیز مراد از نزول قرآن بر هفت حرف را نزول به لهجه‌های فصیح قریش، هذیل، تمیم، ازد، ربیعه، هوازان و سعد بن بکر تعبیر کرده‌اند.[۲۱]
- اندیشمندانی مانند علامه طباطبایی با استناد به احادیثی از امیرالمؤمنین و امام صادق(ع)، مراد از احرف سبعه را هفت نوع خطاب و بیان در قرآن شامل امر و نهی، حلال و حرام، محکم و متشابه و امثال دانسته‌اند. بر اساس این نظر، قرآن دعوت به یک هدف (دعوت به سوی خدا و صراط مستقیم) را با هفت قسم طرز بیان دنبال می‌کند.[۲۲]
- فیض کاشانی در تفسیر الصافی حروف را در روایات سبعه احرف به معنای هفت بطن و تأویلات قرآن دانسته است و برای تأیید نظر خود به روایت «إن القرآن نزل على سبعة أحرف و أدنى ما للإمام أن يفتي على سبعة وجوه...» استناد کرده است.[۲۳]
عدم ارتباط قرائات سبع با روایات سبعه احرف
محمدهادی معرفت ارتباط میان حدیث «انزل القرآن علی سبعه احرف» با حجیت قرائات سبعه رد می‌کند و معتقد است غیر از رواج این موضوع میان مردم، کسی از علما قائل به این ارتباط نشده است و بسیاری از دانشمندان مانند ابن جزری، زرکشی، ابن تیمیه و ابو شامه این شایعه را رد کرده‌اند. معرفت با تردید در صدور روایات سبعه احرف به دلیل وجود آثار جعل در اسناد آنها و تعارض میان مضمون این روایات، استفاده از روایات سبعه احرف را برای حجیت قرائات سبعه توهم مردم عادی دانسته است.[۲۴]
پانویس
منابع
- ابن حنبل، احمد، مسند الامام احمد حنبل، بیروت، موسسه الرسالت، ۱۴۱۶ق.
- بخاری، محمّد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، تهران، مکتبه الوجدانی، بی تا.
- خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، موسسة احياء آثار الامام الخوئی، ۱۴۳۰ق.
- دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگ نامه علوم قرآن، قم، ۱۳۹۴ش.
- زنجانی، ابوعبدالله، تاریخ القرآن، تهران، منظمة الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- سيوطى، عبدالرحمن بن ابىبكر، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۲۱ق.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تحقیق میرزا حسن کوچه‌باغی، تهران، منشورات الأعلمی، ۱۴۰۴ق/۱۳۶۲ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البيان فى تفسير القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- عياشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، محقق هاشم رسولى، تهران، مكتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، تهران، مکتبه الصدر، ۱۴۱۵ق.
- قسطانی، احمد بن محمد، إرشاد الساری لشرح صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۳۷ق.
- ٰکریمی، محمود و دیمه کار، محسن، «بررسی روایات احرف سبعه در میراث روایی امامیه»، در مجله علوم حدیث، شماره ۷۲، ۱۳۹۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق،
- مجلسی، محمدتقی، بحارالانوار، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مختار عمر، احمد و سالم مکرم، عبدالعال، القراءات القرآنیه، قم، اسوه، ۱۴۰۵ق.
- مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، استامبول، دارالطباعه العامره، ۱۴۳۳ق.
- معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، موسسه فرهنگی تمهید قم، ۱۳۷۸ش.
- نجفی، جواهر الکلام، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
پیوند به بیرون
- ↑ کریمی و دیمه کار، «بررسی روایات احرف سبعه در میراث روایی امامیه»، ص۱۰۴.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۸۴؛ مسلم، صحیح مسلم، ج۱، ص۵۶۰-۵۶۱؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۹-۲۴.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۹۶.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲، ج۲، ص۳۵۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۲۰۶-۲۱۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳۰.
- ↑ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۷۲.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، «حدیث سبعه احرف»، ص۵۱۰.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۸۴؛ مسلم، صحیح مسلم، ج۱، ص۵۶۰-۵۶۱.
- ↑ ابن حنبل، مسند الامام احمد حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۶۵.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۳-۲۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳۰.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱،ص۱۲-۱۳؛ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۵۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳۰.
- ↑ بلاغی، آلاء الرحمن، مکتبه الوجدانی، ج۱، ص۳۰-۳۱؛ خویی، البیان، ۱۴۳۰ق، ۱۷۶-۱۷۷.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۲۹۵.
- ↑ کریمی و دیمه کار، «بررسی روایات احرف سبعه در میراث روایی امامیه»، ص۱۰۹.
- ↑ قسطانی، ارشاد الساری، ۱۴۳۷ق، ج۷، ص۴۵۲.
- ↑ زنجانی، تاریخ القرآن، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ مختار عمر و سالم مکرم، القراءات القرآنیه، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۷۴-۷۵.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۹-۶۰.
- ↑ معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۷۸ش، ص۲۱۵-۲۱۶.