عشره مبشره

عَشْرَه مُبَشَّرَه (عربی: العشرة المبشّرة بالجنّة)، عنوانی در اصطلاح تاریخ و حدیث اهل سنت برگرفته از حدیث نبوی، برای اشاره به ده نفر از اصحاب که پیامبر اکرم(ص) به آنها بشارت بهشت داده است. به این معنا که آنها در هر حال، به بهشت خواهند رفت. عالمان شیعه نقدهایی به لحاظ سند و محتوا به این حدیث وارد کرده‌اند.

واژه‌شناسی

«عشرۀ مبشره» ترکیبی مصطلح در زبان فارسی است برگرفته از ترکیب وصفی عربی «العشرة المبشرة بالجنّه». کلمه «عشره» به معنای عدد ده و «مبشَّره» به معنای کسانی است که به آنان بشارت و مژده داده‌اند و ترکیب «العشرة المبشرة بالجنّه» به معنای ده نفر است که به آنان بشارت بهشت داده‌اند.

حدیث عشره مبشره

این حدیث در مسند أحمد بن حنبل و سنن ترمذی نقل شده و در منابع مهم حدیثی اهل سنت مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم نیامده است. متن حدیث بنابر نقل ترمذی چنین است:

«قال رسول الله (صلی­ الله ­علیه ­و­آله): «اَبُوبَکْرٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ عُمَرٌ فِی الْجَنّة، وَ عَلِیٌّ فِی الْجَنَّة، وَ عُثمان فِی الْجَنّةِ، وَ طَلْحَة فِی الْجَنَّة، وَ الزَُّبَیْرُ فِی الْجَنَّةِ وَ عَبْدُالرَّحمنِ بْنِ عُوفٍ فِی الْجَنَّة، وَ سَعْدُ بْنِ اَبِی وَقّاصٍ فِی الْجَنَّةِ، وَ سَعِیدُ بْنِ زَیْدٍ فِی الْجَنَّةِ وَ اَبُوعُبَیْدَةِ ابْنِ الجَّراحِ فِی الْجَنَّةِ: ابوبکر، عمر، عثمان، علی[ع]، طلحه، زبیر، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی وقاص، سعید بن زید و ابوعبیده جراح، قطعا به بهشت خواهند رفت.»

دیدگاه شیعیان

حدیث عشره مبشره در منابع شیعه نیامده و شیعیان اشکالاتی جدی در سند و محتوای آن وارد کرده‌اند.

اشکالات حدیث عشره مبشره

اشکال سندی

حدیث عشره مبشره به لحاظ سند اشکالاتی دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• این حدیث در مهمترین منابع حدیثی اهل سنت، صحیح بخاری و صحیح مسلم، در ضمن ذکر مقام و منقبت ده نفر مذکور نیامده است. این در حالی است که در این دو منبع، احادیثی با این موضوع ذکر شده که اهمیت آنها به مراتب، کمتر از حدیث مورد نظر است. بدین رو، این احتمال وجود دارد که مولفان دو منبع یاد شده، حدیث عشره مبشره را به لحاظ سند معتبر نمی‌دانسته‌اند.
• حدیث در سُنن ترمذی و مسند احمد بن حنبل از حُمید بن عبدالرحمن نقل شده و او بنابر نقل این دو کتاب مدعی است که حدیث را از پدرش عبدالرحمن بن عوف شنیده است؛ اما حمید بنابر منابع تاریخی معتبر، هنگام وفات پدرش، نوزادی کمتر از یک ساله بوده است.
• این حدیث به چند طریق نقل شده است که در سلسله سند آنها نام کسانی آمده‌ است که حتی به عقیده خود اهل سنت، موثق نیستند؛ از جمله عبدالعزیز بن محمد دراوردی که ابوحاتم، نقل او را قابل اعتمادپذیر نمی‌شمارد. یا در سنن ابی‌داود، که حدیث از سعید بن زید نقل شده است. شخصی به نام عبدالله بن ظالم در سند آمده است که بخاری و مسلم از اعتماد به حدیث وی خودداری کرده‌اند و بخاری تصریح کرده که حدیث وی صحیح نیست.
• عبدالرحمن بن عوف و سعید بن زید که این حدیث را نقل کرده‌اند، خود از کسانی هستند که در حدیث به آنان بشارت داده شده است. این در حالی است که حدیث مذکور را هیچ‌یک از کسان دیگر که نامشان در آن آمده نقل نکرده است. همچنین، این حدیث را کسی دیگر بیرون از این جمع که شاهد ماجرا بوده باشد، نقل نکرده است.

اشکال محتوایی

• مهم‌ترین مشکل در محتوای حدیث، ناهمگونی کسانی است که نامشان در آن ذکر شده است. برخی از آنها پس از درگذشت پیامبر اکرم(ص)راه‌هایی متضاد نسبت به یکدیگر پیمودند و این موجب شد تا علیه یکدیگر شمشیر برکشند و حتی جان خود را از دست بدهند. برای مثال، طلحه و زبیر پس از بیعت با امام علی(ع)) بیعت خود را شکستند و در گروه ناکثین جا گرفتند و در جنگی با نام جمل با او جنگیدند. در این جنگ، طلحه و شماری از مسلمانان کشته شدند.
• متن حدیث در نقل‌های مختلف، تفاوت دارد. برای مثال:
  • در نقل حاکم نیشابوری، به جای ابو عبیده٬ نام عبدالله بن مسعود ثبت شده است.
  • در روایتی از سنن ابی داود و سنن ابن ماجه هیچ یک از دو نفر نیستند و به جای آنها نام پیامبر اکرم(ص) ذکر شده است.
  • در روایات دیگری که ابی‌داود نقل کرده، به جای سعدبن‌ابی‌وقاص، سعدبن‌مالک ذکر شده است.
• مثبتین این حدیث می‌گویند این افراد در هر حالی به بهشت خواهند رفت٬ در حالی خدای متعال حتی به پیامبر خود چنین وعده‌ای نداده است بلکه آن حضرت را در صورت تمایل به گناه٬ به جهنم تهدید کرده است:وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناکَ لَقَدْ کِدْتَ تَرْکَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَليلاً(۷۴)إِذاً لَأَذَقْناکَ ضِعْفَ الْحَياةِ وَ ضِعْفَ الْمَماتِ ثُمَّ لا تَجِدُ لَکَ عَلَيْنا نَصيراً^{[اسراء–۷۵]}: و اگر ما تو را ثابت قدم نمى داشتیم نزدیک بود اندکى به آنان متمایل شوى. در آن صورت، از عذابى که در زندگى دنیا براى مجرمان مقرّر داشته ایم دو چندان و از عذاب پس از مرگ نیز دو چندان به تو مى چشاندیم، سپس کسى را در برابر ما نمى یابى که تو را یارى دهد و از عذاب رهایى بخشد.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• ابن حجر، تهذیب التهذب، دارالفکر، چاپ اول، بیروت، ۱۴۰۴ق.
• الترمذي، أبو عيسى محمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، سنن الترمذي٬ تحقيق و تعليق: إبراهيم عطوة(جـ 4، 5)٬ مصر٬ شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي ٬ ط۲، ۱۳۹۵ق.
• ابن حنبل الشيباني٬ أبو عبد الله أحمد بن محمد٬ مسند الإمام أحمد بن حنبل٬ محقق: شعيب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون٬ بی‌جا٬ مؤسسة الرسالة٬ ط۱ ٬ ۱۴۲۱ق.
• ذهبی، میزان الاعتدال، تحقیق علی محمد البجاوی، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.
• ابو داوود، سنن، تحقیق سعید محمد لحام، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۰)
• حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین بذیله التلخیص للذهبی، دارالکتاب العربی، بیروت، بی‌تا.
• ابن ماجه، سنن،تحقیق عبدالباقی، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.