عالم امر

عالَم اَمر، در مقابل عالَم خلق و به معنای جهان ماوراء ماده است. عالم امر با حواس پنج‌گانه درک‌شدنی نیست؛ برخلاف عالم خَلق که با این حواس درک می‌شود. ریشه اعتقاد به جهان امر را در عبارت «أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ»، از آیه ۵۴ سوره اعراف می‌دانند. گفته‌اند منظور از عالم خلق همان دنیا و محسوسات و مراد از عالم امر ارواح و مجردات است. برخی معتقدند که آیه ۵۴ سوره اعراف بر وجود جهانی به نام عالم امر دلالت نمی‌کند.

مفهوم‌شناسی

عالَم امر، جهانی است که بر خلاف عالم خلق، از محسوسات نیست و با حواس پنجگانه درک نمی‌شود. بنابر نظر ملاصدرا، فیلسوف شیعه قرن یازدهم هجری، خداوند جهان‌های متعددی آفریده است که همه آنها در دو عالَم خلاصه می‌شود: عالم خلق و عالم امر. او عالم خلق را همان دنیا و عالم امر را عالم مجردات دانسته و گفته است این عالم تنها با حواس باطنی درک می‌شود.

به باور ملاهادی سبزواری، عارفان اصطلاح عالم امر را از آیه ۵۴ سوره اعراف اقتباس کرده‌اند. در کتاب حجت التفاسیر، ذیل آیه ۸۵ سوره اسراء، از دو عالم خلق و امر سخن گفته شده که بر اساس آن، بدن انسان نمونه‌ای از عالم خلق، و روح او نمونه‌ای از عالم امر دانسته شده است.

ویژگی‌های عالم امر

به گفته سیدمحمد بهشتی، در عالم امر موجودات به صرف اراده الهی و امر او و بدون نیاز به فراهم‌شدن شرایط مادی مانند زمان و مکان، به وجود می‌آیند؛ برخلاف عالم خلق که در آن برای آنکه موجودی تحقق پیدا کند، شرایط خاص مادی باید وجود داشته باشد.
همچنین گفته‌اند که تحقق موجودات در عالم خلق به صورت تدریجی صورت می‌گیرد؛ اما عالم در امر موجودات به صورت آنی تحقق پیدا می‌کنند. دلیل این مطلب را برخی از آیات قرآن می‌دانند که برطبق آنان هرگاه خداوند چیزی را اراده کند همین‌که امر کند، آن چیز موجود می‌شود، از جمله این آیه: «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیئاً أَنْ یقُولَ لَهُ کنْ فَیکونُ» (چون به چیزی اراده فرماید، کارش این بس که میگوید: «باش» پس [بیدرنگ] موجود میشود).

موافقان و مخالفان وجود عالم امر

به نوشته تفسیر نمونه برخی از فلاسفه مسلمان از وجود عالم امر در مقابل عالم خلق سخن گفته و آن را عالم ماوراء ماده و عالم خلق را عالم ماده نامیده‌اند. فیض کاشانی در کتاب الصافی در تفسیر عبارت «لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ» نوشته است:‌ منظور از خلق، عالم اجسام و منظور از امر، عالم ارواح است. مجتهده امین هم در کتاب تفسیر مخزن العرفان دیدگاهی را مطرح کرده است که برطبق آن دو عالم وجود دارد: عالم خلق یا جهان مادیات و عالم امر یا جهان ارواح و عُقول و مجردات.
نویسندگان تفسیر نمونه این دیدگاه را نپسندیده‌اند. به گفته آنان، در قرآن واژه «امر» در خصوص عالم ماده نیز به کار رفته است؛ از جمله در خود آیه ۵۴ سوره اعراف که از آن وجود عالم امر را برداشت کرده‌اند، آمده است که خورشید و ماه و ستارگان تحت امر خدا هستند. علامه طباطبایی هم در المیزان در تفسیر این آیه‌، از وجود چنین جهانی سخن نگفته و تنها تفاوت‌های خلق (آفریدن خدا) و امر (فرمان‌دادن او) را بیان کرده است.

جستارهای وابسته

• عالم غیب
• عالم ملکوت
• عالم جبروت
• عالم ناسوت
• عالم لاهوت
• عالم برزخ

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
• انصاری شیرازی، یحیی، دروس شرح منظومه حکیم متأله حاج ملاهادی سبزواری، ج۲، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
• بهشتی، «از نگاه قرآن تأملی بر عالم خلق و عالم امر».
• بلاغی، سیدعبدالحجت، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم، انتشارات حکمت، ۱۳۸۶ق.
• طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
• فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، تهران، انتشارات الصدر، ۱۴۱۵ق.
• کلانتری، ابراهیم و حمرا علوی، «چیستی عالم امر در آیات قرآن کریم»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، ش۱، ۱۳۹۲ش.
• مجتهده امین، سیده‌نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.