پرش به محتوا

ابن‌سینا: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Ma.rezapour (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
Ma.rezapour (بحث | مشارکت‌ها)
خط ۴۷: خط ۴۷:


== جایگاه و اهمیت ==
== جایگاه و اهمیت ==
ابن‌سینا مؤثرترین چهره در علم و فلسفه در جهان اسلام دانسته می‌شود. و القابی چون شیخ الرئیس، حجة الحق، و شرف‌الملک به او داده‌اند. او در غرب به نام اویسنا (Avisina) و به لقب امیر پزشکان شناخته شده است.<ref>نصر، سه حکیم مسلمان، ۱۳۹۴ش، ص۲۲.</ref> ابن‌سینا را مشهورترین دانشمند جهان از نظر نویسندگان اروپایی می‌دانند. کتاب قانون او در زمینه پزشکی نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد.<ref>[[حبیبی، [http://www.buali.ir/fa/news/1156/نویسندگان-اروپایی-ابن-سینا-را-مشهورترین-دانشمند-جهان-می-دانند «نویسندگان اروپایی ابن‌سینا را مشهورترین دانشمند جهان می‌دانند»]، هجدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی سینا، ۱۴۰۰ش.</ref> روز اول شهریور که زادروز ابن‌سینا است، به واسطه نقش مهم او در ترویج دانش پزشکی به نام روز ملی پزشک نامگذاری شده است.<ref>[http://isojd.ac.ir/fa/news/2944/%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9 روز بزرگداشت ابوعلی سینا و روز پزشک]، وبگاه سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی.</ref>[[پرونده:تمبر ابن سینا در آلمان.JPG|بندانگشتی|200px|تمبر ابن‌سینا در آلمان سال ۱۹۵۲م]]
ابن‌سینا مؤثرترین چهره در علم و فلسفه در جهان اسلام شناخته می‌شود و القابی چون شیخ الرئیس، حجة الحق، و شرف‌الملک به او داده‌اند. او در غرب به نام اویسنا (Avisina) و به لقب امیر پزشکان شناخته شده است.<ref>نصر، سه حکیم مسلمان، ۱۳۹۴ش، ص۲۲.</ref> ابن‌سینا را مشهورترین دانشمند جهان از نظر نویسندگان اروپایی می‌دانند. کتاب قانون او در زمینه پزشکی نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد.<ref>[[حبیبی، [http://www.buali.ir/fa/news/1156/نویسندگان-اروپایی-ابن-سینا-را-مشهورترین-دانشمند-جهان-می-دانند «نویسندگان اروپایی ابن‌سینا را مشهورترین دانشمند جهان می‌دانند»]، هجدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی سینا، ۱۴۰۰ش.</ref> روز اول شهریور که زادروز ابن‌سینا است، به واسطه نقش مهم او در ترویج دانش پزشکی به نام روز ملی پزشک نامگذاری شده است.<ref>[http://isojd.ac.ir/fa/news/2944/%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9 روز بزرگداشت ابوعلی سینا و روز پزشک]، وبگاه سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی.</ref> گفته شده در میان نخستین حکیمان نوافلاطونی ایران، تنها ابن سینا بود که فکری مستقل داشت. نفود شخصیت ابن سینا چنان بود که تا مدتی طولانی تغییر یا بسط نظریات او گناهی نابخشودنی به شمار می‌رفت.<ref>اقبال لاهوری، سیر فلسفه در ایران، ۱۳۹۲ش، ص۵۲.</ref>[[پرونده:تمبر ابن سینا در آلمان.JPG|بندانگشتی|200px|تمبر ابن‌سینا در آلمان سال ۱۹۵۲م]]


== مذهب ==
== مذهب ==

نسخهٔ ‏۲۷ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۹:۴۷

ابن‌سینا
فیلسوف مشایی و پزشک نامدار شیعی
چهارطاقی دانشمندان ایرانی در دفتر سازمان ملل متحد در وین
چهارطاقی دانشمندان ایرانی در دفتر سازمان ملل متحد در وین
اطلاعات فردی
نام کاملابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا
لقبابن‌سینا
تاریخ تولدحدود ۳۷۰ق-۹۸۰م
زادگاهبخارا
تاریخ وفاتنخستین جمعه رمضان ۴۲۸ق
محل دفنهمدان
شهر وفاتهمدان
اطلاعات علمی
استادانمحمود مَسّاحی • حسین بن ابراهیم الطبری و …
تألیفاتالشفاء (فلسفه) • الاشارات و التنبیهات (منطق و فلسفه) • القانون فی الطب • دانشنامه علائی و …


ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (۳۷۰-۴۲۸ق)، مشهور به ابن‌سینا، فیلسوف مشهور مشایی و پزشک نامدار ایرانی بود. اندیشه فلسفی ابن‌سینا، تأثیراتی بر تفکر فلسفی اسلامی و فلسفه اروپایی و نوآوری‌هایی در ساختار تفکر مشایی داشته است. او طبیبی حاذق بود و کتاب قانون او در طب طی چندین قرن -چه در سرزمین‌های اسلامی و چه در اروپای قرن‌های میانه - بر همه کتاب‌های پزشکی دیگر برتری داشت و در دانشگاه‌های زیادی تدریس می‌شد. روز اول شهریور که زادروز ابن‌سینا است، به واسطه نقش مهم او در ترویج دانش پزشکی به نام روز ملی پزشک نامگذاری شده است.

در فهرست‌ها و منابع تاریخی و رجالی، بیش از ۵۰۰ کتاب، رساله و مقاله به ابن‌سینا نسبت داده شده است. مهم‌ترین کتاب او دایرة‌المعارفی در علوم عقلی به نام شفا است و مشهورترین اثر او به فارسی کتاب دانشنامه علائی است.

زندگی

آرامگاه ابن‌سینا در ایران، همدان که در ۱۳۳۳ش افتتاح شد.

ابن‌سینا در حدود ۳۷۰ق /۹۸۰م،[۱] در روستایی به نام افشنه از توابع بخارا (واقع در ازبکستان) به دنیا آمد.[۲]
پدر او عبدالله اهل بلخ بود و در دوران فرمانروایی نوح بن منصور سامانی (۳۶۶–۳۸۷ق/۹۷۷–۹۹۷م) به بخارا رفت و در آنجا در خَرمَیثَن به کار حکومتی پرداخت. عبدالله سپس به روستایی در اطراف خرمیثن، به نام اَفشَنَه، رفت و با زنی به‌‌ نام ستاره ازدواج کرد و در همانجا اقامت گزید. ابن‌سینا در افشنه به‌دنیا آمد و ۵ سال پس از تولد او برادر کوچکترش محمود به‌دنیا آمد.[۳]

ابن‌سینا در سال ۴۲۸ق/۱۰۳۷م همراه با علاءالدوله کاکویه، حاکم اصفهان، به نبرد با تاش فَرّاش، سپهسالار سلطان مسعود غزنوی، در ناحیه کَرَج ابودَلَف، شهری میان بروجرد و اراک امروزی، رفت. در این نبرد، بيماری قولنج‌ ابن‌سینا شدت گرفت و درمان‌هایش کارساز نبود و در نتيجه‌ این درمان‌ها دچار زخم‌ روده‌ شد. ابن‌سینا در حال‌ بيماری به‌ اصفهان‌ برده‌ شد و همچنان‌ به‌ مداوای خود ادامه‌ داد تا اندكى‌ بهبود پیدا کرد. زمانی که علاءالدوله‌ کاکویه قصد رفتن‌ به‌ همدان‌ كرد، ابن‌‌سينا نيز او را همراهى‌ كرد؛ اما در راه‌ بيماريش‌ عود كرد. پس‌ از رسيدن‌ به‌ همدان‌، ابن‌سینا از معالجهٔ خود دست‌ كشيد و پس‌ از چند روز در نخستين‌ جمعه ماه رمضان‌ ۴۲۸ق، در ۵۸ سالگى‌، درگذشت‌ و در همان‌ شهر به‌ خاک سپرده‌ شد.[۴]

تحصیلات

ابن‌سینا در ده سالگی تمام قرآن و صرف و نحو را آموخته بود و آنگاه به فراگرفتن منطق و ریاضیات پرداخت. استاد وی در ریاضیات ابوعبدالله ناتلی بود. چون به سرعت در این موضوعات به درجه استادی رسید، در نزد ابوسهل مسیحی به تعلم طبیعیات و مابعدالطبیعه و پزشکی مشغول شد. در شانزده سالگی در همه علوم زمان خود استاد شد.[۵] ابوعلی از چنان شهرتی برخوردار بود که در هفده سالگی امیر سامانی، نوح بن منصور او را به دربار خود فراخواند و ابن سینا توانست بیماری او را معالجه کند.[۶]

جوزجانی در سرگذشت ابن‌سینا می‌گوید:

«من ۲۵ سال در خدمت و مصاحبت او بودم و هرگز ندیدم که هرگاه کتاب تازه‌ای به دستش می‌رسید، آن را از آغاز تا پایان بخواند، بلکه یک باره به قسمتهای دشوار و مسائل پیچیده آن و نظریات نویسنده کتاب می‌پرداخت تا به مرتبه وی در آن دانش و درجه فهم او پی ببرد»[۷]

جایگاه و اهمیت

ابن‌سینا مؤثرترین چهره در علم و فلسفه در جهان اسلام شناخته می‌شود و القابی چون شیخ الرئیس، حجة الحق، و شرف‌الملک به او داده‌اند. او در غرب به نام اویسنا (Avisina) و به لقب امیر پزشکان شناخته شده است.[۸] ابن‌سینا را مشهورترین دانشمند جهان از نظر نویسندگان اروپایی می‌دانند. کتاب قانون او در زمینه پزشکی نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد.[۹] روز اول شهریور که زادروز ابن‌سینا است، به واسطه نقش مهم او در ترویج دانش پزشکی به نام روز ملی پزشک نامگذاری شده است.[۱۰] گفته شده در میان نخستین حکیمان نوافلاطونی ایران، تنها ابن سینا بود که فکری مستقل داشت. نفود شخصیت ابن سینا چنان بود که تا مدتی طولانی تغییر یا بسط نظریات او گناهی نابخشودنی به شمار می‌رفت.[۱۱]

تمبر ابن‌سینا در آلمان سال ۱۹۵۲م

مذهب

درباره مذهب ابن‌سینا اختلاف نظر وجود دارد. به عقیده ذهبی پدر ابن‌سینا علاقه‌مند به فرقه اسماعیلیه بود که همراه با ابن‌سینا در محافل و مجالس آنان حضور می‌یافت.[۱۲] ابن‌سینا درباره پدر و برادرش تصریح می‌کند که از فرقه اسماعیلیه بودند.[۱۳] و پدرش او را نیز به آیین اسماعیلیان دعوت می‌کرد.[۱۴] سید محسن امین در اعیان الشیعه او را شیعه اسماعیلی دانسته است.[۱۵] آقا بزرگ تهرانی نیز در کتاب الذریعة برخی از کتب او را به عنوان مؤلف شیعی ذکر کرده است.[۱۶] به گفته قاضی نورالله شوشتری اکثر فقهای اهل سنت و جماعت، ابن‌سینا را تکفیر کرده‌اند.[۱۷] شیخ عبدالله نعمة در کتاب «فلاسفة الشیعة؛ حیاتهم و آرائهم» با ذکر چند دلیل او را شیعه امامیه معرفی کرده است:

  • نام و نسب ابن‌سینا به تشیع خاندان و خود او اشاره دارد؛
  • وی دعوت سلطان محمود غزنوی که سنی متعصب و مخالف شیعیان بود، نپذیرفت و به طبرستان و خراسان که حاکم شیعی داشت، فرار کرد؛
  • برخی از تعابیر و باورهای شیعه در کتب ابن‌سینا با تعابیر و باورهای شیعه تناسب دارد.[۱۸]

برخی نیز اشاره کرده‌اند ابن‌سینا مطالبی درباره امام علی (ع) و لزوم انتصاب

او از سوی پیامبر اکرم (ص) و ویژگی‌های امام مطرح کرده و از مذهب اسماعیلیه تبری جسته است.[۱۹] برخی شیعه بودن او را پذیرفته‌اند؛ اما براین باورند با توجه به احترام ابن‌سینا به ابوبکر و عمر و عاقل‌تر دانستن عمر از امام علی (ع)، او شیعه امامیه نمی‌تواند باشد؛

اما اینکه او شیعه زیدیه بوده یا اسماعیلیه، قضاوت دراین باره سخت است.[۲۰] کتابی با عنوان «توفیق التطبیق: فی اثبات أن الشیخ الرئیس من الإمامیة الإثنی عشریة» توسط علی بن فضل‌الله جیلانی (گیلانی)، از عالمان شیعی در قرن یازدهم قمری، در اثبات تشیع امامیه ابن‌سینا نگارش و چاپ شده است.[۲۱]

فعالیت و ارتباط با حکومت

زندگی ابن‌سینا با حکومت‌های کلان و خرد متعددی هم‌زمان بود. او از غزنویان دوری می‌کرد و با حاکمانی از سامانیان، خوارزمشاهیان، آل زیار، آل بویه و آل کاکویه همکاری داشت و آنان نیز از توانایی‌های او استفاده می‌کردند.
حسین یکبار توانست نوح بن منصور (حکومت: ۳۶۵–۳۸۷ق) را درمان کند و از آن پس در شمار نزدیکان وی درآمد و اجازه گرفت به کتابخانه بزرگ و مشهور نوح راه یابد ولی پس از چندی آن کتابخانه آتش گرفت و همه کتاب‌ها سوخته شد.[۲۲] حسین پس از فوت پدرش، برخی کارهای وی را در حکومت عبدالملک بن نوح (حکومت: ۳۸۹–۳۹۰ق)، آخرین حاکم سامانی را برعهده گرفت.[۲۳] با سرنگونی این سلسله، ابن‌سینا در ۳۹۲ق به گُرگانْج (اورگَنج ـ جُرجانیه)، مرکز حکومت آل مأمون (خوارزمشاهیان اولیه) رفت.
در این هنگام ابوالحسین سهیلی، وزیر حاکم حقوق ماهیانه‌ای برای ابن‌سینا مقرر گردید. پس از چندی، به گفته ابن‌سینا، بار دیگر «ضرورت وی را بر آن داشت» که گرگانج را ترک کند. وی درباره چگونگی این ضرورت چیزی نمی‌گوید، اما نظامی عروضی[۲۴] گفته سلطان محمود غزنوی (حکومت: ۳۸۸–۴۲۱ق/۹۹۸–۱۰۳۰م) از این امیر درخواست کرد که چند تن از دانشمندان دربار خود، از جمله ابن‌سینا را به دربار وی گسیل دارد. ابوریحان بیرونی و چندی دیگر به این سفر رضایت دادند، اما ابن‌سینا و دانشمند دیگری به نام ابوسَهل مسیحی از رفتن سر باز زدند و ناگزیر شدند که گرگانج را ترک گویند.
حدود ۴۰۱ق/۱۰۱۲م ابن‌سینا از راه شهرهای نَسا، اَبیوَرد/باوَرد، طوس، سَمَنگان(سمنقان) به جَاجَرْم و سرانجام جُرجان، محل دربار قابوس بن وشمگیر زیاری (حکومت: ۳۶۷–۴۰۲ق/۹۷۸–۱۰۱۲م) رسید. قابوس چند ماه بعد برکنار شد. در این شهر ابوعُبَید جَوزجانی، به وی پیوست و تا پایان عمر ابن‌سینا، یار و همراه او بود، و نیز نخستین نویسنده سرگذشت ابن‌سینا به نقل از خودش بود.
در ۴۰۴ق ابن‌سینا به سمت ری رفت. وی در آنجا به خدمت همسر علی فخرالدوله آل بویه (درگذشت:۳۸۷ق) و مادر ابوطاهر شمس‌الدین، پسر فخرالدوله درآمد که پس از مرگ پدرش، فرمانروای همدان و قَرمیسَن (کرمانشاه) شده بود. در گزارشی از خواندمیر آمده که با حمله محمود غزنوی به عراق عجم ابن‌سینا از ری به قزوین و از قزوین به همدان شتافت.[۲۵] ابن‌سینا در چند نبرد همراه شمس‌الدین بود و از سوی وی به وزارت انتخاب گردید. بنابر گزارش جوزجانی، شمس الدوله از ابن‌سینا خواست که شرحی بر نوشته‌های ارسطو بنویسد، اما ابن‌سینا به وی گفته بود که فراغتی برای این کار ندارد، اما اگر وی راضی شود، به نوشتن کتابی درباره دانش‌های فلسفی (بی آنکه در آن با مخالفان، مناظره یا عقاید ایشان را رد کند) خواهد پرداخت و بدین سان تألیف کتاب شفا را از «طبیعیات» آن آغاز کرد.
چندی پس از مرگ شمس الدوله، همدان زیر فرمانروایی علاءالدوله محمد کاکویه (حکومت: ۳۹۸–۴۴۳ق) قرار گرفت.[۲۶] با ارتباط بین ابن‌سینا و علاءالدوله، او به اصفهان رفت.[۲۷] ابن‌سینا ۱۴ سال در اصفهان ماند و فعالیت‌های علمی وی بیشتر شد. وی در اصفهان کتاب‌های شفا، الانصاف و نجات را نوشت.

آثار

بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا در شرح تألیفات او چنین گزارش داده‌است: «در فهرست‌ها و منابع تاریخی و رجالی، حدود ۴۵۶ یا ۵۰۰ و بلکه بیشتر کتاب، رساله، مقاله و… به ابن‌سینا نسبت داده و از آن او دانسته‌اند. فهرست تفصیلی و تحلیلی آثار شیخ همان‌گونه که بعضی از استادان معاصر همچون جرج قنواتی و دکتر مهدوی انجام داده‌اند کاری است مشکل و به سادگی و آسانی پایان پذیر نیست.» این بنیاد از بین آثار منسوب به ابن‌سینا ۱۸۵ اثر را با ذکر منبع تأیید کرده‌است.[۲۸] تمام آثار ابن‌سینا به جز انگشت شمار، به زبان عربی نوشته شده است. دانشنامه علائی، برجسته‌ترین اثر فارسی ابن‌سیناست. وی آن را برای علاءالدوله کاکویه و به درخواست او نوشته و به وی تقدیم کرده است.[۲۹]

دیدگاه‌ها

نظام فلسفی

ابن‌سینا، نظام فلسفی نوین خود را که قصد داشته است آن را به پایان برساند «حکمت یا فلسفه مشرقی» نامیده است. در میان نوشته‌های چاپ شده ابن‌سینا، کتاب کوچکی یافت می‌شود با عنوان گزیده شده از سوی ناشر، منطق المشرقیین که ظاهراً پاره‌ای از کتاب حکمة المشرقیه است و ابن‌سینا خود به آن اشاره می‌کند که گویا وی در آن فلسفه نوینی را، غیر از آنچه نزد مشائیان یافت می‌شود، عرضه کرده است.

گرایش عرفانی

«عارفان را در زندگی این جهانی، غیر از دیگران، مقامات و درجاتی است ویژه آنان، چنان‌که گویی هر چند هنوز در جامه‌های بدن هایشانند، آنها را فرونهاده و از آنها برهنه شده‌اند و روی به عالم قُدس آورده‌اند. ایشان را کارهایی است نهانی در میان خودشان و کارهایی است آشکار که منکران را ناخوشایند است و آنانی که آن کارها را می‌شناسند، آنها را بزرگ می‌دارند».[۳۰]

آنگاه ابن‌سینا در وصف زاهد، عابد و عارف می‌گوید:

آن کس که از متاع جهان و خوشی‌های آن روی برتافته است، «زاهد» نامیده می‌شود و آن کس که به کار عبادات از نماز و روزه و مانند اینها بپردازد، «عابد» نام دارد و آن کس که‌اندیشه خود را به سوی قُدس جبروت می‌گرداند و همواره چشم به راه تابش نور حق در نهانی‌ترین درون (سِرِّ) خویش است، «عارف» نامیده می‌شود.[۳۱] ویژگی عارف در این است که «وی حق نخستین را می‌خواهد، نه برای چیزی جز او و هیچ چیز را بر شناخت [عرفان] وی برتری نمی‌دهد. پرستش تنها برای اوست، زیرا وی شایسته پرستش است و این پرستش پیوندی شریف باحق نخستین است».[۳۲]

آرامگاه

آرامگاه بوعلی سینا

ابن‌سینا پس از مرگ در همدان در زیر حصار این شهر توسط ابوسعید دخدوک به خاک سپرده شد. دخدوک نیز پس از مرگ در کنار قبر ابن‌سینا دفن شد. پس از تخریب مقبره قدیم و گشودن قبر بوعلی سینا و ابو سعید دخدوک، جمجمه و قسمتی از استخوان‌های بوعلی و ابوسعید از خاک بیرون آورده شد و تصویری از جمجمه بوعلی سینا گرفته شد. بقایای استخوان‌های این دو نفر در جعبه‌های مخصوص مهر و موم و در آرامگاه جدید بوعلی سینا مجدداً دفن شد. بر روی سنگ قبر بوعلی سینا از هر طرف به خط نسخ آیات و عباراتی به شکل برجسته حک شده‌است. سنگ قبر و تصویر جمجمه بوعلی سینا، اکنون در موزه آرامگاه این دانشمند نگهداری می‌شود.[۳۳]

ساختمان جدید آرامگاه ابن‌سینا در نهم اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۳۳ش افتتاح شد. این بنا به مناسبت هزارمین سال تولد ا[۳۴]بن‌سینا از طرف انجمن آثار ملی ایران و به همت علی‌اصغر حکمت شیرازی ساخته شد. طراح این بنا مهندس هوشنگ سیحون بود و ساختمان آن توسط شرکت ساختمانی کشوری، به مدیریت احمدعلی ابتهاج، انجام گرفت.[۳۵]

بنای این آرامگاه با الهام از بنای گنبد قابوس و معماری دوران حیات ابن‌سینا ساخته شده است. دوازده ستونی که بر فراز آرامگاه ابن‌سینا و در زیر قبه گنبد برج ساخته شده به‌نشانه احاطه ابن‌سینا به دوازده رشته علمی، از قبیل طب، نجوم، ریاضیات، فلسفه، منطق، ادبیات، متافیزیک، عرفان، است. ده ستون ایوان مقبره هم به‌نشانه گذشتن ده قرن از زمان حیات او ساخته شده است. در این ساختمان موزه‌ای هم برای نمایش آثار مربوط به ابن‌سینا ساخته شده است.[۳۶]

شاگردان

حاصل زندگی ابن‌سینا، تربیت شاگردان دانشمند و حکیمی بود که هر یک به سهم خود اندیشه‌ها و افکار ابن‌سینا را، به شرق و غرب عالم، گسترش دادند.[۳۷] در ذیل به معرفی بعضی از آنها پرداخته می‌شود:[۳۸]

  • ابو عبیداللّه عبد الواحد بن محمّد جوزجانی
  • ابو عبداللّه محمد بن احمد معصومی
  • ابو الحسن بهمنیار بن مرزبان
  • ابومنصور حسین بن طاهر بن زیله
  • ابو الحسن علی نسائی

پانویس

  1. «زندگی‌نامه شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا» کتاب شرح زندگی» سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا
  2. ابن‌سینا، رساله الأضحویه (ترجمه)، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۷.
  3. خراسانی (شرف)، «ابن‌سینا»، ص۱.
  4. خراسانی (شرف)، «ابن‌سینا»، ص۵.
  5. نصر، سه حکیم مسلمان، ۱۳۹۴ش، ص۲۳.
  6. کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۹۲ش، ص۲۲۰.
  7. گلمن، ۶۸
  8. نصر، سه حکیم مسلمان، ۱۳۹۴ش، ص۲۲.
  9. [[حبیبی، «نویسندگان اروپایی ابن‌سینا را مشهورترین دانشمند جهان می‌دانند»، هجدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی سینا، ۱۴۰۰ش.
  10. روز بزرگداشت ابوعلی سینا و روز پزشک، وبگاه سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی.
  11. اقبال لاهوری، سیر فلسفه در ایران، ۱۳۹۲ش، ص۵۲.
  12. ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۷، ص۵۳۱.
  13. ابن‌سینا، رساله الأضحویه (ترجمه)، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۷.
  14. جیلانی، توفیق التطبیق، ۱۳۷۲ق، ص۹.
  15. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۷۲.
  16. برای نمونه نگاه کنید به: آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، نشر اسماعیلیان، ج۱۱، ص۱۳۱، ج۱۷، ص۲۱۷، ج۲۴، ص۲۵۹.
  17. شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۸۵.
  18. نعمة، فلاسفة الشیعه؛ حیاتهم و آرائهم، دار الفکر، ص۲۹۷–۳۰۱.
  19. نگاه کنید به: بهشتی، «مذهب اعتقادی بوعلی سینا»، ص۶–۱۶.
  20. نگاه کنید به: «مذهب ابن‌سینا»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.
  21. نگاه کنید به: جیلانی، توفیق التطبیق فی اثبات أن الشیخ الرئیس من الامامیة الاثنی عشریة.
  22. درباره این کتابخانه و آتش گرفتن آن نک: مقاله ماکس و ایزوایلر۱، «ابن‌سینا و کتابخانه‌های ایرانی زمان وی» در «یادنامه ابن‌سینا»، ۶۳–۴۸، به ویژه ۵۶، که نویسنده حدس می‌زند کتابخانه در ذی القعده ۳۸۹ق/ اکتبر۹۹۹م آتش گرفته است.
  23. بیهقی، علی، ۴۴
  24. ص ۷۷
  25. ص ۱۲۸–۱۲۹
  26. همو، حوادث سال ۴۲۱ق؛ جوزجانی، ص۲.
  27. ابن‌اثیر، حوادث سال ۴۱۱ق
  28. «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا،
  29. نک: شهمردان، ۲۲، متن.
  30. الاشارات، ۳/۷۸۹–۷۹۰.
  31. همان، ۳/۷۹۹–۸۰۰.
  32. همان، ۳/۸۱۰.
  33. «تصاویری از جمجمه و سنگ قبر قدیمی بوعلی سینا»،‌ وبگاه همشهری آنلاین.
  34. حکمت، تاریخ بنای آرامگاه حکیم ابوعلی سینا، ۱۳۳۰ش، ص۱۱.
  35. حکمت، رهاورد حکمت، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۲۲۰.
  36. حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۹۹.
  37. ابن‌سینا، الهیات دانشنامه علائی‏، ۱۳۳۱ش، ص۱. ‏
  38. مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۶۶ش، ص۴۹۳.

منابع

  • ابن اثیر، علی‌بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۳۸۵ق.
  • ابن خلکان، احمدبن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، محقق: احسان عباس، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
  • ابن رشد، محمدبن احمد، تفسیر ما بعدالطبیعه، به کوشش موریس بویژ، بیروت، ۱۹۴۲م.
  • ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، شارح: محمدبن محمد قطب‌الدین رازی، قم، دفتر نشر کتاب، ۱۴۰۳ق.
  • ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، رساله الأضحویه (ترجمه)، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۴ش.
  • ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، التعلیقات، محقق: عبدالرحمان بدوی، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۰۴ق.
  • ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، الانصاف، محقق: عبدالرحمان بدوی، کویت، وکاله المطبوعات، ۱۹۷۸م.
  • ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، حی بن یقظان، ترجمه و شرح فارسی منسوب به جوزجانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۶ش.
  • ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، الهیات دانشنامه علایی، گردآورنده: محمدمعین، تهران، دانشگاه بوعلی سینا، ۱۳۳۱ش.
  • همو، همان، طبیعیات، به کوشش محمد مشکوه، تهران، ۱۳۳۱ش.
  • همو، رساله اضحویه، به کوشش سلیمان دنیا، قاهره، ۱۹۴۹م.
  • همو، «رساله العروس»، به کوشش شارل کونس، مجله الکتاب، قاهره، ۱۹۵۲م، س ۷، شم ۴.
  • همو، «رساله فی اجرام العلویه»، تسع رسائل، بمبئی، ۱۳۱۸ق.
  • همو، الشفاء، الهیات (۱)، به کوشش جورج قنواتی و سعید زاید، همان (۲)، به کوشش محمدیوسف موسی و دیگران، قاهره، ۱۹۶۰م.
  • همو، همان، طبیعیات، سماع طبیعی، به کوشش سعید زاید، قم، ۱۴۰۵م.
  • همو، همان، النفس، به کوشش قنواتی و سعید زاید، قاهره، ۱۹۷۵م.
  • همو، همان، منطق، برهان، به کوشش ابوالعلاء عفیفی، قاهره، ۱۹۵۶م.
  • همو، همان، منطق، مدخل، به کوشش قنواتی و دیگران، قاهره، ۱۹۵۲م.
  • همو، عیون الحکمه، به کوشش عبدالرحمان بدوی، کویت، ۱۹۸۰م.
  • همو، القانون، بولاق، ۱۲۹۴ق؛ همو، منطق المشرقیین، قاهره، ۱۹۱۰م.
  • همو، النجاه، به کوشش محیی الدین صبری کردی، قاهره، ۱۹۳۸م.
  • همو «النُّکت و الفَوائد» (نک: کوچ در مآخذ لاتین)؛ ارسطو، فی النفس، به کوشش عبدالرحمان بدوی، کویت، ۱۹۸۰م.
  • همو، متافیزیک، ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران، ۱۳۶۶ش.
  • همو، منطق، به کوشش عبدالرحمان بدوی، کویت، ۱۹۸۰م.
  • اسکندر افرودیسی، «مقاله فی العقل علی رأی ارسطاطالیس»، شروح علی ارسطو مفقوده فی الیونانیه، به کوشش عبدالرحمان بدوی، بیروت، ۱۹۸۶م.
  • بدوی، عبدالرحمان، التراث الیونانی، کویت، ۱۹۸۰م.
  • بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، به کوشش علی اکبر فیاض، تهران، ۱۳۵۰ش.
  • بیهقی، علی بن زید، تَتّمه صِوان الحِکمه، به کوشش محمد شفیع، لاهور، ۱۳۵۱ق.
  • «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، تاریخ درج: بدون تاریخ، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • ثعالبی، ابومنصور، یتیمهالدهر، به کوشش محمد محیی الدین، قاهره، ۱۹۵۶م.
  • جوزجانی، دیباچه بر الشفاء، منطق، مدخل (نک: ابن‌سینا در همین مآخذ).
  • جیلانی، علی‌بن فضل الله، توفیق التطبیق فی اثبات أن الشیخ الرئیس من الامامیه الاثنی عشریه، محقق: محمد مصطفی حلمی، بیروت، دار الاحیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۲ق.
  • حکمت، علی اصغر، تاریخ بنای آرامگاه حکیم ابوعلی سینا، تهران، چاپخانه مجلس، ۱۳۳۰ش.
  • حکمت، علی اصغر، رهاورد حکمت (شرح مسافرت‌ها و سفرنامه‌های میرزا علی‌اصغرخان حکمت شیرازی)، به‌اهتمام سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
  • خواندمیر، غیاث الدین، دستور الوزراء، به کوشش سعید نفیسی، تهران، ۱۳۵۵ش.
  • خراسانی (شرف)، شرف‌الدین، «ابن‌سینا»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۴، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۷۰ش.
  • ذهبی، محمدبن احمد، ‏سیر أعلام النبلاء، محقق: شعیب ارناووط، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۳ق.
  • سهروردی، یحیی بن حبش، «المشارع و المطارحات»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به کوشش هانری کربن، تهران، ۱۳۵۵ش.
  • شوشتری، سید نورالله، مجالس المومنین، مصحح: سید احمد عبدمنافی، تهران، نشر اسلامیه، ۱۳۹۳ش.
  • شهمردان بن ابی الخیر، نزهت نامه علائی، به کوشش فرهنگ جهانپور، تهران، ۱۳۶۲ش.
  • فارابی، محمد، کتاب الحروف، به کوشش محسن مهدی، بیروت، ۱۹۸۶م.
  • همو، رساله فی العقل، به کوشش موریس بویژ، بیروت، ۱۹۳۸م.
  • همو، کتاب الفصوص، حیدرآباد دکن، ۱۳۴۵ق.
  • کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، مینوی خرد، ۱۳۹۲ش.
  • گلمن، ویلیام، «زندگانی ابن‌سینا» (نک: مآخذ لاتین)؛ مافروخی، مفضل، محاسن اصفهان، به کوشش جلال الدین تهرانی، تهران، ۱۳۱۲ش.
  • مجمل التواریخ و القصص، به کوشش ملک الشعراء بهار، تهران، ۱۳۱۸ش.
  • محمد بن منور، اسرار التوحید، تهران، ۱۳۱۳ش.
  • مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، صدرا، ۱۳۶۶ش.
  • مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، تهران، ۱۳۳۳ش.
  • نصر، سیدحسین، سه حکیم مسلمان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۴ش.
  • نظامی عروضی، احمد، چهار مقاله، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۹۰۹م.
  • همایی، جلال الدین، «رابطه ابن‌سینا با اصفهان»، جشن نامه ابن‌سینا، تهران، ۱۳۳۴ش.
  • یاقوت، بلدان.

پیوند به بیرون

«ابن‌سینا»، دائره المعارف بزرگ اسلامی