محمدطاهر تنکابنی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۲۸ محرم سال ۱۲۸۰ق برابر با تیرماه ۱۲۴۲ش |
| محل زندگی | تنکابن، تهران |
| تاریخ وفات | ۱۳۲۰ش |
| محل دفن | قبرستان ابن‌بابویه، ری |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدرضا قمشه‌ای • سید ابوالحسن جلوه • آقاعلی مدرس طهرانی • محمدحسن آشتیانی |
| شاگردان | علی محمد تویسرکانی، میرزاعبدالکریم طهرانی، بدیع الزمان فروزانفر، محمدعلی فروغی، محمود نجم‌آبادی، موسی عمید، سید محمدتقی مدرس رضوی |
| تألیفات | تعلیقه و یادداشت بر نسخه‌های خطی آثار ابن‌سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و ملاصدرا • مختصر شرح احوال میرزای جلوه • رساله در چشم‌پزشکی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | نمایندگی مجلس، مهاجرت همراه با آزادی‌خواهان، همکاری با وزیر دادگستری وقت، ریاست دادگاه‌های استان و شهرستان، مستشاری دیوان عالی کشور، اعتراض علیه برخی سیاست‌های رضاخان و حبس در زندان قصر، تبعید |
مُحمّدطاهر تُنْکابُنی (۱۲۴۲- ۱۳۲۰ش) فقیه، مُدرِّس فلسفه در مکتب فلسفی تهران و از رجال سیاسی ایران در دوره پهلوی. او در معقول و منقول و ریاضیات مشهور شد و در فلسفه، مشائی مسلک بود. در علم هیئت و فقه و اصول و ادبیات هم صاحب‌نظر و از طب قدیم مُطَّلِع بود.
زندگی
محمدطاهر تنکابنی در ۲۸ محرم سال ۱۲۸۰ق در قریه کُردیچال، از توابع کلاردشت، به دنیا آمد. پدرش میرزافرج الله تنکابنی نام داشت.[۱] خانواده‌اش از طایفه بنی‌فقیه ساکن کُجور بودند و به تنکابنی مشهور شدند.[۲] تحصیلات را در زادگاه خود آغاز کرد و برای ادامه تحصیل به تهران سفر کرد. وی در فعالیت‌های سیاسی مشارکت داشت و در دوره‌ای نماینده مجلس بود.
خط خوشی داشت و اشعار فارسی و عربی بسیاری از بر داشته است؛ اهل ذکر و تهجد و ریاضت بوده، و مَناعت طَبْعش مَثَل بوده است.[۳] تنکابنی در اواخر عمر به علت کهولت و ضعف مزاج منزوی شد و در ۱۳۱۸ش بیمار گردید و در ۱۳۲۰ش درگذشت. بنا به وصیتش، او را در کنار مقبره استادش ابوالحسن جلوه در قبرستان ابن‌بابویه شهر ری دفن کردند.[۴]
به گفته قزوینی[۵]، تنکابنی کتابخانه نفیسی از نسخ خطی و چاپی داشته است. وی بخشی از کتابخانه خود را، هنگامی که در بیمارستان بستری بود، به مجلس شورای ملی فروخت و پس از فوت او باقیمانده کتاب‌ها به همان جا منتقل شد.[۶]
حیات علمی
محمدطاهر تا یازده سالگی در موطن خود و تا شانزده سالگی در بلوکِ لَنگای تنکابن مقدمات تحصیل را فراگرفت[۷] و سپس به تهران آمد، ابتدا به مدارس کاظمیه و قنبرعلی خان و بعدها به مدرسه سپهسالار رفت.[۸] استادان او در تهران محمدرضا قمشه‌ای،[۹] سید ابوالحسن جلوه،[۱۰]آقاعلی مدرس طهرانی(حکمت)[۱۱] و محمدحسن آشتیانی(اصول فقه)[۱۲] دانسته‌اند.
مکتب فلسفی تهران
محمدطاهر تنکابنی از فیلسوفان مکتب تهران قلمداد شده است.[۱۳] مکتب فلسفی تهران یکی از حوزه‌های مهم در فلسفه اسلامی در قرن سیزدهم و چهاردهم قمری[۱۴] و آخرین مرحله از تاریخ فلسفه اسلامی پیش از ورود اندیشه‌های فلسفی غربی در ایران قلمداد شده است.[۱۵] گفته شده که در مکتب فلسفی تهران، فلسفه، به‌خصوص فلسفه صدرایی، و عرفان نظری با یکدیگر آمیخته شده‌اند؛[۱۶] به طوری که برخی، از جمله سید حسین نصر فیلسوف سنت‌گرای ایرانی، از مکتب فلسفی تهران با عنوان «حوزه فلسفی و عرفانی تهران» یاد کرده‌اند.[۱۷]
تدریس
او در معقول و منقول و ریاضیات مشهور شد و در فلسفه، مشائی مسلک بود. در علم هیئت و فقه و اصول و ادبیات هم صاحب‌نظر و از طب قدیم مطلع بود.[۱۸] وی چند دوره کتاب قانون ابن‌سینا[۱۹] و به گفته بدیع الزمان فروزانفر[۲۰] یک دوره شرح اشارات و تنبیهات و شفاء و نجاة ابن‌سینا و تمهیدالقواعد ابن‌ترکه اصفهانی را تدریس کرده است. وی پس از بر قراری مشروطیت، در مدرسه‌های قنبرعلی خان، مدرسه سپهسالار، سلطانی و مدرسه علوم سیاسی تدریس می‌کرد.[۲۱]بسیاری از رجال و عالمان صدر مشروطه، شاگرد تنکابنی بوده‌اند[۲۲] که مشهورترین آنان عبارت‌اند از: میرزا هاشم آملی، [۲۳]علی محمد تویسرکانی مشهور به جولِستانی، میرزاعبدالکریم طهرانی مشهور به روشن، بدیع الزمان فروزانفر، محمدعلی فروغی، محمود نجم‌آبادی، موسی عمید و سید محمدتقی مدرس رضوی.[۲۴]
آثار
- تعلیقه و یادداشت بر نسخه‌های خطی آثار ابن‌سینا، خواجه نصیر و ملاصدرا؛ از جمله حاشیه بر کتاب جوهر النضید و چند رساله منطقی.[۲۵] عمده این یادداشت‌ها در مجلدات پنجم و نهم فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی آمده است.
- «کتب درسی قدیم»[۲۶] که معرفی متون درسی متداول میان طلاب و محصلان علوم دینی است.[۲۷]
- «مختصر شرح احوال میرزای جلوه».[۲۸]
- «رساله در چشم‌پزشکی».[۲۹]
فعالیت‌های سیاسی
- نمایندگی طلاب در دوره اول مجلس شورا (۱۳۲۴ق) [۳۰]
- نمایندگی مردم تهران در دوره سوم (۱۳۳۳ق)[۳۱]
- نمایندگی مردم تهران در دوره چهارم [۳۲]
- عضویت در فرقه دموکرات.[۳۳]
- مهاجرت همراه با آزادی‌خواهان در ۱۳۳۳ق به هنگام وقوع جنگ جهانی اول به قم، بروجرد و عراق.[۳۴]
- بازداشت در کودتای اسفند ۱۲۹۹ش، به دستور سید ضیاءالدین طباطبائی.[۳۵]
- همکاری با داور، وزیر دادگستری دوران رضاشاه در امور قضایی [۳۶]
- ریاست دادگاه‌های شهرستان و سپس رئیس دادگاه‌های استان [۳۷]
- مستشاری دیوان عالی کشور.[۳۸]
با وجود اینکه وی با حکومت پهلوی همکاری می‌کرد، اما نسبت به ظلم‌های آن حساس بود. وی در ۱۳۱۰ش به اقدام رضاشاه در غصب املاک مردم اعتراض کرد که به برکناری وی از مشاغل دولتی، ممنوعیت از تدریس در مدرسه سپهسالار، حبس در زندان قصر و تبعید منجر شد ولی پس از یک سال با وساطت فروغی به تهران آمد و دوباره به تدریس مشغول شد.[۳۹] البته وی مجدد به انتقاد از حکومت پهلوی پرداخت که محدودیت‌های وسیعی از جمله ممنوع بودن ورود وی به مدرسه سپهسالار برای وی به دنبال داشت.
پانویس
- ↑ بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۲، ص۱۸۵؛ آقابزرگ طهرانی، جزء۱، قسم ۳، ص۹۷۳
- ↑ بامداد، ج۲، ص۱۸۵؛ قزوینی، ص۸۶
- ↑ امینی، ص۱۳۴
- ↑ دهخدا، ذیل «طاهر تنکابنی»؛ عبرت نائینی، ج۲، ص۷۳۷
- ↑ قزوینی، ص ۸۶.
- ↑ امینی، ص۱۴۰؛ دهخدا، ذیل «طاهر تنکابنی»
- ↑ دهخدا، ذیل «طاهر تنکابنی»
- ↑ صدوقی سها، ص ۹۸
- ↑ تنکابنی، ص ۶۵۶
- ↑ تنکابنی، ص ۶۵۶
- ↑ امینی، ص ۱۳۳
- ↑ شریف رازی، ص ۳۶۷
- ↑ طارمی، شهر هزار حکیم، ۱۳۸۲ش، ص۱۱۲-۱۵۵.
- ↑ نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۴۹.
- ↑ نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۳.
- ↑ طارمی، شهر هزار حکیم، ۱۳۸۲ش، ص۷.
- ↑ نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۴۹.
- ↑ بامداد، ج ۲، ص ۱۸۶؛ امینی، ص ۱۳۳ـ۱۳۴؛ صدوقی سها، ص ۹۸
- ↑ حبیب آبادی، مکارم الآثار، نشر کمال، ج ۷، ص ۲۳۰۱
- ↑ ص ۳۶۸
- ↑ عبرت نائینی، ج ۲، ص ۷۳۲؛ بامداد، ج ۲، ص ۱۸۶؛ امینی، ص ۱۳۳ـ۱۳۴
- ↑ مرسلوند، ج ۲، ص ۲۹۴
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ صدوقی سها، ص ۷۴، ۹۹؛ آقابزرگ طهرانی، جزء ۱، قسم ۳، ص ۹۷۳ـ۹۷۴؛ راهنمای کتاب، ص ۲۴۷؛ سجادی، ص ۸ ـ۹
- ↑ حبیب آبادی، ج ۷، ص ۲۳۰۲
- ↑ در فرهنگ ایران زمین، ج ۲۰، ۱۳۵۳ش، ص ۳۹ـ۶۰
- ↑ حبیب آبادی، ج ۷، ص ۲۳۰۶
- ↑ چاپ شده در مجله آینده، ج ۲، ش ۹، دی ۱۳۰۶، ص ۶۵۴ـ۶۵۶
- ↑ چاپ شده در نامه فرهنگستان علوم، سال ۲، ش ۲، پاییز ۱۳۷۴، ص ۹۲ـ۱۰۰
- ↑ بامداد، ج ۲، ص ۱۸۶؛ آقابزرگ طهرانی، جزء ۱، قسم ۳، ص ۹۷۳؛ کسروی، ص ۱۶۸
- ↑ بامداد، ج ۲، ص ۱۸۶؛ آقابزرگ طهرانی، جزء ۱، قسم ۳، ص ۹۷۳؛ کسروی، ص ۱۶۸
- ↑ امینی، ص ۱۳۶
- ↑ بامداد، ج ۲، ص ۱۸۶؛ آقابزرگ طهرانی، جزء ۱، قسم ۳، ص ۹۷۳؛ کسروی، ص ۱۶۸
- ↑ بامداد، ج ۲، ص ۱۸۶؛ امینی، ص ۱۳۵ـ۱۳۶
- ↑ حبیب آبادی، ج ۷، ص ۲۳۰۱
- ↑ عاقلی، ج ۱، ص ۱۵۶؛ سالنامه پارس، سال ۴، ص ۳۶ مکرر، سال ۵، ص ۸۰
- ↑ عاقلی، ج ۱، ص ۱۵۶؛ سالنامه پارس، سال ۴، ص ۳۶ مکرر، سال ۵، ص ۸۰
- ↑ عاقلی، ج ۱، ص ۱۵۶؛ سالنامه پارس، سال ۴، ص ۳۶ مکرر، سال ۵، ص ۸۰
- ↑ امینی، ص ۱۳۶؛ مکی، ج ۶، ص ۱۰۷
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، جزء۱: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، ۱۴۰۴ق.
- امینی، نصرت اللّه، «میرزاطاهر تنکابنی»، راهنمای کتاب، سال ۱۷، ش ۱-۳ (فروردین ـ خرداد ۱۳۵۳).
- بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، تهران، ۱۳۵۷ش.
- تنکابنی، محمدطاهربن فرج‌اللّه، «مختصر شرح احوال میرزای جلوه»، آینده، ج۲، ش۹ (دی ۱۳۰۶).
- حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۷، اصفهان ۱۳۷۴ش.
- دهخدا، لغت‌نامه.
- راهنمای کتاب، سال ۶، ش ۳ (خرداد ۱۳۴۲).
- سالنامه پارس، سال ۴ (۱۳۰۸ش)، سال ۵ (۱۳۰۹ش).
- سجادی، ضیاءالدین، «زندگی نامه استاد مدرس رضوی»، در جشن‌نامه استاد مدرس رضوی: مجموعة مقالات علمی و ادبی، زیر نظر ضیاءالدین سجادی، تهران: انجمن استادان زبان و ادب فارسی، ۱۳۵۶ش.
- شریف رازی، محمد، اختران فروزان ری و طهران، یا تذکرة المقابر فی احوال المفاخر، قم: مکتبة الزهراء، (بی‌تا.)
- صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفاء متأخر بر صدرالمتألهین، تهران، ۱۳۵۹ش.
- طارمی، عباس، شهر هزار حکیم، تهران، انتشارات روزنه، ۱۳۸۲ش.
- عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۶۹ـ۱۳۷۰ش.
- عبرت نائینی، محمدعلی، تذکرة مدینة الادب، چاپ عکسی تهران، ۱۳۷۶ش.
- فروزانفر، محمدحسن، مباحثی از تاریخ ادبیات ایران، چاپ عنایت‌اللّه مجیدی، تهران، ۱۳۵۴ش.
- قزوینی، محمد، «وفیات معاصرین»، یادگار، سال ۵، ش ۴-۵ (آذر ـ دی ۱۳۲۷).
- کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، تهران، ۱۳۶۳ش.
- مدرس گیلانی، مرتضی، منتخب معجم الحکماء، چاپ منوچهر صدوقی سها، تهران، ۱۳۸۱ش.
- مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج۲، تهران، ۱۳۶۹ش.
- مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، تهران، ۱۳۶۲ش.
- نصر، سید حسین، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران» در دانشنامه جهان اسلام، ج۸، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۸۳ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام