محمدصالح خلخالی

ملامحمدصالح خلخالی (۱۱۷۵ ـ ۱۰۹۵ ق)، فرزند محمدسعید، از دانشمندان شیعه قرن دوازدهم در حوزه فقه، حکمت و عرفان است. او اهل خلخال بوده و مدفنش نیز همانجاست. در تذکره‌ها، تاریخ ولادتش حدود ۱۰۹۵ ذکر شده است. درباره تاریخ وفات ملامحمدصالح تردید است. در برخی منابع، تاریخ درگذشت وی حدود سال ۱۱۳۴ ذکر شده اما در بیشتر منابع ۱۱۷۵ آمده است. ملامحمدصالح شاگرد محمدصادق اردستانی بوده است.

تألیفات

برخی از مهم‌ترین تألیفات وی عبارت‌اند از:

• شرح قصیده یائیه میرفندرسکی: شرح قصیده یائیه میرفندرسکی، به زبان فارسی. به نظر می‌رسد، شرح ملامحمدصالح بر این قصیده، مهم‌ترین اثر وی باشد. شرح ملامحمدصالح بر خلاف دو شرح دیگر، که به سبک فلسفه ملاصدرا و نزدیک به حکمت متعالیه نگاشته شده‌اند، به مشرب فکری عرفا نزدیک‌تر است.
• حاشیه بر الحکمة‌الصادقیة: الحکمة‌الصادقیة تقریرات درس حکمتِ محمد صادق اردستانی در اصفهان است که حمزه گیلانی(متوفی ۱۱۳۴)آن را جمع‌آوری کرده و ملا اسماعیل خواجویی (متوفی ۱۱۷۳) علاوه بر پاکنویس و تکمیل آن، مقدمه‌ای بر آن نگاشته‌است.
• شرح حدیث عالم عُلوی: حدیث عالم عُلوی منسوب به علی (ع) است. این شرح گزارشی عرفانی ـ فلسفی از حدیث مذکور است. او شرح عبدالرحیم دماوندی را بر این حدیث، شرح قویمی ندانسته، از این‌رو خود اقدام به شرح آن کرده است.
• الإبانة‌المرضیة: الإبانة‌المرضیة در شرح مسئله وقت و قبله کتاب شرح لمعه است. این کتاب در ۱۳۱۳ در تهران به چاپ رسیده‌است.
• التأملات‌العشرة: التأملات‌العشرة از آثار دیگر ملامحمد صالح خلخالی است.

منابع

• محمدمحسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
• محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعدالعشرة، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران، ۱۳۷۲ش.
• محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم ۱۴، ۱۴۰۴ق.
• محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر و الآثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج۱، تهران، اساطیر، ۱۳۶۳ش.
• سید محسن امین.
• عبدالعلی اوکتایی، فهرست کتب کتابخانه مبارکه آستان قدس رضوی، ج۱۵، مشهد، ۱۳۰۵-۱۳۲۹ش.
• محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، تهران، ۱۳۱۴ش.
• عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۹، بخش ۱، تهران، ۱۳۴۶ش.
• عباس دارابی شیرازی، تحفة‌المراد: شرح قصیده میرفندرسکی، به ضمیمه شرح خلخالی و گیلانی، چاپ محمدحسین اکبری‌ساوی، تهران، ۱۳۷۲ش.
• محمدآصف فکرت، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، مشهد ۱۳۶۹ش؛ علی‌فاضل قائینی نجفی، معجم مؤلفی‌الشیعة، تهران، ۱۴۰۵ق.
• عمررضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، دمشق، ۱۹۵۷-۱۹۶۱م، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
• خان‌بابا مشار، مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۰ ـ ۱۳۴۴ش، منزوی.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله : دانشنامه جهان اسلام