پرش به محتوا

حاکم حسکانی

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از صاحب شواهد التنزیل)
حاکم حسکانی
تألیف آثاری در بیان فضائل اهل‌بیت(ع)
اطلاعات فردی
نام کاملابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله حَسْکانی
لقبابن‌الحذاء
زادگاهنیشابور
محل زندگینیشابور
تاریخ وفات۴۸۳ق یا ۴۹۰ق
شهر وفاتنیشابور
اطلاعات علمی
شاگردانابومحمد حسینی قائنی • مهدی بن ابی‌حرب
مذهب فقهیحنفی
تألیفاتشواهدالتنزیل • «دعاء الهداة الی أداء حق الموالاة» • «تصحیح خبر رد الشمس لعلی(ع) و ترغیم النواصب الشمس» • «خصائص أمیر المؤمنین(ع) من القرآن المبین» • «صعود علی(ع) علی منکب النبی(ص)» • «رسالة فی أنّ أمیر المؤمنین(ع) هو أول من أسلم» • «طیب الفطرة فی حبّ العترة»


حاکم حَسْکانی (قرن ۵ قمری) از مفسران و محدثانی است که آثار متعددی در بیان فضائل اهل‌بیت(ع) تألیف کرده است. او به‌عنوان یک عالم سنی و حنفی شناخته می‌شود؛ اما برخی پژوهشگران احتمال داده‌اند که شیعه بوده و به دلیل تقیه خود را سنی معرفی کرده باشد. مهم‌ترین اثر او را شواهد التنزیل می‌دانند که در آن به تبیین مناقب و فضایل امام علی(ع) و اهل‌بیت(ع) پرداخته است. وی در سال ۴۸۳ق یا ۴۹۰ق در نیشابور درگذشت.

معرفی

ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله حَسْکانی معروف به حاکم حسکانی یا ابن‌الحذاء از مفسران و محدثان قرن ۵ق است.[۱] او آثار متعددی در بیان فضائل اهل‌بیت(ع) نوشته است.[۲]

تاریخ‌نگاران و شرح‌احوال‌نویسان، او را عالمی سنی و حنفی برمی‌شمارند.[۳] سید بن طاووس نیز در کتاب الاقبال، او را یکی از بزرگان جمهور نام برده است.[۴] نویسندهٔ ریاض العلما از توصیف ابن‌طاووس چنین برداشت کرده که از نظر او حاکم حسکانی سنی بوده است؛[۵] اما خودِ او احتمال داده است که حسکانی شیعه بوده است و به‌دلیل تقیه، خود را سنی معرفی می‌کرده است.[۶] شمس‌الدین ذهبی، محدث و مورخ اهل‌سنت قرن هشتم قمری، کتاب «تصحیح خبر رد الشمس لعلی(ع)» اثر حسکانی را دلیل شیعه بودن و تبحر او در حدیث دانسته است.[۷] جلال‌الدین سیوطی (۸۴۹-۹۱۱ق) نیز او را عالمی شیعه معرفی کرده است.[۸]

حسکانی را استاد ابومحمد حسینی قائنی، از مشایخ شیخ مفید (درگذشت: ۴۱۳ق) و فضل بن حسن طبرسی (درگذشت: ۵۴۸ق[۹] و استاد مهدی بن ابی‌حرب از مشایخ احمد بن علی طبرسی(قرن ۶ق)[۱۰] می‌دانند. تاریخ درگذشت حسکانی را در ۴۸۳ق[۱۱] یا ۴۹۰ق[۱۲] در نیشابور دانسته‌اند.

تألیفات

تعداد تألیفات حاکم حسکانی را بالغ بر صد عنوان ذکر کرده‌اند.[۱۳] یکی از این آثار کتاب شواهد التنزیل است که در آن، نویسنده ذیل ۲۱۰ آیه قرآن به بیان مناقب و فضایل امام علی(ع) و اهل‌بیت(ع) پرداخته است.[۱۴] او در آغاز این اثر فصل‌هایی را به بیان فضائل امام علی(ع)، برتری امام علی(ع) در تلاوت قرآن، تقدم امام علی(ع) بر صحابه در جمع‌آوری قرآن، معرفی امام علی(ع) به‌عنوان عالم‌ترین فرد به تفسیر و کثرت آیات در شأن امام علی(ع) اختصاص داده است.[۱۵] گفته شده که فردی از فرقه کَرّامیه (فرقه‌ای حنفی) در نیشابور منکر وجود آیه‌ای از قرآن در شأن امام علی(ع) و اهل‌بیت(ع) شد و حاکم حسکانی در پاسخ به این ادعا، کتاب شواهد التنزیل را نوشت.[۱۶]

علاوه بر این اثر، او در کتابی به نام دعاء الهداة الی أداء حق الموالاة، روایات مربوط به واقعه غدیر را گردآوری کرده است.[۱۷] از دیگر آثاری که برای او ذکر شده است، می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: «تصحیح خبر رد الشمس لعلی(ع) و ترغیم النواصب الشمس»،[۱۸] [یادداشت ۱] «خصائص أمیرالمؤمنین(ع) من القرآن المبین»،[۱۹] «صعود علی(ع) علی منکب النبی(ص)»،[۲۰][یادداشت ۲] «رسالة فی أنّ أمیرالمؤمنین(ع) هو أول من أسلم»، «إثبات النفاق لأهل النصب و الشقاق»، «الإرشاد فی إثبات نسب الأحفاد» و «طیب الفطرة فی حبّ العترة»[۲۱]

پانویس

  1. روحانی، «مقدمه»، در شواهدالتنزیل، ۱۳۸۰ش، ص۶.
  2. طباطبایی، الغدیر فی التراث الإسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۱۰۰.
  3. طباطبایی، الغدیر فی التراث الإسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۱۰۰؛ قزوینی، حدیث الثقلین فی کتب أهل السنة، ۱۴۲۰ق، ص۵۶.
  4. ابن طاووس، إقبال الاعمال، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۴۵۹.
  5. افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۲۵۶.
  6. افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۲۹۹؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۹۶.
  7. ذهبی، تذکرة الحفاظ، ۱۴۱۹ق، ج۳،‌ ص۲۵۸.
  8. سیوطی، طبقات الحفاظ، ۱۴۱۴ق، ص۴۴۲.
  9. حیدری، قرآن و مصونیت از تحریف، ۱۳۹۲ش، ص۷۸؛ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۵۲۱.
  10. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۵.
  11. طباطبایی، أهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۱.
  12. روحانی، «مقدمه»، در شواهدالتنزیل، ص۷.
  13. سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۲۲۱.
  14. حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۸۵.
  15. روحانی، «مقدمه»، در شواهد التنزیل، ۱۳۸۰ش، ص۹.
  16. رحمتی، «حاکم حسکانی و تفاسیر کهن امامیه»، ص۸۵.
  17. تقی‌زاده داوری، تصویر امامان شیعه در دایرة المعارف اسلام، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۴.
  18. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۴.
  19. ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۴۰ش، ص۷۸؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۱۶۶.
  20. مهریزی و ربانی، امام علی(ع) از نگاه دانشوارن، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۸۴.
  21. طباطبایی، الغدیر فی التراث الإسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۱۰۰.

یادداشت

  1. ابن‌شهرآشوب این کتاب را با نام «مسألة فی تصحیح رد الشمس و ترغیم نواصب الشمس» ضبط کرده است. (ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۴۰ش، ص۷۸.)
  2. در برخی منابع نام این کتاب «رسالة فی صعوده(ع) علی منکب النبی(ص) لکسر الأصنام علی الکعبة» ضبط شده است. (طباطبایی، الغدیر فی التراث الإسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۱۰۰.)

منابع

  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
  • ابن‌طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة. ۱۳۶۷ش.
  • افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۱ق.
  • تقی‌زاده داوری، محمود، تصویر امامان شیعه در دایرة المعارف اسلام، قم، شیعه‌شناسی. ۱۳۸۵ش.
  • حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م.
  • حیدری، کمال، قرآن و مصونیت از تحریف، ترجمٖهٔ گروه مترجمان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۲ش.
  • ذهبی، شمس‌الدین، تذکرة الحفاظ، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م.
  • رحمتی، محمدکاظم، «حاکم حسکانی و تفاسیر کهن امامیه معرفی و نقد»، کتاب ماه دین، شماره ۶۳ و ۶۴، دی و بهمن ۱۳۸۱ش.
  • روحانی، احمد، «مقدمه»، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت، تألیف عبیدالله بن عبدالله حسکانی، قم،‌ دار الهدی، ۱۳۸۰ش.
  • سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
  • سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات الحفاظ، بیروت،‌ دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
  • طباطبایی، عبد العزیز، أهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۷ق/۱۳۷۵ش.
  • طباطبایی، عبدالعزیز، الغدیر فی التراث الإسلامی، قم، نشر الهادی، ۱۳۷۴ش/۱۴۱۵ق.
  • قزوینی، علاءالدین، حدیث الثقلین فی کتب أهل السنة، بیروت،‌ دار المحجة البیضاء، ۱۴۲۰ق/۲۰۰۰م.
  • مهریزی، مهدی و هادی ربانی، امام علی(ع) از نگاه دانشوران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۶ش.