حدیث مضمر
(تغییرمسیر از روایت مضمر)
حدیث مُضْمَر حدیثی که نام معصوم در آن ذکر نشده و به جای آن راوی حدیث، از عباراتی مانند «سألتُه» یا «کتبتُ إلیه» استفاده کرده است. عدم ذکر نام معصوم توسط راوی، یا به خاطر وجود قرینه، تقیه و یا جلوگیری از تکرار است.
مفهوم‌شناسی
مُضْمَر در لغت به معنای مخفی و پنهان است[۱] و در اصطلاح علم درایه به معنای حدیثی است که روایت‌کننده اول، نام معصوم را نبرده و از آن با ضمیر غائب مانند سألتُه، سمعتُه یا کتبتُ الیه یاد کرده است.[۲] در دسته‌بندی احادیث، حدیث مضمر در دسته اتصال و عدم اتصال سند حدیث قرار می‌گیرد.
علت‌های اضمار حدیث
راویان به سه علت در حدیث به جای استفاده از نام معصوم از ضمیر استفاده می‌کنند:
- وجود قرینه‌ای که معلوم می‌کند از امام معصوم نقل شده است.
- تقیه نقل‌کننده روایت به سبب ترس از حاکمان جور و ظلم.
- نام معصوم در ابتدای حدیث(در نقل شفاهی یا در نوشتن) ذکر شده و در ادامه از ضمیر استفاده شده است.[۳]
حجیت
درباره حجیت یا عدم حجیت حدیث مضمر سه قول وجود دارد:[۴]
- معتبر نبودن حدیث مضمر: خواه راوی آن فقیهی باشد که نقل روایت می‌کند، مانند زراره، یا فقط راوی باشد؛ به خاطر اینکه احتمال دارد ضمیر به غیر‌معصوم عطف شود. بعضی از فقها اِضمار را سبب ضعف حدیث دانسته‌اند.[۵]
- اعتبار حدیث مضمر: مثل اینکه از ذکر نام معصوم در ابتدای یک حدیث، در احادیث بعدی به ذکر ضمیر اکتفا می‌کردند مانند مواردی که راوی احادیث مختلفی را درباره احکام مختلف از یک امام نقل کرده و بیش از یک بار نام امام را نبرده است.[۶]
- تفصیل: بین اعتبار روایاتی که نقل‌کنندگان آن‌ها فقیه و جلیل‌القدر بوده مانند زراره و عدم اعتبار روایتِ راویانی که جلیل‌القدر نبودند.[۷]
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه المُضْمَر.
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ الموسوی الغریفی، قواعد الحدیث، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۲۲؛ بقال، «پاورقی» در الرعایه فی علم الدرایه، ۱۴۰۸ق، ص۸۳.
- ↑ الموسوی الغریفی، قواعد الحدیث، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۱۷.
- ↑ موسوی عاملی، مدارک الاحکام، الناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ـ قم، ج۲، ص۲۵۲.
- ↑ البحرانی، الحدائق الناظره، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، ج۵، ص۳۱۲
- ↑ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۱۴۲۹ق، ص۳۸۹.
منابع
- ابن منظور، محمد بن مکرم بن علی، لسان العرب، دار الصادر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق: محمد رضا مامقانی، مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث، مهر، قم، ۱۴۱۱ق.
- الموسوی الغریفی، محی الدین، قواعد الحدیث، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۶ق.
- الموسوی العاملی، محمد بن علی، مدارک الاحکام، تحقیق: قم، مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث، بی‌تا.
- البحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة،موسسة النشر الاسلامی، بی‌تا، بی‌جا.
- الخراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، تحقیق: موسسة آل البیت لاحیاء التراث، موسسة آل البت لاحیاء التراث، بیروت، ۱۴۲۹ق.