رجال ابن‌غَضائری یا الضعفاء، کتابی در علم رجال منسوب شده به ابن غضائری، رجالی و محدث شیعه قرن چهارم و پنجم قمری . این کتاب از منابع اولیه رجال شیعه محسوب می‌شود. در این کتاب، شرح‌حال ۲۲۵ راوی آمده است که ۱۶۵ تن از آنها تضعیف شده‌اند. برخی از عالمان شیعه، دیدگاه‌های ابن‌غضائری را در رجال، از شیخ طوسی و احمد بن علی نجاشی مطمئن‌تر می‌دانند. در این کتاب، راویانی که کراماتی از امامان نقل کردهاند، دارای اعتبار ضعیف دانسته شده‌اند. علامه مجلسی و چند عالم دیگر، به این داوری ابن‌غضائری اشکال کردند.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| موضوع | علم رجال |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالحدیث |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۲ ق |
| نسخه الکترونیکی | https://lib.eshia.ir/27444 |
نام و محتوا
کتاب رجال ابن‌غَضائری، به احمد بن حسین غَضائری، مشهور به ابن‌غضائری، رجالی و محدث شیعه قرن‌های چهارم و پنجم قمری، منسوب است.[۱] کتاب‌ُالضُّعَفاء و کتاب‌ُالجَرْح نام‌های دیگر این کتاب‌اند.[۲] گفته‌اند نخستین کسی که از این کتاب و انتساب آن به ابن‌غضائری سخن گفته، احمد بن طاووس حلی (متوفای ۶۷۳ق) بوده است.[۳]
برخی، کتاب‌های المَمدوحین و المَذمومین را که محمدتقی شوشتری به ابن‌غضائری نسبت داده،[۴] دو فصل همین کتاب دانسته‌اند.[۵]بخش اول کتاب با حرف الف و معرفی ۱۸ نفر شروع شده است. نخستین نفر ابان بن عیاش یا همان فیروز از تابعین است که از انس بن مالک و علی بن الحسین(ع) روایت کرده است. ابن غضائری او را ضعیف و غیر قابل اعتماد معرفی کرده و گفته که اصحاب ما کتاب سلیم بن قیس هلالی را به او نسبت داده‌اند. [۶] نویسنده در آخرین حرف کتاب (حرف یاء) نام ۷ نفر را ذکر کرده که نخستین آنها یونس بن ظبیان کوفی است و او را اهل غلوّ و بسیار دروغگو و وضّاع (بسیار جعل کننده حدیث) معرفی کرده است که از امام صادق(ع) روایت نقل کرده ولی به احادیثش اعتمادی نیست. آخرین نفر در این بخش یحیی بن زکریای تَرماشیزی است[یادداشت ۱] که وضّاع (بسیار جعل کننده حدیث) معرفی شده است.[۷]پایان بخش کتاب مربوط به کُنیٰ (کنیه‌ها) است یعنی راویانی که با کنیه مشهورند. در این بخش تنها یک نفر را با نام ابوطالب بصری ازدیّ شعرانی آورده است. این فرد کتابی دارد که محمدبن خالد برقی از آن نقل کرده است و تنها با همین شناخته می‌شود.[۸]
اختلاف‌نظر درباره نویسنده
درباره نویسنده کتاب، اختلاف‌نظر وجود دارد: برپایه دیدگاه مشهور علمای شیعه، نویسنده کتاب، ابن‌غَضائری است؛ اما گروهی بر این باورند که نوشته پدر او است؛ جمعی هم می‌گویند تألیف مخالفان شیعه است:
- احمد بن حسین غضائری: علامه مجلسی و آیت‌الله سیستانی موافقان انتساب کتاب به ابن‌غَضائری هستند.[۹] این دو با استناد به گزارش شیخ طوسی در کتاب الفهرست که از وجود دو کتابِ رجالی، نوشته ابن‌غضائری خبر داده است،[۱۰] گفته‌اند کثرت نقل نجاشی و علامه حلی از این کتاب، نشانه نوشتن کتاب توسط ابن‌غضائری است.[۱۱]
- حسین بن عبیدالله غضائری: برخی کتاب را به حسین بن عبیدالله پدر احمد بن حسین غضائری منسوب کردهاند.[۱۲] این دیدگاه به عبارتی از خلاصةالاقوال در شرح‌حال سهل بن زیاد آدمی استناد می‌کند که در آن، ابن‌غضائری به احمد بن حسین عطف شده است و این نشان می‌دهد باید دو نفر بوده باشند.[۱۳] از شهید ثانی، آقاحسین خوانساری،[۱۴] محمد بن حسین ساوجی، مقدس اردبیلی، احمد نراقی و شیخ اسدالله کاظمی به‌عنوان موافقان این نظریه یاد شده است.[۱۵]
محمدتقی شوشتری این عبارت را توجیه کرده و توضیح داده است که نمی‌توان از آن چنین برداشتی داشت.[۱۶] همچنین در اشکال به آن گفته‌اند در منابع موجود، کتابی در موضوع رجال، به حسین بن عبیدالله منسوب نشده است.[۱۷]
- مخالفان شیعه: آیت الله خویی[۱۸] و آقابزرگ تهرانی[۱۹] این کتاب را نوشته مخالفان شیعه می‌دانند که با آمیختن مطالب دروغ، سعی در مخدوش‌کردن چهره بزرگان شیعه داشته‌اند. به‌باور اینان، از آنجا که ابن‌غَضائری دوست و هم‌صحبت احمد بن علی نجاشی بوده است، اگر او کتاب رجالی داشت، نجاشی از آن یاد می‌کرد.[۲۰] همچنین نظر احمد بن طاووس را که سند کتاب را متصل به ابن‌غضائری، ندانسته[۲۱] از شواهد این نظریه دانسته‌اند.[۲۲]
اعتبار کتاب
کتاب رجال ابن‌غَضائری، از منابع اولیه رجالی شیعه محسوب می‌شود.[۲۳] برخی از رجالیان شیعه مانند احمد بن طاووس، علامه حلی و ابن داوود حلی به آرای نویسنده آن اعتماد کردهاند.[۲۴]
چنان‌که در مقدمه مصحح کتاب آمده، فاضل تونی، وحید بهبهانی، ابوالمعالی کلباسی و محمدتقی شوشتری نیز سخنان ابن‌غضائری را معتبر دانسته‌اند.[۲۵] آیت الله سیستانی از مراجع تقلید (زاده ۱۳۰۹ش) معتقد است که ابن‌غضائری در جرح و تعدیل، بیش از نجاشی و شیخ طوسی قابل‌اعتماد است.[۲۶]
بااین‌همه برخی از محدثان شیعه مانند علامه مجلسی[۲۷] و محدث نوری دیدگاه‌های نویسنده را معتبر ندانسته‌اند؛[۲۸] چراکه در این کتاب، تعدادی از راویان شیعه که دیگر رجالیان یا سایر علمای شیعه از آنها به‌نیکی یاد کردهاند، تضعیف شده‌اند.[۲۹] در این کتاب راویانی که کرامات امامان را نقل کردهاند، تضعیف شده‌اند.[۳۰]
گروهی از رجالیان شیعه تضعیفات ابن‌غَضائری را نامعتبر و توثیقات او را معتبر دانسته‌اند.[۳۱]
ویژگی‌ها
رجال ابن‌غَضائری به‌ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است.[۳۲] ذیل هریک از حروف الفبا، ابتدا تعداد راویانی که درباره آنها سخن می‌گوید، ذکر شده و سپس بررسی رجالی (وثاقت و عدم وثاقت) آنها انجام شده است. در این کتاب، شرح‌حال ۲۲۵ راوی آمده است که ۱۶۵ تن از آنها تضعیف شده‌اند.[۳۳]
نسخه‌ها
گفته می‌شود نخستین بار احمد بن طاووس حلی، متنی را در حل الاشکال فی تراجم الرجال آورد و آن را کتابُ‌الضُّعَفا نامید.[۳۴] پس از او شاگردانش علامه حلی و ابن‌داوود حلّی در کتاب‌های خلاصةالاقوال و رجال ابن‌داوود مطالب نقل‌شده در کتاب احمد بن طاووس را نقل کردند.[۳۵] سپس ملا عبدالله شوشتری (درگذشت ۱۰۲۱ق) مطالب کتاب رجال ابن‌غضائری را از لابه‌لای کتاب «حلُّ‌الاِشکال» ابن‌طاووس استخراج کرد و شاگرد او عنایت‌الله قهپایی متن استاد را در کتاب مَجمَع‌ُالرجال آورد.[۳۶]
از کتاب‌الضعفا چندین نسخه خطی و چاپی موجود است:
نسخه‌های خطی
- نسخه اهدایی سیدمحمد مشکات به کتابخانه دانشگاه تهران (تاریخ کتابت: ۱۳۶۳ق).
- نسخه موجود در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی به‌نام «الضُّعَفاء» (تاریخ کتابت: ۱۳۵۵ق).[۳۷]
نسخه‌های چاپی
نسخه‌های چاپ‌شده رجال ابن‌غضائری عبارت‌اند از:
- یکی از پنج کتاب طبع‌شده در «حَل‌ُّالاِشکال»ِ احمد بن طاووس حلی.
- نسخه طبع‌شده با عنوان «التحریر الطاووسی».[۳۸]
- یکی از پنج کتاب طبع‌شده در «مجمع الرجال»ِ عنایت‌الله قهپایی. سیدمحمدرضا جلالی این نسخه را تحقیق کرده و انتشارات دارالحدیث آن را در سال ۱۴۲۲ق، با عنوان «الرجال لابن‌الغضائری» منتشر کرده است. [۳۹] این نسخه در دو بخش و متعلق به ملا عبدالله شوشتری است. بخش نخست مقدمه‌ای از شیخ عبدالله شوشتری و ۱۶۹ راوی را شامل می‌شود. بخش دوم مُستَدرَک جلالی است بر کتاب شوشتری که آن را از منقولات علامه حلی و ابن‌داوود گردآورده و ۶۶ راوی را دربردارد.[۴۰]
پانویس
- ↑ ابن‌غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۱۷.
- ↑ ابن‌غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۱۷.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۲؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دارالاضواء، ج۱۰، ص۸۹.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۲.
- ↑ ابن غضائری، الرجال،۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۶.
- ↑ ابن غضائری، الرجال،۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۰۳.
- ↑ ابن غضائری، الرجال،۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۱، «زندگی‌نامه حضرت آیت‌الله سیدعلی حسینی سیستانی»، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
- ↑ شیخ طوسی، فهرست، ۱۴۲۰ق، ص۲.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۰.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۵-۴۶.
- ↑ شوشتری، قاموس‌الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ ق، ج۱، ص۹۵ و ۹۶
- ↑ نک: رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۳-۴۴.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۵-۴۶.
- ↑ نگاه کنید به ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۱۷.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ ق، ج۱، ص۹۵ و ۹۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۱۰، ص۸۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۱۰، ص۸۹؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ ق، ج۱، ص۹۵و۹۶.
- ↑ ابن‌طاووس، التحریر الطاووسی، ۱۴۱۱ق، ص۵.
- ↑ نک: رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۳.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۳۷.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۹-۵۰.
- ↑ ابن‌غضائری، رجال ابن‌غضائری، ۱۴۲۲ق، ص۲۰؛ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۷.
- ↑ «زندگی‌نامه حضرت آیت‌الله سیدعلی حسینی سیستانی»، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۱.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۷
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۳۸.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۵۲.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۸.
- ↑ ابن طاووس، التحریر الطاووسی، ۱۴۱۱ق، ص۵.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۵۱.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۳۸۶.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۳۸۶.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۰، ص۸۸ و ۸۹.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۳۸۶.
- ↑ سیدعلوی، ابن‌غضائری و رجال او، ۱۳۶۹ش.
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۴۶ (پانویس۵).
- ↑ رحمان‌ستایش، آشنایی با کتب رجالی شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۵۰-۵۱.
یادداشت
- ↑ محمد رضا حسينى جلالى، محقق کتب در پاورقی از آیت الله مرعشی نجفی نقل کرده که ترماشیز معرب نَرماشیر از نواحی کرمان است که حنا از محصولات این ناحیه است. ابن غضائری، الرجال،۱۴۲۲ق، ج۱، پاورقی ص۱۰۳.
منابع
- ابن‌طاووس، احمد بن موسی، التحریر الطاووسی، تلخیص ابن شهید ثانی، تصحیح فاضل جواهری و سیدمحمود مرعشی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۱۱ق.
- ابن‌غضائری، احمد بن حسین، الرجال، محمدرضا حسینی جلالی، قم، مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث، ۱۴۲۲ق.
- احمدی، مهدی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، تحقیق احمد بن محمد حسینی، بیروت، دارالاضواء، بی‌تا.
- خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق.
- رحمان‌ستایش، محمدکاظم، آشنایی با کتب رجالی شیعه، تهران، سمت، ۱۳۸۵ش.
- «زندگی‌نامه حضرت آیت الله سیدعلی حسینی سیستانی»، سایت رسمی دفتر آیت الله سید علی سیستانی، مشاهده ۱۷ فروردین ۱۳۹۷ش.
- سیدعلوی، سیدابراهیم، ابن‌غضائری و رجال او، مشکوة، ش۲۸، ۱۳۶۹ش.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس‌الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعة المدرسین، ۱۴۱۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعه و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، تصحیح عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة المحقق الطباطبایی، ۱۴۲۰ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
پیوند به بیرون
- روش ابن غضائری در نقد رجال
- مقایسه دیدگاه‌های رجالی ابن غضائری و نجاشی
- جستاری در باب نسبت کتاب الضعفاء به ابن غضائری