فرزندآوری
فرزندآوری در قرآن و احادیث معصومان امری پسندیده شمرده شده است. دعای حضرت ابراهیم(ع) و زکریا(ع) برای فرزندآوری در سنین پیری و بشارت الهی بر اجابت دعای آنها را، نشانه اهمیت این موضوع دانسته‌اند. همچنین در حدیثی به نقل از پیامبر اکرم(ص) آمده است که حضرت در قیامت به زیادیِ جمعیت امتش افتخار می‌کند.
برای کاهش فرزندآوری پیامدهای جبران‌ناپذیری برشمرده‌اند؛ از جمله: کاهش رشد اقتصادی، افزایش نیازمندی‌های مراقبتی و اقتصادی سالمندان و مشکلات فرهنگی و سیاسی.
دغدغه‌های اقتصادی و تربیتی و در کنار آنها، تغییر در سبک زندگی مردم، از مهمترین موانع اقدام برای فرزندآوری قلمداد می‌شود. اما در فرهنگ دینی، روزیِ فرزندان از جانب خداوند تضمین شده و دربارهٔ مسئله تربیت نیز گفته‌اند اگر تعدد فرزندان مشکلی در این زمینه باشد، باید خانواده‌های تک‌فرزند بهترین فرزندان را تربیت می‌کردند.
به‌دنبال افزایش جمعیت ایران در دههٔ ۶۰ش، مسؤولین کشور به سیاست‌های کنترل جمعیت روی آورده‌اند. ولی آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۹۱ش، ادامه این سیاست از اواسط دهه هفتاد به بعد را کاری اشتباه دانست و بر لزوم فرزندآوری تأکید نمود. مجلس شورای اسلامی ایران نیز، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را در ۲۴ مهر ۱۴۰۰ش تصویب کرد.
جایگاه
در قران کریم از فرزند، با ویژگی‌ها و تعابیری همچون نعمت،[۱] زینت زندگی،[۲] نور چشم[۳] و سبب یاری الهی[۴] یاد شده است؛ این توصیفات برای فرزند را بیانگر پسندیده بودن فرزندآوری از نگاه قرآن دانسته‌اند.[۵]
همچنین دعای حضرت ابراهیم(ع)[۶] و زکریا(ع)[۷] برای فرزندآوری در سنین پیری و از آن‌طرف، بشارت الهی بر اجابت دعای آنها[۸] نیز، نشانه اهمیت موضوع فرزندآوری ازنظر قرآن شمرده شده است.[۹]
در بین روایات نیز، احادیث متعددی از معصومان(ع) را بیانگر مطلوب بودن فرزندآوری و افزایش جمعیت خانواده دانسته‌اند.[۱۰]
در کتاب کافی از منابع معتبر حدیثی، روایاتی مختلف از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که حضرت بر ازدواج با زن «وَلود» (فرزندآور) تأکید نموده و می‌فرماید من در قیامت به زیادیِ جمعیت امتم افتخار می‌کنم.[۱۱] در حدیثی دیگر که سند آن مورد پذیرش قرار گرفته،[۱۲] پیامبر به‌صراحت سفارش بر کثرت فرزندآوری نموده است.[یادداشت ۱] حتی از آن حضرت نقل شده که در قیامت به نوزادی که سقط شده خطاب می‌شود: وارد بهشت شو. در پاسخ می‌گوید: وارد نمی‌شوم؛ مگر این که پدر و مادرم پیش از من وارد شوند.[۱۳]
پیامدهای کاهش فرزندآوری
اصلی‌ترین نتیجه کاهش فرزندآوری را پیری جمعیت دانسته‌اند و این رخداد پیامدهای جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت؛ از جمله:[۱۴]
- مشکلات اقتصادی؛ همچون کاهش تولید و رشد اقتصادی. همچنین هزینه‌های سنگین بیمه و طرح‌های حمایتی برای بازنشستگان، کشور را دچار بحران اقتصادی خواهد کرد.
- معضل نیروی کار؛ با کاهش نیروی کار، برای جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌ها و حتی برای پست‌های مهم باید از کارگران و نیروهای خارجی استفاده نمود.
- خطرهای فرهنگی و اجتماعی؛ برای مثال برخی خانواده‌ها که از تنهایی رنج می‌برند، خلأ اُنس با فرزند را، با انس با حیوانات پر می‌کنند.
- خطرهای سیاسی و امنیتی؛ با تغییر در بافت جمعیتی جامعه و کاهش نیروی جوان برای دفاع از امنیت و اقتدار کشور.
مشکلات و دغدغه‌های فرزندآوری
برای فرزندآوری مشکلات و موانع متعددی برشمرده‌اند، که موجب خودداری افراد از اقدام به این امر گردیده است.[۱۵] برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:
سعدی شیرازی:
یکی طفل، دندان برآورده بود
پدر سر به فکرت فرو برده بود
که من نان و برگ از کجا آرَمَش؟
مروّت نباشد که بگذارمش
چو بیچاره گفت این سخن، نزد جُفت
نگر تا زن او را چه مردانه گفت:
مخور هول ابلیس تا جان دهد
همان کس که دندان دهد نان دهد.[۱۶]
مشکل اقتصادی
ترس از عدم تأمین مالی فرزندان و مخارج آنها، یکی از دغدغه‌های همیشگی والدین دربارهٔ فرزندآوری بوده است.[۱۷] در حالی‌که در فرهنگ اسلامی، روزیِ فرزندان از جانب خداوند تضمین شده است.[۱۸] قرآن کریم خطاب به کسانی که در دوران جاهلیت فرزندانشان را از ترس فقر و تنگدستی به قتل می‌رساندند، این کار را گناهی بزرگ شمرده و می‌فرماید: «ما آنها و شما را روزی می‌دهیم.»[یادداشت ۲] همچنین در کتاب کافی آمده است: یکی از اصحاب امام کاظم(ع) طی نامه‌ای، نظر ایشان را درباره خودداری از فرزندآوری به جهت سختی تربیت و کمبود مالی برای آن، جویا شد. امام پاسخ دادند: «در پِی فرزند باش؛ زیرا روزیِ آنها را خداوند عزوجل می‌رساند.»[یادداشت ۳]
دغدغه تربیت
برخی تعدد فرزندان را مانع تربیت صحیح آنها دانسته و به‌این‌دلیل تمایلی به فرزندآوری بیشتر ندارند.[۱۹] در پاسخ گفته شده که اولاً، با توجه به برخی آیات قرآن، [۲۰] امر تربیت و هدایت انسانها به دست پروردگار است. ثانیاً، اگر مسئلهٔ تربیت واقعا یکی از مشکلات اصلی در این موضوع باشد باید خانواده‌های تک‌فرزند بهترین فرزندان را تربیت کرده باشند. سوم اینکه اگر محور تربیت فرزندان محبت و ولایت اهل بیت(ع) باشد، بسیاری از نگرانی‌ها در مسئله تربیت از بین می‌رود.[۲۱]
تغییر سبک زندگی
از جمله موانع در مسیر فرزندآوری، تغییر سبک زندگی با رفاه‌طلبی و خودخواهیِ برخی خانواده‌ها دانسته شده است.[۲۲] یعنی خودخواهی بعضی از والدین و عدم روحیه ایثار در آنها باعث شده که نسبت به تنها بودن فرزند خود توجهی نداشته و به امور رفاهی خود بپردازند؛ زیرا آوردن فرزند را سبب اختلال در آسایش خود می‌دانند.[۲۳] درحالی‌که در سبک زندگی اسلامی، رفاه و آسایش به عنوان مقصد اصلی زندگی شناخته نمی‌شود و هر کدام از رفاه و مشقت، چنانچه در نتیجه بندگی خدا باشد، مطلوب شمرده شده است.[۲۴]
سیاست‌های فرزندآوری در ایران
از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ش جمعیت ایران به دو برابر افزایش یافت.[۲۵] با پدیدار شدن مشکلاتی در بخش آموزش، بهداشت و مسکن و با این پیش‌بینی که دههٔ ۸۰ دههٔ ازدواج و باروری جوانان خواهد بود، دولتمردان ایران به‌طور جدی به سیاست‌های کنترل جمعیت روی آورده‌اند.[۲۶] البته در سال ۱۳۹۱ش، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران، با صحیح خواندن شروع سیاست کنترل جمعیت، ادامه آن از اواسط دهه هفتاد به بعد را کاری اشتباه دانست و ضمن طلب بخشش از خداوند، بر لزوم تکثیر نسل و فرزندآوری تأکید نمود.[۲۷]
مجلس شورای اسلامی ایران، جهت ترغیب خانواده‌ها برای فرزندآوری، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را در ۲۴ مهر ۱۴۰۰ش، تصویب کرد.[۲۸] در این قانون مواردی همچون اعطای وام و زمین رایگان به صاحبان فرزند جدید در نظر گرفته شده است.[۲۹]
تک‌نگاری
- رساله نکاحیه: کاهش جمعیت، ضربه‌ای سهمگین بر پیکر مسلمین. اثر سید محمدحسین حسینی تهرانی، این کتاب حاصل سخنرانی‌های نویسنده در ماه رمضان ۱۳۹۰ هجری قمری در مسجد قائم طهران است که در سال ۱۳۷۳ش توسط مولف تصحیح و تکمیل شده است و در اوج اجرای سیاست‌های کنترل جمعیت به عنوان یک اثر اعتراضی منتشر گردیده است.[۳۰]
پانویس
- ↑ سوره نحل، آیه ۷۲.
- ↑ سوره کهف، آیه ۴۶.
- ↑ سوره فرقان، آیه ۷۴.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۶ و سوره شعراء، آیه ۱۳۴.
- ↑ حیدری و غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه آیات قرآن»، آیین رحمت.
- ↑ سوره صافات، آیه ۱۰۰.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۳۸؛ سوره مریم، آیات ۵ و ۶.
- ↑ سوره هود، آیات ۷۱-۷۳؛ سوره مریم، آیات ۷ و ۸.
- ↑ حیدری و غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه آیات قرآن»، آیین رحمت.
- ↑ موسوی، مثبت سه، ۱۴۰۰ش، ص۴۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۳۳ و ۳۳۴، حدیث ۱، ۲، ۳ و ۴.
- ↑ حیدری و غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه روایات اسلامی»، آیین رحمت.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۸۳.
- ↑ موسوی، مثبت سه، ۱۴۰۰ش، ص۳۵-۳۹؛ غبیشاوی، «فرزندآوری در میزان عقلانیت اجتماعی و اخلاق»، آیین رحمت.
- ↑ حیدری، زهرا، و دیگران، «فرزندآوری: عوامل سوق دهنده و بازدارنده»، ص۲۴۳.
- ↑ سعدی، بوستان، ۱۳۷۱ش، باب ششم، ص۶۱۱.
- ↑ موسوی، مثبت سه، ۱۴۰۰ش، ص۹۶.
- ↑ حیدری و غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه روایات اسلامی»، آیین رحمت.
- ↑ موسوی، مثبت سه، ۱۴۰۰ش، ص۱۰۹.
- ↑ سوره قصص، آیه۵۶.
- ↑ موسوی، مثبت سه، ۱۴۰۰ش، ص۱۰۹-۱۱۱.
- ↑ موسوی، مثبت سه، ۱۴۰۰ش، ص۱۱۷-۱۱۹.
- ↑ «خودخواهی و عدم ایثار والدین عامل اصلی کاهش فرزند»، وبگاه بلاغ.
- ↑ موسوی، مثبت سه، ۱۴۰۰ش، ص۱۱۸.
- ↑ «سیاست‌های کنترل جمعیت؛ اهداف و نتایج»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ «سیاست‌های کنترل جمعیت؛ اهداف و نتایج»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ «بیانات در اجتماع مردم بجنورد»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای.
- ↑ «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
- ↑ پایگاه اینترنتی مکتب وحی
یادداشت
- ↑ «اَکْثِرُوا الْوَلَدَ أُکَاثِرْ بِکُمُ الْأُمَمَ غَدا». (کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲، حدیث ۳.)
- ↑ «وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبیراً». (سوره اسراء، آیه ۳۱.)
- ↑ «..اطْلُبِ الْوَلَدَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَرْزُقُهُمْ». (کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳، حدیث ۷.)
منابع
- قرآن کریم.
- «بیانات در اجتماع مردم بجنورد»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مهر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۲ش.
- حیدری، احمد، و علی غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه آیات قرآن»، آیین رحمت، وبگاه دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ش.
- حیدری، احمد، و علی غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه روایات اسلامی»، آیین رحمت، وبگاه دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ش.
- حیدری، زهرا، و دیگران، «فرزندآوری: عوامل سوق دهنده و بازدارنده»، در نشریه پژوشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، شماره ۳، خرداد و تیر ۱۳۹۸ش.
- «خودخواهی و عدم ایثار والدین عامل اصلی کاهش فرزند»، وبگاه بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۶ دی ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۳ تیر ۱۴۰۲ش.
- سعدی، مُصلح‌الدین، بوستان سعدی، شرح: ناصح، محمد‌علی، به کوشش خطیب رهبر، خلیل، تهران، چاپ مروی، چاپ دوم، ۱۳۷۱ش.
- «سیاست‌های کنترل جمعیت؛ اهداف و نتایج»، پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۲ش.
- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، به تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- غبیشاوی، علی، «فرزندآوری در میزان عقلانیت اجتماعی و اخلاق»، آیین رحمت، وبگاه دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۹ تیر ۱۴۰۲ش.
- «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»، وبگاه مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۲ش.
- ٰکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به تحقیق علی‌اکبر غفاری، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- موسوی، سید حسین، مثبت سه، قم، هیئت امروز، ۱۴۰۰ش.