حوض کوثر
| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
حَوْض کوثر نام حوض یا نهری در بهشت است. این حوض که با نام حوضُ النَّبی نیز شناخته می‌شود در حدیث ثقلین و دیگر روایات به‌تصریح بیان شده است. بنا بر نقل روایات، قرآن و اهل بیت(ع) در کنار این حوض بر پیامبر اکرم(ص) وارد می‌شوند و پیامبر(ص) با مؤمنان امت خویش در کنار آن حوض دیدار می‌کند. بنابر روایات شیعه و اهل سنّت، حضرت علی(ع) ساقی حوض یا ساقی کوثر است.
اهمیت و جایگاه
سوره‌ای به نام کوثر در قرآن وجود دارد، اما تعبیر حوض کوثر در قرآن ذکر نشده است. روایات فراوانی درباره حوض کوثر آمده و درباره آن سخن گفته است. علامه مجلسی در جلد هشتم کتاب بحارالانوار و در باب «صفة الحوض و ساقیه صلوات الله علیه»، به ویژگی‌های حوض و ساقی آن اشاره کرده است.[۱] اهمیت و جایگاه حوض کوثر آن‌جاست که قرآن و اهل‌بیت در کنار این حوض به پیامبر ملحق می‌شوند[۲] و با مؤمنان واقعیِ امت پیامبر دیدار می‌کنند.[۳] بنا بر روایات شیعه و اهل سنت، حضرت علی(ع) ساقی کوثر است.[۴]
مفهوم‌شناسی
حوض واژه‌ای عربی، به‌معنای محل جمع شدن آب است یا جایی که برای نگهداری آب در زمین ساخته می‌شود.[۵] واژه حوض و مشتقات آن در قرآن نیامده است؛ ولی برخی از مفسران واژه کوثر را در نخستین آیه سوره کوثر، همان حوض پیامبر(ص) می‌دانند[۶] و در منابع جدیدتر آن را به برکه و آبدان معنا کرده‌اند.[۷] واژه حوض با اضافه تشریفی به پیامبر (ص) (حوضِ نبی)، در بسیاری از منابع آمده است[۸] و نقل شده که رسول اکرم(ص) با مؤمنان امت خویش در کنار آن دیدار می‌کند.[۹]
نقل شده که آب حوض کوثر از شیر، سفیدتر و از عسل، گواراتر است.[۱۰]
حوض کوثر در احادیث
عالمان دین احادیث حوض را متواتر و اعتقاد به وجود حوض را از شرایط ایمان شمرده‌اند.[۱۱] شیخ صدوق ، باور به وجود آن را از اعتقادات شیعه امامیه دانسته است. [۱۲]
بَقی بن مَخلد قُرطبی(متوفای ۲۷۶ق) روایات مربوط به حوض از طریق اهل سنت را در کتاب خود با عنوان «ما رُویَ فِی الحَوض و الکوثر» گرد آورده است.[۱۳] ابوالقاسم ابن بَشْکُوال (متوفای ۵۷۸ق) نیز مطالبی بر این کتاب افزوده است.[۱۴] عبدالقادر بن محمد عطا صوفی این دو کتاب را به‌همراه مستدرکی از احادیث حوض و کوثر با عنوان مرویات الصحابه رضی الله عنهم فی الحوض و الکوثر (مدینه ۱۴۱۳ش) منتشر کرده است.[۱۵]
ویژگی‌ها
گستره این حوض و شمار جام‌های کنارِ آن، در بسیاری از منابع کهن اسلامی به تفصیل آمده است.[۱۶] [یادداشت ۱] در روایاتی از پیامبر اکرم(ص) وسعت این حوض بیش از فاصله عَدَن تا عَمان یا کعبه تا بیت المقدس یا صنعا تا بُصری و تعداد جام‌های آن بیش از شمار ستارگان دانسته شده است.[۱۷]
ساقی کوثر و واردشوندگان بر حوض
بنابر روایات شیعه و اهل سنّت، امیرالمومنین ساقی حوض یا ساقی کوثر[۱۸] و یاور و همراهِ پیامبر(ص)[۱۹] در کنار حوض است. البته در برخی روایات تمامی امامان به عنوان ساقیان حوض کوثر معرفی شده اند [یادداشت ۲] و این منافاتی با ساقی بودن امیرالمؤمنین ندارد زیرا تمامی امامان نور واحد هستند. [۲۰][یادداشت ۳] و طبق حدیث پیامبر همه آنها روز قیامت کنار حوض کوثر در حضور پیامبر(ص) هستند.
طبق حدیث ثقلین، قرآن و عترت پیامبر(ص)، روز رستاخیز در کنار حوض بر آن حضرت وارد می‌شوند.[۲۱]
در آثار اسلامی، امام علی (ع) نخستین کسی دانسته شده است که کنار حوض به حضور پیامبر(ص) می‌رسد[۲۲] و مانع آمدن منافقان به کنار حوض می‌شود.[۲۳]
محرومان از حوض
بنابر حدیث نبوی، آنان که پس از پیامبر(ص) مرتکب بدعت شوند، به حوض راه نمی‌یابند.[۲۴] ونیز منافقان [۲۵] و همچنین در روایات آمده‌است که هرکس به حوض پیامبر(ص) باور نداشته باشد، به کنار آن راه نمی‌یابد.[۲۶]
حوض کوثر در ادبیات
در اهمیت و جایگاه حوض کوثر همین کافی است که در طول تاریخ شاعران به زبان‌های مختلف در باره آن شعر سروده‌اند و گاهی در سروده‌ها به عنوان چشمه کوثر معرفی شده‌است مانند این رباعی منسوب به حافظ
اشعار سید اسماعیل حمیری نیز یکی از مشهورترین سروده‌ها درباره حوض کوثر و محرومیت دشنمان امیرالمؤمنین(ع) از حوض کوثر است. ابیاتی از قصیده معروف حمیری این است:
ترجمه: قصد حیله کرده با مولای‌شان / ای دو صد لعنت بر آن شورای‌شان تا که از تدفین او برگشته‌اند / جملگی از دین او برگشته‌اند حرف دیروز پیمبر کز اله / آمده، کردند مر او را تباه آن‌چه شد زان بی‌خرد نامردمان / سود دادند و گرفتندی زیان قطع ارحامش نمودند از ستیز / حق جزای‌شان دهد در رستخیز چون که فردا شد قیامت را قیام / آن همه لب‌تشنه و خشکیده کام نی مر آنان را ز حوض او نصیب / نی شفاعت‌خواه‌شان باشد حبیب وسعت آن حوض چون دریا بود / نی به قدر ایله تا صنعا بود پرچمی در وی بود افراشته / آب اندر وی بود انباشته نهر کوثر می‌شود جاری از آن / پرچم وی رهنمای مؤمنان در سفیدی آمده به‌تر ز سیم / سنگ ریزه اندر او درّ یتیم خرّم است و رنگ‌رنگ و مُشک‌فام / بوی جنّت آید از وی در مشام ظرف‌های آن بسی جالب بود / ساقی آن پور بوطالب بود سوی او آیند تا نوشند از آن / بشنوند نفرین و ردّ بی‌امان کای گروه اوفتاده در ضلال / مر شما را نیست این آب زلال این برای احمد و یاران اوست / وآن‌که او را حبّ فرزندان اوست.[۲۸]
سید رضا هندی نیز در قصیده کوثریه‌اش به حوض کوثر اشاره کرده است.
ترجمه: گر نامه سیه کردم ز خطا * امرم بسپارم بر حیدر آیم به پناهش وقت بلا * آید به شفاعت من محشر در کف دارم ز ولایت او * صد نعمت ارزنده و بی مر از نعمت‌های ولایی او * بر من برسد سهمی اوفر در حفظ و امان از نار جحیم * در دوری از فَزَع اکبر باور نکنم که ننوشم آب * باشد اگر او ساقی کوثر آیا شود از سفره‌ی لطفش * مَنعم کند آن احسان‌گستر؟[۲۹]
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ص۱۶-۲۹.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۴۱۳، حدیث ۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۹۴؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۶ق، ج۱، ص۸۶.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه «حوض»؛ صفی‌پوری، منتهی الارب، ۱۲۹۸ش، ذیل واژه «حوض».
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲۰، ص۲۱۷-۲۱۸؛ فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص ۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه «حوض».
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۴۱۷-۴۱۸؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲۰، ص۲۱۷-۲۱۸.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص ۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۴۰۱.
- ↑ غزالی، احیاء علوم الدین، ۲۰۰۴م، ج۱، ص۱۲۵؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۰۷ق، ج۱۵، ص۵۳؛ مناوی، فیض القدیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۲۸.
- ↑ شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۵.
- ↑ ما روی الحوض و الکوثر، کتابخانه مجازی الفبا.
- ↑ ما روی الحوض و الکوثر، کتابخانه مجازی الفبا.
- ↑ مرویات الصحابة رضی الله عنهم فی الحوض و الکوثر، سایت کتاب ارس.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: ابن حنبل، مسند، دار صادر، ج۲، ص۱۶۲-۱۶۳؛ شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۵.
- ↑ رجوع کنید به: ابن حنبل، مسند، دار صادر، ج۲، ص۱۶۲-۱۶۳؛ بقی بن مخلد، ماروی فی الحوض و الکوثر، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۸۰ـ۸۱، ۸۸.
- ↑ رجوع کنید به: خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۹۴؛ طبری، ذخائرالعقبی، ۱۳۵۶ق، ج۱، ص۸۶.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۵۹-۵۶۰؛ اصفهانی، حلیة الاولیاء، ۱۳۸۷ق، ج۱۰، ص۲۱۱
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶، ص۳۰۲.
- ↑ رجوع کنید به ابن حنبل، مسند، دار صادر، ج۵، ص۱۸۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۰۹؛ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۰؛ ج۹، ص۱۶۳-۱۶۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۱۳۴-۱۳۶.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۳۶؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۰
- ↑ طبری، ذخائرالعقبی، ۱۳۵۶ق، ج۱، ص۹۱.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، دار الفکر، ج۷، ص۶۵-۶۹.
- ↑ طبری، ذخائرالعقبی، ۱۳۵۶ق، ج۱، ص ۸۶
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۷۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۹، ص۳۴.
- ↑ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب،۱۳۷۹ ق، ج۲، ص ۱۶۳.
- ↑ ترجمه منظوم از آیت الله حسن زاده آملیhttp://fiz.blogfa.com/post/152
- ↑ «دانشخانه ادبیات و آیین»، ادبخانه.
یادداشت
- ↑ برای دیگر ویژگی‌های این حوض رجوع کنید به: مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، دار الفکر، ج۷، ص۶۵؛ سیوطی، الجامع الصغیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۸۱.
- ↑ أنا ورسول الله على الحوض ، ومعنا عترتنا ، فمن أرادنا فليأخذ بقولنا وليعمل بأعمالنا فانا أهل البيت لنا شفاعة فتنافسوا في لقائنا على الحوض فانا نذود عنه أعداءنا ونسقي منه أولياءنا. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۸، ص۶۱ و نیز در بیتی از اشعار امام حسین(ع) در روز عاشورا به این اشاره شده است: ونحن ولاة الحوض نسقي ولاتنا/ بكأس رسول الله ما ليس ينكر. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۴۹.
- ↑ خلقني الله تبارك وتعالى وأهل بيتي من نور واحد.
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب، تحقیق وتصحیح محدحسین آشتیانی و هاشم رسولی محلاتی، قم، نشر علامه، چاپ اول ۱۳۷۹ق.
- ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، مصحح علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- احمد ابن حنبل، مسند، بیروت، دار صادر، بی تا.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.
- اصفهانی، احمد بن عبداللّه ابونعیم، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، تصحیح محمدامین خانجی، بیروت، بی نا، ۱۳۸۷ق.
- بقی بن مخلد قرطبی، ماروی فی الحوض و الکوثر، مصحح عبدالقادر صوفی، مدینه، مکتبه العلوم و الحکم، ۱۴۱۳ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تصحیح یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت بی نا، ۱۴۰۶ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، چاپ مالک محمودی، قم، ۱۴۱۴ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مناقب امام امیر المؤمنین، مصحح مالک محمودی، قم، مرکز نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تصحیح محمد معین، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الجامع الصغیر فی احادیث البشیرالنذیر، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۹ق.
- سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- «شعر استاد محسن صافی گلپایگانی- شاعر آیینی»، وبگاه ادبخانه، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۳۰ آبان ۱۴۰۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات، مصحح عصام عبدالسید، قم، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۳۷۱ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کتاب الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، مرکز نشر اسلامی، ۱۳۶۲ش.
- صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، تحقیق محسن کوچه‌باغی تبریزی، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- صفی پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب فی لغه العرب، تهران، بی نا، ۱۲۹۸ش.
- طبری، احمد بن عبدالله، ذخائرالعقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره، بی نا، ۱۳۵۶ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
- غزالی، محمد بن محمد، احیاءعلوم الدین، مصحح محمد محمد تامر، قاهره، بی نا، ۲۰۰۴م.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیرالصافی، تصحیح حسین اعلمی، تهران، مکتبه الصدر، ۱۳۷۳ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- مسلم بن حجاج النیشابوری، صحیح مسلم، تصحیح و تعلیق یحیی بن شرف النووی، بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۰۷ق.
- مسلم بن حجاج النیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، (بی تا).
- مناوی، محمد عبدالرووف بن تاج العارفین، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر، تصحیح احمد عبدالسلام، بیروت، بی نا، ۱۴۱۵ق.
- هیثمی، علی بن ابوبکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
- ما روی الحوض و الکوثر، کتابخانه مجازی الفبا، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
- ما روی الحوض و الکوثر، کتابخانه مجازی الفبا، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
- مرویات الصحابة رضی الله عنهم فی الحوض و الکوثر، سایت کتاب ارس، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- ساقی حوض کوثر- وصف حوض و منزلت امیر مؤمنان علیه‌السلام در کنار آن
- روایت تکان‌دهنده امام باقر(ع) درباره حوض کوثر
- عقائد معتزله و نقد آن (حوض کوثر)