الالفین (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلّی |
| تاریخ نگارش | قرن هشتم هجری قمری |
| موضوع | علم کلام |
| زبان | عربی |
اَلْألفَیْن فی إمامَةِ أمیرالمؤمنین علیه‌السلام کتابی به زبان عربی اثر علامه حلی(متوفای ۷۲۶ق). این کتاب مشتمل بر هزار دلیل بر اثبات امامت امیرالمؤمنین(ع) و هزار دلیل بر ابطال شبهه مخالفان است.
درباره مؤلف
علامه حلّی، عالم شیعی قرن هشتم است. پس از مرگ محقق حلی در سال ۶۷۶ق که مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت، مردم علامه حلی را برای این امر مهم مناسب یافتند و او در ۲۸ سالگی زعامت و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت. مناظرات و آثار او موجب گرایش سلطان محمد خدا بنده به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران گردید. علامه حلی درفقه، اصول، عقاید، فلسفه و منطق دارای تألیفات است.
تاریخ نگارش
بنا بر آنچه در کتب تراجم آمده و در پایان نسخه‌ها موجود است، علامه حلی جزء اول کتاب را در سال ۷۰۹ق و جزء دوم آن را در آغاز ماه مبارک رمضان سال ۷۱۲ق به اتمام رسانده است.[۱]
محتوا
علامه حلی کتاب را به یک مقدمه، دو مقاله و یک خاتمه تقسیم نموده است. او در دو مقاله هزار دلیل بر امامت امام علی(ع) و هزار دلیل بر ابطال شبهه مخالفان اقامه کرده است.[۲]
او در مقدمه کتاب می‌گوید:
«من در این کتاب، از ادله یقینی و برهان‌های عقلی و نقلی، هزار دلیل بر امامت سید الوصیین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام و هزار دلیل بر ابطال شبهات مخالفان آوردم. همچنین به قدر کفایت ادله‌ای بر امامت بقیه ائمه علیهم‌السلام ذکر کردم... و آن را بر یک مقدمه و دو مقاله و یک خاتمه مرتب نمودم»[۳]
براساس سخن علامه در مقدمه این کتاب را به در خواست فرزند خود محمد مشهور به فخر المحققین نوشته است.[۴]
اصل کتاب در دو جلد تألیف شده و پس از علامه، فخر المحققین آن را جمع‌آوری و مرتب نموده است. فخر المحققین در پایان نسخه نوشته: «در سال ۷۵۴ق در نجف اشرف کتاب را جمع‌آوری نمودم.»[۵]
حلی در پایان کتاب می‌نویسد: «این آخرین مطلبی بود که از ادله نقل کردم و مجموع آنها ۱۰۳۸ دلیل است، هر چند ادله و براهین محکم بر امامت قابل شمارش نیست و ما به همین مقدار اکتفا نمودیم.»[۶]
از ظاهر این نقل- با مقایسه آنچه در ابتدای کتاب ذکر نموده- چنین برمی‌آید که: یا علامه از قصد خود منصرف شده و به همین مقدار از ادله اکتفا کرده و یا اینکه فخر المحققین هنگام تنظیم کتاب بقیه ادله را پیدا نکرده و حدود نهصد و اندی دلیل مفقود شده است.[۷]
البته انتهای کتاب موجود است و احتمالا قسمت‌هایی از اواسط کتاب از بین رفته است.
گر چه علامه حلی مقدمه مبسوطی در ابتدای کتاب آورده و دو مقاله را هم ذکر کرده؛ اما در کتاب اثری از خاتمه کتاب که در ابتدا وعده داده بود به چشم نمی‌خورد.
ابواب کتاب
- مقدمه:
علامه در مقدمه کتاب بحث‌هایی پیرامون امام، شخصیت امام، وجوب نصب امام و صفات لازم در وجود امام مطرح کرده و پس از آن، ادله مخالفین را ذکر نموده و به آنها پاسخ‌های جامع و کامل داده است.[۸]
- مقاله‌ها:
مؤلف از صفحه ۳۶ کتاب، بحث مبسوط خود را پیرامون ادله امامت حضرت علی(ع) آغاز نموده است. به جهت سهولت دسترسی به مطالب کتاب، هر صد دلیل یک جا ذکر شده و پس از رسیدن به عدد صد دوباره شماره‌ها از یک آغاز شده و در آغاز آنها، عنوان المائة الثانیة، المائة الثالثة و... را آورده است.[۹] علامه در تمام کتاب، از ادله نقلی و عقلی به طور هم‌زمان استفاده کرده و ترتیب و تمایز خاصی بین ادله دیده نمی‌شود.[۱۰]
چون طرف بحث علامه، مخالفین مذهب تشیع هستند نه غیر مسلمانان، علامه از آیات قرآن بسیار در استدلال‌های خود بهره برده و به همان دلیل، هیچ استدلالی به احادیث و روایات ائمه و معصومین از طریق خاصه ندارد.[۱۱]
با توجه به احاطه علامه به علوم مختلف، استدلال‌های علامه بسیار متنوع بوده و از استحکام بالایی برخوردار است. علامه از انواع قضایا و قیاس‌های منطقی مانند ضروریه، ممکنه بالامکان العام و بالامکان الخاص، دائمه و... در ادله خود یاری جسته و بسیار موفق بوده است.[۱۲]
بیشتر حجم کتاب الألفین را ادله اثبات احقیت و اولویت امیر المؤمنین علی(ع) گرفته و کمتر به رد صلاحیت غیر پرداخته است زیرا زمانی که اولویت و تعین سید الوصیین علیه‌السلام اثبات شود جایی برای توهم غیر وجود نخواهد داشت.[۱۳]
- بنابر گفته رضا استادی محقق، کتاب شناس و نسخه پژوه هر چند علامه حلی در مقدمه الفین وعده داده که پس از مقدمه هزار دلیل عقلی و نقلی بر اثبات امامت علی بن ابی طالب و هزار دلیل بر ابطال شبهه‌های مخالفان و نیز ادله‌ای برای اثبات دیگر امامان می آورد ولی آنچه دردست است تنها۱۰۳۸ یا ۱۰۲۱ دلیل بر لزوم عصمت امام است بنابراین علامه فقط توفیق نوشتن مقدمه را پیدا کرده و دو مقاله شامل دوهزار دلیل و خاتمه به دست ما نرسیده و یا نگاشته نشده است.[۱۴]
استادی هم چنان براین باور است که براساس نسخه علامه سمنانی که در کتابخانه آستان قدس رضوی است آنچه در کتاب‌های متعدد گفته شده که علامه می‌خواست دو هزار دلیل بنویسد؛ اما هزار دلیل اول و بخشی از هزار دلیل دوم را نوشته و یا به دست ما رسیده است، اشتباه است؛ او مقدمه را نوشته و پس از اتمام مقدمه که خود شامل ۱۰۲۱ یا ۱۰۳۸ دلیل بر عصمت امام است، شروع به نوشتن هزار دلیل اول از ادله اثبات امامت علی (علیه السلام) کرده ولی از این هزار دلیل فقط ۱۳ دلیل پیدا شده و بقیه نانوشته مانده و یا به دست ما نرسیده است.[۱۵]
نگاهی به محتوا
نخستین مطلب کتاب براساس نسخه‌های موجود پس از مقدمه تحت عنوان بحث اول در باره تعریف امام است. الإمام هو الإنسان الذي له الرياسة العامة في أمور الدين والدنيا بالأصالة في دار التكلیف...امام انسانی است که در امور دنیوی و اخروی بر همگان ریاست دارد.[۱۶]مطلب پایانی کتاب سی و هشتمین دلیل بر لزوم معصوم بودن امام بر اساس فرازی از آیه ۲ سوره یونس است (وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ) خلاصه دلیل این است که امام مردمان را به آن چه برایشان ضروری است ارشاد و با این کار آنان را کامل می‌کند و برای غیر معصوم امکان این کار وجود ندارد. [۱۷][یادداشت ۱]
چاپ و ترجمه
این کتاب به جهت اهمیت موضوع، اتقان مطالب و فضل و علم مؤلف بسیار مورد توجه قرار گرفته به طوری که بارها تجدید چاپ شده است از جمله:
- در سال ۱۲۹۶ق در ایران.[۱۸]
- در سال ۱۲۹۸ق در ایران، که در حاشیه آن کتاب منهاج الکرامه علامه هم آمده است.
- در سال ۱۳۷۲ق در ایران، همراه با مقدمه‌ای از شیخ احمد وائلی.
- ترجمه جعفر وجدانی در سال ۱۴۰۹ق توسط انتشارات دار الهجرة قم.
در ابتدای این طبع، مقدمه‌ای در شرح حال مؤلف و کتاب توسط حسین اعلمی نگاشته شده است. گرچه چاپ اخیر دارای فهرست‌های متنوع پایان کتاب نیست، اما در حواشی کتاب تعلیقات فراوانی اضافه شده و در بسیاری از آنها نکات پیچیده متن کتاب به زیبایی توضیح داده شده و بعضی استدلال‌های کتاب مفصلا تبیین شده است.
پانویس
- ↑ حلی، الالفین، ۱۴۰۵ق، ص۴۵۴؛ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۹۹.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۹۹.
- ↑ حلی، الالفین، ۱۴۰۹ق، ص۱۱ و ۱۲.
- ↑ حلی، الالفین، ۱۴۰۵ق، ص۲۱؛تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ حلی، ترجمه کتاب، ۱۴۰۹ق، ص۷۰۸.
- ↑ حلی، الالفین، ۱۴۲۳ق، ص۴۴۵.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۹۹.
- ↑ حلی، ترجمه کتاب، ۱۴۰۹ق، ص۱۴.
- ↑ حلی، ترجمه کتاب، ۱۴۰۹ق، ص۱۴.
- ↑ حلی، ترجمه کتاب، ۱۴۰۹ق، ص۱۴.
- ↑ حلی، ترجمه کتاب، ۱۴۰۹ق، ص۱۴.
- ↑ حلی، ترجمه کتاب، ۱۴۰۹ق، ص۱۴.
- ↑ حلی، ترجمه کتاب، ۱۴۰۹ق، ص۱۴.
- ↑ https://mtif.ir/article/65883/کتاب الفین علامه حلی و نقد ترجمه‌های آن
- ↑ https://mtif.ir/article/65883/کتاب الفین علامه حلی و نقد ترجمه‌های آن
- ↑ حلی، الالفین،۱۴۰۵ق، ص۲۲.
- ↑ حلی، الالفین، ۱۴۰۵ق، ص۴۵۴.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۹۹.
یادداشت
- ↑ الثامن والثلاثون: قال الله تعالى: (وبشر الذين آمنوا أن لهم قدم صدق عند ربهم).الإمام يرشد الناس إلى ضرورتهم من هؤلاء ويدعوهم إلى ذلك ويحملهم عليه بالضرورة لأنه مكمل لمن اتبعه ولا شئ من غير المعصوم يفعل ذلك بالامكان فلا شئ من الإمام بغير معصوم بالضرورة وهو المطلوب.
منابع
- حلی، حسن بن یوسف، الألفین، قم، هجرت، ۱۴۰۹ق.
- حلی، حسن بن یوسف، الألفین، قم، المؤسسة الإسلامیة، ۱۴۲۳ق.
- حلی، حسن بن یوسف، الألفین، ترجمه وجدانی، قم، هجرت، ۱۴۰۹ق.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- «کتاب الفین علامه حلی و نقد ترجمه‌های آن»
پیوند به بیرون