محقق حلی

مقاله قابل قبول
بدون عکس
شناسه ارزیابی نشده
نارسا
عدم جامعیت
نیازمند خلاصه‌سازی
از ویکی شیعه
جعفر بن حسن حلی
اطلاعات فردی
نام کاملابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی
لقبمحقق اول• محقق حلی
تاریخ تولد۶۰۲ق
تاریخ وفات۶۷۶ق
محل دفنحله
شهر وفاتحله
خویشاوندان
سرشناس
علامه حلی و علی بن یوسف حلی(خواهر زاد‌گان)
اطلاعات علمی
استادانپدرش حسن بن یحیی حلیابن زهرهمحمد بن جعفر ابن نمافخار بن معد موسوی
شاگردانعلامه حلیابن داود حلیابن ربیب آدمیسید عبدالکریم بن احمد حلیعبدالعزیز بن سرایای حلیحسن ابی طالب یوسفی
تألیفاتشرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرامالمختصر النافع فی فقه الامامیةالمعتبر فی شرح مختصرمعارج الاصولنهج الوصول الی معرفة علم الاصولتلخیص الفهرست


ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی(۶۰۲-۶۷۶ق)، مشهور به محقق حلی و محقق اول، فقیه، اصولی و شاعر شیعه در قرن هفتم بود. در آثار فقها، استفاده از کلمه «محقق» بدون قرینه و نشانه‌، اشاره به اوست.

علمایی چون علامه حلی، ابن داود حلی، سید عبدالکریم بن طاووس و ابن سعید حلی از شاگردان اویند. وی نزد خواجه نصیرالدین طوسی محترم بود. شرایع الاسلام و المختصر النافع فی فقه الامامیة از آثار اوست.

ولادت و تحصیلات

محقق حلی در سال ۶۰۲ق در شهر حله به دنیا آمد. ادبیات عرب را که زبان مادری‌اش بود به‌خوبی فراگرفت، علوم هیئت، ریاضیات، منطق و کلام را به مقدار لازم تحصیل نمود. آنگاه فقه و اصول را پیش پدرش حسن بن یحیی و از محضر فقهای حله مانند محمد بن جعفر ابن نما و سید فخار موسوی، شاگردان فقیه نامی ابن ادریس حلی تکمیل نمود. او در پنج شنبه ۱۳ ربیع‌الاول ۶۷۶ق در سن ۷۴ سالگی درگذشت و در حله دفن شد.[۱]

اساتید

شاگردان

تعداد شاگردان او در مقاطع مختلف زندگی خویش بیش از ۴۰۰ نفر بوده است از جمله می‌توان به اینان اشاره کرد:

تالیفات

آثار قلمی و فکری محقق بسیار عمیق و انشا او بسیار روان است و کتابهای متعددی از او انتشار یافته است که صاحب ریحانة الادب و صاحب ریاض العلماء، چهارده جلد از آنها را نام می‌برند. شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام از یکی از آثار محقق از نظر لفظ و معنی، یکی از بهترین کتاب‌های فقه شیعه است و از سوی فقها و مجتهدان مورد توجه خاص قرارگرفته و شروح و تعلیقه‌ها و توضیحات متعددی بر آن نگاشته‌اند که کتاب جواهرالکلام در ۴۳ جلد بزرگ نمونه‌ای از آن است. کتاب شرایع به برخی از زبان‌های زنده جهان (فارسی، روسی، فرانسوی، آلمانی و اردو) نیز ترجمه گردیده است و در دانشکده هاو مراکز قضایی مورد استفاده است.[۵]

شعر و ادب

محقق حلی از گروه فقیهان شاعر است. اشعار او حاوی نکات اخلاقی، عرفانی، حکمت‌آمیز و به صورت مشاعره، مکاتبه و خطاب به پدر و دوستانش سروده است.[۶]

از نگاه دیگران

علامه حلی در اجازه‌نامه‌ای که به خاندان زهره داده، محقق حلی را فقیه‌ترین مردم روزگار خویش دانسته است.[۷]

محدث نوری او را این چنین می‌ستاید:

«کشف کننده حقایق شریعت با ظریف‌ترین نکته‌هایی که تاکنون هیچ انس و جنی با آن‌ها اُنس و آشنایی نداشته است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه (بدر) عرفا و نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا و وارث علوم پیشوایان معصوم (ع) و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد. او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است، خداوند متعال اشعه رحمت آشکار و پنهان خود را نثار قبر او کند و در بهشت جایگاه شایسته و مکان عالی به او عنایت فرماید.»

سید حسن صدر صاحب کتاب تاسیس الشیعه می‌نویسد:

«انگشت قلم، عاجز از بازشماری اوصاف اوست. او کتاب شرایع الاسلام دارد که به مثابه قرآنِ فقه است. کتاب معروف النافع، المعتبر، و دیگر المعارج در اصول فقه دارد و در علم کلام، رسالات و تالیفاتی دارد که در فهرست کتاب‌های مفصل آمده است و از مجلس عالی درس او بیش از ۴۰۰ مجتهدِ آگاه که شرح حال آنان در علم رجال آمده است، فارغ التحصیل گردیده‌اند و چنین موفقیتی تاکنون بر احدی نصیب نگردیده است. وفات او در حله در ماه ربیع الاخر سال ۶۹۶ رخ داده است و بر قبر شریف او در حله قبه بلندی قرار دارد که هم اکنون مورد تبرک و زیارت علاقمندان قرار می‌گیرد.»[۸]

شیخ حسن فرزند شهید ثانی مشهور به صاحب معالم او را بدین گونه یاد می‌کند:

«اگر علامه حلّی، «محقق» را فقیه و بزرگ همه زمان‌ها می‌شمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»[۹]

ابن داود حلی، شاگرد محقق، در کتاب رجالش درباره او می‌نویسد:

«محقق یکتای عصر خویش و گویاترین اهل زمان و منطقی‌ترین آنان بود، فردی که حضور ذهن سریع داشت.»[۱۰]

شهید مطهری در وصف او گوید:

«در فقه کسی را بر او مقدم نمی‌شمارند. در اصطلاح فقها، هرگاه «محقق» به طور مطلق گفته شود، مقصود همین شخص بزرگوار است. فیلسوف و ریاضی‌دان بزرگ، خواجه نصیرالدین طوسی با او در حله ملاقات کرده است و در جلسه درس فقهش حضور یافته است. کتاب‌های محقق مخصوصا کتاب شرایع در میان طلاب یک کتاب درسی بوده و هست و فقهای زیادی کتب محقق را شرح کرده یا حاشیه بر آن نوشته‌اند.»[۱۱]

پانویس

  1. مدرس، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۲۳۶؛ فرطوسی، تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۳۳۱.
  2. مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۲۹۹.
  3. امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۹۱؛ خوانساری، روضات الجنات، نشر اسماعیلیان، ج۲، ص۱۸۸.
  4. افندی، ریاض العلما، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۰۴؛ خوانساری، روضات الجنات، نشر اسماعیلیان، ج۲، ص۱۸۳.
  5. مدرس، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۲۳۵.
  6. امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۸۹.
  7. امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۸۹.
  8. صدر، تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ۱۳۷۵ش، ص۳۰۵-۳۰۶.
  9. امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۸۹.
  10. دوانی، «با مفاخر اسلام آشنا شویم - قرن هفتم هجری/ محقق حلی»، ص۶۴، ۶۵.
  11. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۲۹۹.

منابع

  • افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
  • امین‌، سیدمحسن‌، اعیان‌ الشیعه‌، بیروت‌، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
  • خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، نشر اسماعیلیان، بی‌تا.
  • صدر، سید حسن، تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، تهران، اعلمی، ۱۳۷۵ش.
  • دوانی، علی، «با مفاخر اسلام آشنا شویم - قرن هفتم هجری/ محقق حلی»، مجله مکتب اسلام، سال سوم، شماره اول، ۱۳۳۹ش.
  • مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، قم، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش.
  • مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۲ش.