بیروت: تفاوت میان نسخه‌ها
Ahmadnazem (بحث | مشارکت‌ها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Ahmadnazem (بحث | مشارکت‌ها) جز ←ورود تشیع |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
از تاریخ دقیق ورود تشیع به بیروت گزارشی در دست نیست ولی در قرن چهارم هجری، مذهب [[تشیع]] در سواحل لبنان و از جمله بیروت رایج بوده است.<ref>حسن الامین، دائره المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج۵، ص۳۱۱</ref> | از تاریخ دقیق ورود تشیع به بیروت گزارشی در دست نیست ولی در قرن چهارم هجری، مذهب [[تشیع]] در سواحل لبنان و از جمله بیروت رایج بوده است.<ref>حسن الامین، دائره المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج۵، ص۳۱۱</ref> | ||
علی رغم سابقه طولانی شهرنشینی در میان گروه‌هایی از شیعیان لبنان و خصوصا در بیروت، حضور شیعیان در اطراف بیروت همچون الغبیرة، برج البراجنة و الشیاح، بسیار قدیمی‌تر است و برخی احتمال داده‌اند از بازماندگان شیعیان قرن چهارم باشند. | علی رغم سابقه طولانی شهرنشینی در میان گروه‌هایی از شیعیان لبنان و خصوصا در بیروت، حضور شیعیان در اطراف بیروت همچون الغبیرة، برج البراجنة و الشیاح، بسیار قدیمی‌تر است و برخی احتمال داده‌اند از بازماندگان شیعیان قرن چهارم باشند.<ref>حسن الامین، دائره المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج۵، ص۳۱۲</ref> | ||
گویا در دوره‌های میانه، تشیع در بیروت حضور نداشته است تا اینکه پیش از جنگ جهانی اول گروهی از شیعیان از دیگر مناطق در بیروت اقامت گزیدند و به تدریج بر جمعیت و دارایی آنان افزوده شد به گونه‌ای که پس از جنگ جهانی دوم، شیعیان جمعیت بزرگی را تشکیل می‌دادند ولی در کل بیروت پراکنده بودند و تنها در مناسبت‌های مذهبی بویژه در ایام [[روز عاشورا|عاشورا]] گردهم می‌آمدند. | گویا در دوره‌های میانه، تشیع در بیروت حضور نداشته است تا اینکه پیش از جنگ جهانی اول گروهی از شیعیان از دیگر مناطق در بیروت اقامت گزیدند و به تدریج بر جمعیت و دارایی آنان افزوده شد به گونه‌ای که پس از جنگ جهانی دوم، شیعیان جمعیت بزرگی را تشکیل می‌دادند ولی در کل بیروت پراکنده بودند و تنها در مناسبت‌های مذهبی بویژه در ایام [[روز عاشورا|عاشورا]] گردهم می‌آمدند. | ||
از زمان جنگ جهانی دوم شیعیان بسیاری از [[جبل عامل]] و [[بعلبک]] و [[دمشق]] به بیروت مهاجرت کردند و پس از آن مهاجرانی ثروتمند از آفریقا نیز به آنان پیوستند و بدین ترتیب، شیعیان به جمعیتی تاثیرگذار تبدیل شدند. | از زمان جنگ جهانی دوم شیعیان بسیاری از [[جبل عامل]] و [[بعلبک]] و [[دمشق]] به بیروت مهاجرت کردند و پس از آن مهاجرانی ثروتمند از آفریقا نیز به آنان پیوستند و بدین ترتیب، شیعیان به جمعیتی تاثیرگذار تبدیل شدند و انجمن‌ها، مساجد و حسینیه‌هایی برای خود ساختند.<ref>حسن الامین، دائره المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج۵، ص۳۱۲</ref> | ||
===سده اخیر=== | ===سده اخیر=== | ||
نسخهٔ ۲۱ نوامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۴:۵۸
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۵ توسط کاربر:Ahmadnazem برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | لبنان |
| جمعیت کل | بیش از ۲ میلیون نفر |
| اماکن | |
| حوزه علمیه | معهد شرعی اسلامی • معهد رسول اکرم (ص)• معهد امام رضا (ع) • حوزه سیده زهرا (س) |
| مساجد | مسجد الحسنین • مسجد الامام صادق (ع) • مسجد القائم |
بیروت، پایتخت و بزرگترین شهر و بندر اصلی کشور لبنان است. این شهر به عنوان یکی از مهمترین مناطق سکونت شیعیان در لبنان به شمار می‌رود. حومه جنوبی آن که ضاحیه خوانده می‌شود بخش اصلی شیعه نشین بیروت است. شیعیان در این شهر در وضع معیشتی نامناسبی زندگی می‌کنند. محمد مهدی شمس الدین رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان و محمد جواد مغنیه از جمله علمای این شهر به شمار می‌رود. حزب الله لبنان در این شهر محبوبیت و نفوذ زیادی دارد.
موقعیت جغرافیایی و جایگاه
بیروت در شبه جزیره‌ای مثلثی شکل واقع است که از جانب شمال و غرب به دریای مدیترانه محدود می‌گردد و بخشی از شهر به طول ۹کیلومتر در دریا کشیده شده است.[۱] این شهر آب و هوای مدیترانه‌ای، تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های ملایم دارد.[۲] واقع شدن این شهر بر سر راه‌های عمدۀ تجارتی و ارتباطی آسیا به اروپا و آفریقای شمالی بر اهمیت آن افزوده است. تا پیش از آغاز جنگهای داخلی لبنان در ۱۳۵۴ش/۱۹۷۵م، بیروت به عنوان یکی از شهرهای بزرگ خدماتی دنیا و مرکز بانک‌داری و فرهنگی خاورمیانه به شمار می‌رفت.[۳] با پایان یافتن جنگهای داخلی در ۱۳۷۰ش/۱۹۹۱م کوشش شد تا بیروت موقعیت خود را به عنوان مرکز تجارتی و بانک‌داری خاورمیانه بازیابد.[۴]
تاریخچه
بیروت را از کهن‌ترین شهرهای کرانه شرقی مدیترانه دانسته‌اند که پیشینه آن به اواسط هزاره دوم قبل از میلاد می‌رسد.[۵] در میان سال‌های ۱۲۰۰ تا ۹۰۰ قبل از میلاد که به عصر طلایی فینیقیه شهرت دارد، بیروت از لحاظ تجاری توسعه یافت و از استقلال نسبی برخوردار بود. در ۵۳۸ق.م با چیرگی کوروش بر بابل، جزو قلمرو هخامنشیان گردید. در قرن نخست میلادی بیروت به یک مرکز مهم بازرگانی و پایگاه اصلی ناوگان دریایی روم در شرق مدیترانه تبدیل شد.[۶]
دوره اسلامی
در زمان فتوحات اسلامی بیروت شهری تقریبا خالی از سکنه بود که اهمیت چندانی نداشت.[۷] در سال ۱۳ یا ۱۴ قمری مسلمانان به فرماندهی یزید بن ابی سفیان و برادرش معاویه بیروت را فتح کردند.[۸] وی برای دفاع از کرانه‌های مدیترانه و از جمله بیروت در برابر تهاجمات رومیان، گروهی از ایرانی‌تبارها را در این منطقه اسکان داد.[۹] معاویه توجه خاصی به بیروت داشت و این شهر را به عنوان بندرگاهی برای دمشق و پایگاه مرکزی ساحل شام تقویت کرد.[۱۰]
با سقوط امویان و روی کار آمدن عباسیان بیروت تا حدی جایگاه پیشین خود را از دست داد ولی چون امنیت سواحل شام برای دستگاه خلافت عباسی مهم بود، منصور دومین خلیفه عباسی از بیروت دیدن کرد.[۱۱]
پس ا زتصرف شام از سوی فاطمیان در ۳۶۰ق جعفر بن فلاح کتامی از سرداران سپاه فاطمی به بیروت آمد و امیر سیف‌الدوله منذر تنوخی را پس از اعلام بیعت با فاطمیان به عنوان حاکم اقلیم غرب، که بیروت نیز بخشی از آن بود، منصوب کرد.
در سال ۵۰۴ق بیروت به تصرف صلیبیان درآمد و همه مسجدهای آن بجز یک مسجد ویران شد[۱۲]. در دوره ممالیک در سال ۶۹۰ق بیروت دوباره به سرزمین‌های اسلامی افزوده شد[۱۳] و در نیمه دوم سده ۸ و نیمه نخست سده ۹ اهمیت خود را به دست آورد و ممالیک آن را مهمترین بندرگاه شام و پایگاه نظامی خود برای حمله به جزایر مدیترانه قرار دادند.[۱۴] از سال ۹۲۲ق بیروت به قلمرو عثمانی درآمد[۱۵]
ورود تشیع
از تاریخ دقیق ورود تشیع به بیروت گزارشی در دست نیست ولی در قرن چهارم هجری، مذهب تشیع در سواحل لبنان و از جمله بیروت رایج بوده است.[۱۶]
علی رغم سابقه طولانی شهرنشینی در میان گروه‌هایی از شیعیان لبنان و خصوصا در بیروت، حضور شیعیان در اطراف بیروت همچون الغبیرة، برج البراجنة و الشیاح، بسیار قدیمی‌تر است و برخی احتمال داده‌اند از بازماندگان شیعیان قرن چهارم باشند.[۱۷]
گویا در دوره‌های میانه، تشیع در بیروت حضور نداشته است تا اینکه پیش از جنگ جهانی اول گروهی از شیعیان از دیگر مناطق در بیروت اقامت گزیدند و به تدریج بر جمعیت و دارایی آنان افزوده شد به گونه‌ای که پس از جنگ جهانی دوم، شیعیان جمعیت بزرگی را تشکیل می‌دادند ولی در کل بیروت پراکنده بودند و تنها در مناسبت‌های مذهبی بویژه در ایام عاشورا گردهم می‌آمدند.
از زمان جنگ جهانی دوم شیعیان بسیاری از جبل عامل و بعلبک و دمشق به بیروت مهاجرت کردند و پس از آن مهاجرانی ثروتمند از آفریقا نیز به آنان پیوستند و بدین ترتیب، شیعیان به جمعیتی تاثیرگذار تبدیل شدند و انجمن‌ها، مساجد و حسینیه‌هایی برای خود ساختند.[۱۸]
سده اخیر
پس از جنگ جهانی اول وسقوط دولت عثمانی، بیروت به عنوان پایتخت منطقه غربی (ساحلی) زیر نظر و قیمومت فرانسه قرار گرفت.[۱۹] در مه ۱۹۲۶م قانون اساسی لبنان تصویب شد و بر پایه آن «جمهوری لبنان» با پایتختی بیروت شکل گرفت.[۲۰] در سال ۱۹۷۵م به بهانه حمله شبه نظامیان به اتوبوسی حامل فلسطینیان در بیروت، جنگهای داخلی ۱۵ ساله لبنان آغاز شد و در سال ۱۹۸۲م نیز اسراییل به لبنان حمله و بیروت را محاصره کرد.[۲۱]
جمعیت و مذاهب
جمعیت شهر بیروت در سال ۱۹۹۱م، ۰۰۰، ۱۰۰، ۱ تن[۲۲] و در ۲۰۱۲م، حدود ۲ میلیون نفر برآورد شده است.
در ۱۳۲۹ش / ۱۹۵۰م اهل سنت و ارمنی‌ها بزرگترین گروه مذهبی در بیروت بودند، اما با مهاجرت شمار زیادی از شیعیان در دهه ۱۳۴۰ش / ۱۹۶۰م به مرور ترکیب جمعیتی شهر به نحو چشمگیری تغییر کرد. برای نمونه، آمار ۱۳۵۰ش /۱۹۷۱م نشان می‌دهد که ۴۵ درصد کل شیعیان لبنان فقط در شهر بیروت و حومه آن زندگی می‌کرده‌اند.
با توجه به تغییرات جمعیتی، در دهه ۱۳۷۰ش / ۱۹۹۰، شیعیان به بزرگترین گروه مذهبی تبدیل شدند و پس از شیعیان، اهل سنت مهمترین گروه مذهبی‌اند.[۲۳] جامعه کوچکی از یهودیان نیز در بیروت زندگی می‌کنند.[۲۴]
هیچ منبع موثقی برای ترکیب جمعیتی ادیان و مذاهب در سال‌های اخیر وجود ندارد. این امر به خصوص با توجه به گسترش منطقه ضاحیه و مهاجرت‌های روز افزون در این منطقه تشدید شده است.
ساکنان شرق بیروت تقریباً همه مسیحی‌اند و غرب بیروت نیز محل سکونت مسلمانان اهل سنت و دروزیان است. قسمت جنوبی بیروت با تراکم بالای جمعیتی به شیعیان اختصاص دارد.[۲۵]
وضعیت شیعیان بیروت
جمعیت
...جمعیت شیعیان بیروت از پانصد هزار تا یک و نیم میلیون نفر گفته شده است...
سکونت‌گاه
ضاحیه منطقه جنوبی بیروت و محل اصلی زندگی شیعیان است. این منطقه با ۲۸ کیلومتر مربع مساحت، بیش از یک و نیم میلیون نفر را در خود جای داده است. مراکز مهمی چون سفارت‌خانه‌های برخی کشورها و دفتر سازمان ملل و دفاتر شبکه‌های العالم، المنار در آن جا جای دارد. اداره این منطقه در اختیار حزب‌الله است و این گروه در آن جایگاه بی‌بدیلی دارد. مردم این منطقه در فقر زیادی به سر می‌برند و وضعیت رفاهی در آن وضعیت مطلوبی ندارد.[۲۶]
... که در بخش جنوبی قرار دارد و به شیعیان اختصاص یافته است. این منطقه تراکم جمعیتی بالایی دارد و بر اساس آمار جمعیت سال ۲۰۰۷ میلادی، بخش شیعه نشین حدود ۱۶/۴۸ درصد جمعیت بیروت را در خود جای داده است.[۲۷]
در این قسمت، بر اثر جنگهای داخلی، بسیاری از ساختمان‌ها خراب شده و آثار گلوله بر آن‌ها مشهود است[۲۸] و تحت نفوذ حزب الله لبنان قرار دارد.
وضع اجتماعی-اقتصادی
شیعیان در بیروت در بدترین وضعیت معیشتی به سر می‌برند. شیعیان دوران معاصر در لبنان نیز چون شیعیان قرن‌های پیشین گرفتار فقر و دیگر محرومیت‌های اجتماعی و فرهنگی بودند. با اینکه شیعیان در کنار دیگر گروه‌های لبنانی برای استقلال لبنان تلاش کردند اما وضعیت عموم شیعیان تغییری نکرد و بسیاری از آنان برای رهایی از فقر موجود در مناطق شیعه‌نشین مانند جنوب، بِقاع و بَعلبک به سمت بیروت آمدند و در حاشیه شهر مستقر شدند. این شیعیان آنقدر در فقر به سر می‌بردند که به منطقه سکونت آنان در گرداگرد بیروت، کمربند فقر(حزام البؤس) می‌گفتند. در سال‌های اخیر هرچند وضع این منطقه تا حدودی بهبود یافته است اما هم‌چنان این منطقه درگیر مشکلات فراوانی است.[۲۹]
در نواحی تل الزعتر، الدیکوانة، اسیاح، صبرا و شتیلا (محل سکونت آواردگان فلسطینی) که در جنوب شرقی بیروت قرار دارد، یک زندگی فقیرانه، عقب افتاده و زاغه نشینی را می‌توان دید. در اثر جنگهای داخلی و تجاوزهای اسرائیل و پناه بردن آواردگان فلسطینی به این منطقه، سیمایی آغشته به خون و جنگ پیدا کرده است.[۳۰]
ساکنان شیعه حومهٔ بیروت، اغلب در طول پنجاه سال گذشته از جنوب یا از منطقه بقاع و بعلبک در شرق این کشور برای کار به پایتخت آمده و در حومهٔ آن ساکن شده‌اند. بسیاری از جنوبی‌ها نیز در دهه‌های قبل به دلیل بمباران‌ها و تجاوزهای مکرر اسرائیل در حالت آوارگی به این منطقه کوچ کرده‌اند.[۳۱] در گزارشی درباره جنوب بیروت آمده است:
- در کل منطقه (شیعی جنوب لبنان) حتی یک بیمارستان به چشم نمی‌خورد؛ اما در هر یک از شهرهای صیدا، صور، نبطیه و... یک خانه بهداشت وجود دارد. این منطقه از شبکه‌های آب شرب نیز محروم است تا آنجا که بیشتر مردم از آب‌های راکد استفاده می‌کنند. در منطقه شیعه نشین بیروت، تراکم جمعیت بسیار زیاد است و خانه‌ها بسیار کوچکند. شیعیان اغلب از طریق کشاورزی زندگی می‌گذراندند که آن هم رونقی نداشت، برخی نیز دوره‌گردهای دست‌فروش بودند.[۳۲]
در دهه ۶۰ میلادی، جنوب لبنان به نسبت افراد ساکن در آن، یا به نسبت مساحت، کمترین راه آسفالت را دارد. هنوز برخی از روستاها و شهرهای این منطقه، آب سالم و لوله کشی نداشت. شبکه برق تقریبا در بیشتر اوقات کار نمی‌کرد. تلفن در خارج از مراکز بزرگ، به هیچ وجه کار نمی‌کرد. از نظر امکانات درمانی، پزشکان یک بار در هفته و گاهی حتی یک بار در ماه، وارد شهرها و روستاهای جنوب می‌شوند. تنها در روستاهای بزرگ درمانگاه وجود دارد، اما همین درمانگاه‌ها نیز به صورت منظم کار نمی‌کنند. بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها تنها در مراکز بزرگ وجود دارند. آموزش ابتدایی عموما در خانه‌هایی قدیمی و غیر بهداشتی انجام می‌شود که خود روستاها آن‌ها را تهیه می‌کنند. مدارس راهنمایی و متوسطه در نیمه دوم دهه ۶۰ در شهرها و روستاهای بزرگ تاسیس شد.[۳۳]
در دهه هفتاد میلادی، سرانه اغلب شیعیان نسبت به میانگین سرانه هر لبنانی یک چهارم بود. همچنین تنها ۵/۶ درصد آنان به مقطع دبیرستان راه می‌یافتند. از سوی دیگر، در حالی که طائفه شیعه ۲۰ درصد لبنان را تشکیل می‌داد، فقط ۷/۰ درصد بودجه دولت نصیبش می‌شد.[۳۴]
امام موسی صدر در این وضعیت بر اساس وصیت سید عبدالحسین شرف الدین به لبنان آمد و به فعالیت پرداخت. او در وضعیتی پای در لبنان و بیروت گذارد که شیعیان دچار دودستگی شده بودند؛ برخی به دنبال تشکیل حکومت تحت حمایت فرانسه بودند و برخی با گرایش‌های پان عربیسم، به دنبال پیوستن به سوریه بودند.
پس از او، شیعیان لبنان با توجه به بازتاب‌های این رخداد و پیگیری آن، رشدی افزون در راهیابی به محرومیت زدایی یافتند و بر کرسی‌های سیاسی-اجتماعی نشستند و حقوقشان را تاحدودی باز پس گرفتند.
امروز شیعیان در لبنان اگر چه همچون گذشته در تبعیض شدید مذهبی قرار ندارند و در نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی لبنان بازیگر باشند اما گویی هدف اولیه آنان یعنی محرومیت زدایی اولویت خود را از دست داده و آموزش‌های اعتقادی-مذهبی هم که از ابتدای حضور شیعه در این منطقه هدف اولیه تلقی می‌شد، کمرنگ شده است.
مراکز شیعی
- حوزه‌های علمیه
در بیروت چند حوزه علمیه برای شیعیان وجود دارد که عبارتند از:[۳۵]
| ردیف | نام حوزه | موسس | تعداد طلبه |
|---|---|---|---|
| ۱ | معهد شرعی اسلامی | محمدحسین فضل الله | ۱۰۷ |
| ۲ | معهد رسول اکرم (ص) | وابسته به جامعه المصطفی | ۱۳۲ |
| ۳ | معهد امام رضا (ع) | شیخ حسن رمیتی | ۳۳ |
| ۴ | حوزه امام علی (ع) | سید جعفر مرتضی | ۷۶ |
| ۵ | حوزه سیده زهرا (س) | --- | ۸۰ |
- مساجد:
- مسجد الحسنین در بیروت که سید محمد حسین فضل الله در آن نماز اقامه می‌کرد.
- مسجد الامام صادق(ع) در بیروت، توسط شیخ مهدی شمس الدین ساخته شد.[۳۶]
- حسینیه‌ها:
- حسینیه سیدالشهداء در حومه جنوبی بیروت. این محل در ماه محرم، محل تجمع و عزاداری هزاران نفر است.
شخصیت‌های شیعه
- محمد مهدی شمس الدین (نجف۱۹۳۶- بیروت۲۰۰۱م)، نظریه‌پرداز سیاسی و رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان. او فعالیت‌های علمی و سیاسی خود را در نجف با شاگردی نزد سید محسن حکیم و آیت الله خویی آغاز کرد. همکاری با محمد باقر صدر و محمد حسین فضل الله در تأسیس حزب الدعوه و مجله الاضواء از مهمترین فعالیت‌های سیاسی او در عراق بود.
- محمد جواد مغنیه (۱۳۲۲ق- ۱۴۰۰ق) عالم و مفسر لبنانی و رئیس دادگستری شیعیان در بیروت (۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ق). او دارای تألیفات بسیاری در علوم مختلف بوده و از جمله مفسرانی است که صاحب دو تفسیر الکاشف و المبین است.
پانویس
منابع
- دایره المعارف بریتانیکا.
- دایره المعارف انکارتا.
- بلاذری، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶م
- تدمری، عمر عبدالسلام، لبنان من القتح الاسلامی حتی سقوط الدوله الامویه، طرابلس، ۱۴۱۰ق
- صالح بن یحیی، تاریخ بیروت، به کوشش لویس شیخو، بیروت، ۱۹۲۷م
- سالم، عبدالعزیز، تاریخ مدینة صیدا فی العصر الاسلامی، اسکندریه، ۱۹۸۶م
- قربان، ملحم، تاریخ لبنان السیاسی الحدیث، بیروت، ۱۹۸۰-۱۹۸۱م
- نادری سمیرمی. احمد. لبنان. دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه. تهران. ۱۳۷۶ش.
- شبارو. عصام محمد. تاریخ بیروت منذ اقدم العصور حتی القرن العشرین. بیروت. ۱۹۸۷م.
- بومونت، پیتر، جرالد هنری بلیک، و جان مالکوم واگ استاف، خاورمیانه، ترجمة محسن مدیر شانه چی، محمود رمضان زاده، و علی آخشینی، مشهد ۱۳۶۹ش.
- نوری، داوود. شیعیان لبنان. قم: انتشارات شیعه شناسی. ۱۳۸۹ش.
- نبوی، محمد حسین. "نگاهی گذرا به لبنان". مجله مبلغان. تیر ۱۳۷۹. ش۶. ص۶۸
- البحث الاجتماعی السریع بیروت و ضواحیها. ۲۰۰۵.
- گلی زواره‌ای، غلامرضا. جغرافیای کشورهای اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ۱۳۸۵ش
- خبر آنلاین: برداشتی از آنچه شیعیان لبنان می‌گویند. شیعه در تبعید
- نگاهی به ضاحیه بیروت، محله زندگی سیدحسن نصرالله
- جعفریان، رسول، اطلس شیعه، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۹۱، چاپ پنجم. ص۵۲۹
- Michael C. Hudson, The precarious republic: political modernization in Lebanon , Boulder and London ۱۹۸۵; Nina Jidejian, The story of Lebanon in pictures= L'histoire du Liban ب travers les images , Beirut ۱۹۹۲;
- Samir Khalaf and Guilain Denoeux, "Urban networks and political conflict in Lebanon", in Lebanon: a history of conflict and consensus , ed. Nadim Shehadi and Dana Haffar Milis, London ۱۹۸۸;
- Michael F. Davie, "Demarcation lines in contemporary Beirut", in The Middle East and North Africa , ed. Clive H. Schofield and Richard N. Schofield, London ۱۹۹۴;
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- ↑ بریتانیکا، II/۸۱۵؛ شبارو، ۱۳
- ↑ انکارتا
- ↑ نادری، همانجا؛ انکارتا
- ↑ نادری، همانجا؛ انکارتا
- ↑ شبارو، تاریخ بیروت، ص۱۱
- ↑ دایرّ المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ص۳۸۳، به نقل از جیدجیان، ص۲۵۲
- ↑ شبارو، تاریخ بیروت، ص۳۸
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۵۰
- ↑ تدمری، لبنان من القتح الاسلامی حتی سقوط الدوله الامویه، ص۹۴؛ یعقوبی، البلدان، ص۳۲۷
- ↑ تدمری، لبنان من القتح الاسلامی حتی سقوط الدوله الامویه، ص۱۹۷
- ↑ تدمری، لبنان من القتح الاسلامی حتی سقوط الدوله الامویه، ص۳۶-۳۷
- ↑ شبارو، تاریخ بیروت، ص۶۶
- ↑ شبارو، تاریخ بیروت، ص۹۳
- ↑ صالح بن یحیی، تاریخ بیروت، ص۲۲۰-۲۲۵
- ↑ سالم، عبدالعزیز، تاریخ مدینة صیدا فی العصر الاسلامی، ص۱۸۵
- ↑ حسن الامین، دائره المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج۵، ص۳۱۱
- ↑ حسن الامین، دائره المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج۵، ص۳۱۲
- ↑ حسن الامین، دائره المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج۵، ص۳۱۲
- ↑ قربان، ملحم، تاریخ لبنان السیاسی الحدیث، ج۱، ص۱۴۳ و ج۲، ص۲۹۴-۲۹۵
- ↑ قربان، ملحم، تاریخ لبنان السیاسی الحدیث، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۶
- ↑ نادری، لبنان، ص۸۴ و ۱۳۶
- ↑ کتاب سال بریتانیکا ۱۹۹۸، ص ۶۴۴
- ↑ هودسن، ص ۲۷؛ خلف و دونوئو، ص ۱۸۷؛ داوی، ص ۴۱، ۴۸
- ↑ داوی، ص ۴۲۴۴، ۴۹؛ بومونت و دیگران، ص ۴۸۴
- ↑ نوری، داوود. شیعیان لبنان. قم: انتشارات شیعه شناسی. ۱۳۸۹ش،ص۱۱۲
- ↑ نگاهی به ˈضاحیهˈ بیروت، محله زندگی سیدحسن نصرالله
- ↑ نوری، داوود. شیعیان لبنان. قم: انتشارات شیعه شناسی. ۱۳۸۹ش،ص۱۱۲
- ↑ نبوی، محمد حسین. "نگاهی گذرا به لبنان". مجله مبلغان. تیر ۱۳۷۹. ش۶. ص۶۸
- ↑ البحث الاجتماعی السریع بیروت و ضواحیها ۲۰۰۵
- ↑ گلی زواره‌ای، جغرافیای کشوهای اسلامی، ص۵۰-۵۱(گلی زواره‌ای، غلامرضا. جغرافیای کشورهای اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ۱۳۸۵ش
- ↑ نوری، شیعیان لبنان، ص۱۱۳
- ↑ خبر آنلاین: برداشتی از آنچه شیعیان لبنان می‌گویند / شیعه در تبعید
- ↑ خبر آنلاین: برداشتی از آنچه شیعیان لبنان می‌گویند / شیعه در تبعید
- ↑ خبر آنلاین: برداشتی از آنچه شیعیان لبنان می‌گویند / شیعه در تبعید
- ↑ جعفریان، رسول، اطلس شیعه، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۹۱، چاپ پنجم. ص۵۲۹
- ↑ نوری، شیعیان لبنان، ص۱۳۹