محمدمهدی شمس‌الدین

محمد مهدی شمس الدین

اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۱۹۳۶م
محل زندگی	نجف - بیروت
تاریخ وفات	۲۰۰۱م
محل دفن	مسجد امام صادق بیروت
شهر وفات	بیروت
اطلاعات علمی
استادان	سید محسن حکیم • آیت الله خویی
محل تحصیل	عراق -نجف
تألیفات	نظام الحكم والإدارة فی الإسلام • انصار الحسین
سایر	نظریه ولایت امت بر خویش
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	همکاری در تاسیس مجله الاضواء و حزب الدعوه • رئیس و نائب رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان
اجتماعی	تأسیس مسجد امام صادق(ع) بیروت

محمدمهدی شمس‌الدین (۱۹۳۶- ۲۰۰۱م)، عالم دینی، نظریه‌پرداز سیاسی لبنانی و رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان. فعالیت‌های علمی و سیاسی خود را در نجف با شاگردی نزد سید محسن حکیم و آیت الله خویی آغاز کرد. همکاری با سید محمد باقر صدر و محمدحسین فضل الله در تأسیس حزب الدعوه و مجله الاضواء از مهمترین فعالیت‌های سیاسی او در عراق بود. شمس الدین در ۱۹۷۵م، نیابت شورای عالی شیعیان لبنان به ریاست امام موسی صدر را پذیرفت. پس از ناپدید شدن امام موسی صدر در سال ۱۹۷۸م، او ریاست این شورا را بر عهده گرفت و در ۱۳۷۲ش به طور رسمی به عنوان رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان انتخاب شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران او به رغم جانبداری از این انقلاب، بر استقلال هویتی شیعیان لبنان تأکید داشت. تأسیس حزب الله لبنان و به ویژه درگیری‌های خونین جنبش امل با حزب الله تأثیری عمیق در اندیشه و رفتار سیاسی او گذاشت. به دنبال این درگیری‌ها، نظریه ولایت امت بر خویش را در رویارویی با نظریه ولایت فقیه مطرح کرد. از وی آثار بسیاری چون نظام الحکم والإدارة فی الإسلام و انصار الحسین برجا مانده است.

زندگینامه

مسجد امام صادق بیروت محل دفن محمد مهدی شمس‌الدین

پدر شمس الدین، عبدالکریم، از علمای لبنان بود که سال‌ها در نجف به تحصیل و تدریس اشتغال داشت. محمدمهدی، ۳۳ سال از عمرش را در عراق گذراند، در این مدت علاوه بر تحصیل علوم دینی نزد فقهایی، چون سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی، فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز داشت.

او سرانجام در ۲۱ دی ۱۳۷۹ش. برابر با ۱۵ شوال ۱۴۲۱ق. در ۶۷ سالگی درگذشت و در مسجد امام صادق(ع) که خود در بیروت تأسیس کرده بود، به خاک سپرده شد. مزار او در انتهای راهروی ورودی این مسجد واقع شده است.

عراق

شمس الدین، در نجف با محمدرضا مظفر، سید محمدباقر صدر و سید محمدحسین فضل‌الله در راه‌اندازی مجله‌الاضواء مشارکت ورزید.

حزب الدعوه

در ۱۹۵۷ در تأسیس حزب الدعوة الاسلامیة با سید محمدباقر صدر همراهی کرد. بسیاری از طلاب لبنانی که در حوزه علمیه نجف مشغول به تحصیل بودند تحت تأثیر شمس الدین و هموطنش، سید محمد حسین فضل الله، به این حزب پیوستند و بیشتر آنان پس از بازگشت به لبنان پایه‌گذار فعالیت‌های سیاسی وحزبی به ویژه حزب الله شدند.

لبنان

شمس الدین، در ۱۹۶۹م به لبنان بازگشت و ریاست انجمن خیریه فرهنگی را که در ۱۹۶۶م تشکیل شده بود برعهده گرفت و تا ۱۹۷۵م به فعالیت‌های فرهنگی و فکری و تبلیغی اشتغال داشت.

شورای عالی شیعیان

در ۱۹۷۵ با عضویت در شورای عالی شیعیان لبنان به ریاست امام موسی صدر، نیابت او را پذیرفت. از ۱۹۷۸ با ناپدید شدن صدر در جریان سفرش به کشور لیبی، عملاً ریاست این شورا بر عهده او قرار گرفت. در ۱۳۷۲ش که پانزده سال از ناپدید شدن امام موسی صدر می‌گذشت، بار دیگر امام موسی صدر به عنوان رئیس افتخاری، شمس الدین به طور رسمی به عنوان رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان انتخاب شد.

اندیشه سیاسی

نظام الحکم و الاراده فی الاسلام اثر محمد مهدی شمس الدین

شمس الدین در ۱۹۵۴ کتاب نظام الحکم والاداره فی الاسلام را تألیف کرد تا به جریان سکولار و به طور مشخص به کتاب علی عبدالرازق (الاسلام و اصول الحکم) که بیست سال پیش از آن منتشر شده بود پاسخی داده باشد. خود وی انگیزه‌اش را از تألیف این کتاب، اثبات وجود الگو و نظام حکومت در اسلام و رد گسست میان دین اسلام و حکومت دانسته است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۱۹۷۹ شمس الدین به رغم جانبداری از این انقلاب ورهبری آن، براستقلال هویتی شیعیان لبنان تأکید ورزید و با توجه به وضعیت تنوع طائفه‌ای و مذهبی لبنان، نیروهای سیاسی شیعه را از تقلید و تکرار تجربه جمهوری اسلامی در لبنان برحذر داشت.

تأسیس حزب الله در ۱۹۸۲ که با انشعاب برخی اعضای اسلام‌گرای متمایل به ایران از جنبش امل روی داد و به ویژه درگیری‌های خونین این دو جنبش شیعی در سال‌های ۱۹۸۸ و ۱۹۸۹ تأثیری عمیق در اندیشه و رفتار سیاسی شمس الدین برجای نهاد.

شمس الدین به جنبش امل که تشکیلاتی تقریباً غیر ایدئولوژیک، معتدل و ملی‌گرا بود تعلق خاطر عمیقی داشت و حمایت‌های ایران از حزب الله که پروژه‌ای سیاسی- انقلابی و فراملی را دنبال می‌کرد و جدایی از جنبش امل، برای شمس الدین خوشایند نبود. به دنبال درگیری‌های امل و حزب الله شمس الدین نظریه ولایت امت بر خویش را در رویارویی با نظریه ولایت فقیه ارایه کرد. او پس از طرح «نظریه ولایت امت برخویش» در موضع منفی خود نسبت به دموکراسی که در دهه چهل میلادی در کتاب نظام الحکم و الاداره فی الاسلام مطرح کرده بود، تجدید نظر کرد و در مقدمه چاپ جدید این کتاب در ۱۹۹۰ تصریح می‌کند که در چاپ نخست به منافات مطلق دموکراسی با اسلام اعتقاد داشته است ولی اکنون به این باور رسیده است که در دوران غیبت معصوم، دموکراسی عامل مشروعیت نظام سیاسی است واعمال اراده امت مبتنی بر وجود سازوکارهای دموکراتیک است.

شمس الدین در سفرهای متعددی که در اواخر دهه نود به کشورهای عربی داشت، شیعیان عرب را به ادغام و آمیختن با جوامع عربی‌شان فراخواند وافزون بر این کوشید تا میان نظام‌های سیاسی عرب و جنبش‌های اسلام‌گرای معارض، مصالحه برقرار کند.

او از فتوای رهبر انقلاب ایران، در حرمت قمه زنی، حمایت می‌کرد.

آثار

از وی علاوه بر مقالات، سخنرانی‌ها و خطبه‌های نماز جمعه، آثاری نیز برجای مانده است که برخی آنها عبارتند از:

• نظام الحکم والإدارة فی الإسلام
• الاحتکار فی الشریعة الإسلامیة.
• المسائل الحرجة فی فقه المرأة.
• الحوار سبیل التعایش (ندوات الفکر المعاصر).
• مطارحات فی الفکر المادی والفکر الدینی.
• ثورة الحسین فی الوجدان الشعبی.
• ثورة الحسین، ظروف‌ها الاجتماعیة وآثارها الإنسانیة.
• أنصار الحسین.
• الحسین قصة حیاته وثورته.
• العلمانیة.
• دراسات فی نهج البلاغة.
• محاضرات فی التاریخ الإسلامی.
• دراسة عن موسوعة الفقه الإسلامی.
• بین الجاهلیة والإسلام.
• الإسلام وتنظیم الأسرة (مع آخرین).
• الغدیر - دراسة تحلیلیة اجتماعیة سیاسیة لمسألة الحکم الإسلامی بعد وفاة الرسول.
• شرح عهد الأشتر.
• واقعه کربلا فی وجدان الشعب؛ نویسنده در فصل چهارم این کتاب، به ادوار ماتم حسینی و مراحل عزاداری می‌پردازد. و آن را به سه مرحله از ابتداء تا سقوط بغداد به دست هلاکوخان، از سقوط بغداد تا شروع عصر جدید و از شروع عصر جدید تا امروز تقسیم می‌کند.
• عقائد الشیعة الإمامیة.
• الوصایا.
• التطبیع بین ضرورات الأنظمة وخیارات الأمة.
• الجهاد.
• حرکة التاریخ عند الإمام علی.
• التجرید فی الفکر الإسلامی.
• رسالة الحقوق للإمام زین العابدین.
• تفسیر آیات الصوم.
• مع الإمام الرضا.
• لبنان الکیان والدور.
• الأمة والدولة والحرکة الإسلامیة.
• المقاومة فی الخطاب الفقهی السیاسی.
• الاجتهاد والتقلید.
• فقه العنف المسلح فی الإسلام.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• دوانی، علی، مفاخر اسلام، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۴ش.
• محرمی، غلامحسین، تاریخ عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام، تاریخ در آیینه پژوهش، پاییز ۱۳۸۲ - پیش شماره ۳.

پیوند به بیرون

• اندیشه سیاسی محمد مهدی شمس الدین
• مردم سالاری در آرای شیخ محمد مهدی شمس الدین