دائرة المعارف الشیعیة العامة (کتاب)
![]() | |
اطلاعات کتاب | |
---|---|
نویسنده | محمدحسین اعلمی حائری |
تاریخ نگارش | ۱۳۷۴ق |
موضوع | اسلام، شیعه |
سبک | دائرة المعارف |
زبان | عربی |
تعداد جلد | ۱۸ جلد |
قطع | وزیری |
اطلاعات نشر | |
ناشر | مؤسسة الاعلمی للمطبوعات |
محل نشر | بیروت |
تاریخ نشر | ۱۴۱۳ق |
نوبت چاپ | دوم |
نسخه الکترونیکی | دائرة المعارف الشیعیة العامة |
دائرة المعارف الشیعیه العامة یک دانشنامه جامع به زبان عربی درباره جهان اسلام و تشیع است که توسط محمدحسین اعلمی حائری (۱۳۲۰-۱۳۹۱ق) در هجده جلد تألیف شده است. این اثر ابتدا با نام «مُقتَبس الأثَر و مُجدد ما دُثر مِن تاريخِ البَشَر» شناخته میشد، اما بعدها با عنوان «دائرة المعارف الشیعیه العامة» منتشر شد و به «دائرة المعارف اعلمی» شهرت یافت.
این دانشنامه به مسائل تاریخی، دینی، تمدنی، جغرافیایی، نجومی، پزشکی و علمی میپردازد و اطلاعات گستردهای درباره پیامبران، امامان شیعه، علمای اسلام، راویان حدیث، شاعران، مورخان و شخصیتهای برجسته ارائه میدهد. نویسنده در تألیف این اثر از منابع متعددی بهره برده و تدوین آن بیست سال به طول انجامیده است.
«دائرة المعارف الشیعیه العامة» با وجود مزایای فراوان، نقدهایی نیز به همراه داشته است، از جمله: نبود روش علمی دقیق در گردآوری مطالب، تمرکز بیش از حد بر زندگینامه افراد، کمبود اطلاعات درباره شهرهای شیعهنشین و ارجاع مکرر به منابع اهل سنت. با این حال، این اثر همچنان یکی از منابع مهم درباره تاریخ و فرهنگ تشیع محسوب میشود.
معرفی
دائرة المعارف الشیعیه العامة، که ابتدا با نام «مُقتَبس الأثَر و مُجدد ما دُثر مِن تاريخِ البَشَر» شناخته میشد، یک دانشنامه عربی درباره جهان اسلام و تشیع است که توسط محمدحسین اعلمی حائری (۱۳۲۰-۱۳۹۱ق) در هجده جلد تألیف شده است. این اثر توسط مؤسسة الاعلمی للمطبوعات در لبنان منتشر شد و به «دائرة المعارف اعلمی» شهرت یافت.[۱] عالمانی مانند سید ابوالحسن اصفهانی، سید هبةالدین شهرستانی، احمد امین انطاکی، محمدحسین کاشفالغطاء و محمدعلی غروی اردوبادی، بر این دائرة المعارف تقریظ نوشته و آن را ستودهاند.[۲]
انگیزه تألیف
به گفته محمدحسین اعلمی، (مؤلف کتاب) انگیزه او از تألیف این اثر، سخنی از محمدحسین کاشفالغطاء بود که گفته بود: «سیزده قرن از فرقه امامیه میگذرد و در هر قرن علما و مؤلفان بزرگی در علوم مختلف وجود داشتهاند، اما سرنوشت آنها هنوز معلوم نیست.» همچنین، به دلیل کاستیهایی که در منابع درباره جهان اسلام و تشیع وجود داشت، مانند نبود نام بعضی از علما، کتابهای آنان، شهرها، قبیلهها و یا تعریف دقیق واژههای خاص، انگیزه تألیف این اثر فراهم شد.[۳]
درباره مؤلف
محمدحسین اعلمی از فقیهان شیعه قرن چهاردهم هجری قمری بود.[۴] او تحصیلات خود را در حوزههای علمیه نجف، کربلا و قم گذراند.[۵] اعلمی از عالمان متعددی اجازات روایت و اجتهاد دریافت کرد.[۶] وی در سفر حج خود، با بزرگان اهلسنت دیدار و گفتگو کرد.[۷] اعلمی در ۲۶ ذیالحجه ۱۳۹۱ق در قم درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) دفن شد.[۸]
محتوای کتاب
دائرة المعارف الشیعیه العامة شامل بسیاری از مطالب تاریخی، تمدنی، جغرافیایی، نجومی، طبی، دینی و غیردینی است؛ مطالبی مانند:
- سرگذشت بسیاری از پیامبران، جانشینان و یارانشان؛
- سرگذشت امامان شیعه و فرزندان ایشان و راویان حدیث؛
- اخبار پادشاهان، امیران، وزیران و سرگذست اقوام گذشته،
- اخبار عالمان، فقیهان، حافظان قرآن، محدثان، واعظان، قاریان، شاعران، ادیبان، مداحان، مورخان، حکیمان، طبیبان، جراحان و فیلسوفان؛
- حکایتهای مختلف؛
- علوم مختلف مانند صرف، نحو، معانی، بلاغت، بدیع، منطق، لغت، قرائت، تفسیر، حدیث، اصول، فقه، کلام، ریاضیات، و فنون گوناگون و حتی معنای برخی واژهها.[۹]
نویسنده همچنین در ابتدای اثرش مطالبی را درباره اجداد پیامبر اسلام(ص)، از عبدالله بن عبدالمطلب تا حضرت آدم(ع) بیان کرده است.[۱۰]
به بخشهایی از این دایرهالمعارف ارزشمند نگاه کردم. مؤلف نهایت تلاش خود را به کار گرفته و به خوبی عمل کرده است. این کتاب از مهمترین و سودمندترین تصنیفات است.[۱۱]
منابع مورد استفاده و روش تدوین
ازجمله کتابهایی که نویسنده در نوشتن این کتاب از آنها کمک گرفته است، میتوان به این موارد اشاره کرد: مَناهِل الضرب فی اَنسابِ العَرَب اثر سید جعفر اعرجی، النَّفْحَةُ العَنْبَریَة فی آلِ خَیرُ البَرِیَّه، تَنبیهُ وسنی العَین فی وَلَدِ الحسن و الحسین(ع)، تاریخ المَدِینَه المُنَورَه، بَحرُ الاَنساب، اَمالی شیخ مفید، الاِیقاظ فِی الفِرقَة الناجِیَة، مَجمَع الرِّجَال نوشته عنایتالله قهپایی، عُدَة الرَّجِال اثر سید محسن اعرجی.[۱۲]
بهگفته محمدحسین اعلمی نوشتن این اثر ۲۰ سال زمان برده است که در آغاز کار فقط نام اشخاص و تبارشان را از حضرت آدم(ع) تا سال ۱۳۷۴ق آورده بود؛ ولی به مرور زمان دایره آنرا گسترش داده تا اینکه به شکل یک دائرةالمعارف درآمد.[۱۳] تدوین کتاب بر اساس حروف الفبایی انجام گرفته است؛ ولی به مناسبت، مطالبی را هم که به آن ارتباط داشته، آورده است.[۱۴]
نقدها و کاستیها
نقدهایی نیز به کتاب وارد شده است که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فاقد روش علمی در جمعآوری مطالب.
- بیشتر عناوین کتاب در مورد افراد است و آن هم به صورت کامل ذکر نشده است.
- کتابهای مهم در آن نیامده است و تآلیفات افراد دارای تألیف نیامده است.
- منابع مورد استفاده مگر در موارد اندکی بیان نشده است.
- در مورد شهرهای شیعه نشین مطالب کمی بیان شده است؛ شهرهایی مانند نجف اشرف و قم حدود هفت صفحه بیشتر بحث نشده و به جز فضیلتهای آن شهرها مطلب مهم دیگری بیان نشده است.
- با آنکه کتاب در مورد شیعه است ولی بیشتر به مطالب عمومی پرداخته شده است و به مطالب مهمی مانند ایمان، اسلام، کفر و شرک کمتر پرداخته شده است و مهمتر از آن اینکه به کتابهای اهل سنت ارجاع داده شده است.[۱۵]
- دو موضوع مستقل و غیر مرتبط با هم را در یک دائرة المعارف بیان کرده است.[۱۶]
پانویس
- ↑ اعلمی حائری، دائرةالمعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۱؛ «محمدحسین اعلمی حائری»، سایت مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
- ↑ اعلمی حائری، «تقاریظ الاعلام علی الکتاب»، در دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱-۱۵.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۳.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴ و ۵.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴ و ۵.
- ↑ شریفرازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۲، ص۷۷.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۹.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷-۲۰.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۶.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۳.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷.
- ↑ اعلمی حائری، دائرة المعارف الشیعیة العامة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۹.
- ↑ صدر حاج سید جوادی، «مقدمه»، در دایره المعارف تشیع، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۱۲ و ۱۳؛ نوری، مأخذ شناسی ابوالفتوح رازی، ۱۳۸۴ش، ص۲۲۴.
- ↑ غفوری، دراسات: التدوین الموسوعی فی العلوم و المعارف الاسلامیة، ص۲۴۰.
منابع
- اعلمی حائری، محمدحسین، دائرة المعارف الشیعیة العامة، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- صدر حاج سید جوادی، احمد، «مقدمه»، در دایره المعارف تشیع، تهران، حکمت، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- غفوری، خالد، دراسات: التدوین الموسوعی فی العلوم و المعارف الاسلامیة، در مجله منهاج، شماره ۵۴، تابستان ۱۴۳۰ق.
- نوری، محمد، مأخذ شناسی ابوالفتوح رازی، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۴ش.