تسمیة من قتل مع الحسین (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | فضیل بن زبیر کوفی |
| موضوع | امام حسین(ع) |
| سبک | تاریخی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | آل البیت |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۶ق |
تَسْمیَةُ مَنْ قُتِلَ مَعَ الحُسَیْن بْن عَلیّ علیه‌السّلام مِنْ وُلْده و إخْوَته و أهْله و شیعَته (به‌معنای نام فرزندان و برادران و خانواده و یاران امام حسین (ع) که با او کشته شدند) رساله‌ای مختصر، اثر فضیل بن زبیر کوفی که در قرن دوم هجری نگاشته شده است. نویسنده در این اثر، ۱۰۶ نفر از شهدای کربلا و در مواردی، قاتلان آنان را معرفی کرده است.
درباره مؤلف
فضیل بن زبیر بن عمرو کوفی اسدی معروف به الرَسّان[۱] از یاران و راویان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است.[۲] او و برادرش عبد الله از محدثان شیعه به‌شمار می‌روند که در قیام زید بن علی نیز شرکت داشتند.[۳] از این رو وی را جزو زیدیان شمرده‌اند.[۴]
نشر و ترجمه
ظاهراً اولین نسخه از «تسمیة من قتل» در کتاب «الامالی الخمیسیة» تالیف المرشد بالله یحیی بن حسین(۴۹۹ق) نقل شده است؛[۵] سپس همان کتابچه فضیل، توسط حمید بن احمد (۶۵۲ق) در کتاب «الحدائق الوردیة فی مناقب الائمة الزیدیة» گزارش شده است.[۶] در سال ۱۴۰۶ق، سید محمدرضا حسینی جلالی با تحقیقی که انجام داده، این کتابچه را در فصلنامه تراثنا به چاپ رسانده است.[۷]
عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، «تسمیة من قتل مع الحسین» را همراه دو کتاب ابصار العین و نفثة المصدور ترجمه کرده و هر سه را در کتابی تحت عنوان «سه مقتل گویا در حماسه عاشورا» منتشر کرده است.[۸]
روش تألیف و محتوا
فضیل بن زبیر در این اثر، از ۱۰۶ نفر شهید کربلا، هم از اهل‌بیت(ع) و نیز از اصحاب نام برده که ۲۰ نفرشان از اهل‌بیت و بقیه از اصحاب امام هستند.[۹]
هدف مؤلف فقط بیان نام شهدای کربلا و گاهی هم ذکر نام قاتلان آنان بوده و غیر از این را هم ذکر نکرده است؛ مگر در یکی دو مورد مانند علی‌اصغر که توضیحی درباره او می‌پردازد. در پایان رساله هم مطالب کوتاهی درباره وقایع پس از شهادت امام حسین(ع) آورده است. به‌اقتضای کوتاه‌بودن کتاب، مؤلف از منابع و راویان خود یاد نکرده، اما محمدرضا حسینی جلالی محقق کتاب به سند آن در مقدمه اشاره کرده است.[۱۰]
به‌گفته بخشایشی، مترجم کتاب، فضیل بن زبیر در نگارش این کتاب از منابع مختلف کتبی و شفاهی استفاده کرده و اصحاب امام حسین(ع) در هیچ منبع دیگری به این صورت و کیفیت، گردآوری نشده است.[۱۱]
هرچند نام کتاب، معرفی شهیدانی است که همراه با امام حسین(ع) به شهادت رسیدند، ولی کتاب با ذکر شهیدان اهل‌بیت(ع) آغاز شده و نخستین شهیدی که نام برده شده، حسین بن علی(ع) است. قاتل امام، سنان بن انس نخعی است و کسی که سر او را به کوفه برد، خولی است.[۱۲]
آخرین شهیدی که نامش در این کتاب آمده، از نوادگان عقیل بن ابی‌طالب به‌نام محمد بن ابی‌سعید بن عقیل بن أبی‌طالب است که مادرش اُمّ ولد بوده و قاتلان او أبو زهیر أزدی و لَقیط بن یاسِر جُهَنی هستند.[۱۳]
پایان‌بخش کتاب نیز اشعاری از زینب دختر عقیل است که در مدینه در اجتماع مردم پس از شهادت امام حسین(ع) خوانده است:
ذکر چند نکته
- ابن زبیر در کتابچه خود برخی نام‌های مُتَفِّرد را ذکر کرده که در تاریخ و منابع مربوط به عاشورا هیچ کجا به اسامی آنها اشاره هم نشده است،[۱۵] افرادی همانند سلیمان بن ربیعه، ضباب بن عامر، قاسم بن بشر، همام بن سَلَمه، هفهاف بن مهند راسبی.[۱۶]
- فضیل بن زبیر در کتابچه خود نام برخی از شهدای کربلا همانند بریر بن حضیر[۱۷] و دو برادر عبدالله بن عزره و عبدالرحمن بن عزره[۱۸] را ضبط نکرده است.
- فضیل در کتاب خود نام برخی از افراد حاضر در واقعه کربلا که درباره اینکه از شهدای کربلا بوده یا از سپاهیان عمر بن سعد اختلاف‌نظر وجود دارد را ضبط کرده است، افرادی همانند مُهاجِر بن اوس، کثیر بن عبدالله، بکر بن حَیّ، عبدالله بن قیس، سلیمان بن رَبیعه، ابو الحتوف[۱۹]
- برخی گزارش‌ها در این کتاب برخلاف گزارش مشهور هست مانند چگونگی کشته شدن علی اصغر(عبدالله بن حسین)که براساس این کتاب این کودک در کربلا به دنیا آمده است و هنگامی که او را به امام حسین(ع) دادند و امام او را در حالت نشسته در بغل گرفت و رطوبت دهانش را به او منتقل ساخت و عبدالله نامیدش در همین هنگام حرمله با تیری او را به شهادت رساند.[۲۰]
پانویس
- ↑ حسینی، «تسمیة من قتل مع الحسین علیه‌السلام»، ص۱۳۰.
- ↑ حسینی، «تسمیة من قتل مع الحسین علیه‌السلام»، ص۱۲۸.
- ↑ حسینی، «تسمیة من قتل مع الحسین علیه‌السلام»، ص۱۳۳-۱۳۴.
- ↑ حسینی، «تسمیة من قتل مع الحسین علیه‌السلام»، ص۱۳۸.
- ↑ المرشد بالله، الامالی الخمیسیة، ۱۴۰۳ق، ص۱۷۰.
- ↑ ابن احمد، الحدائق الوردیة، ۱۴۰۵ق، ص۱۱۷.
- ↑ حسینی جلالی، تسمیة من قتل، ۱۴۰۶ق، فصلنامه تراثنا، العدد الثانی.
- ↑ عقیقی بخشایشی، سه مقتل گویا در حماسه عاشورا، ۱۳۸۲ش.
- ↑ اسفندیاری، کتابشناسی تاریخی امام حسین، ۱۳۸۰ش، ص۵۷.
- ↑ کتاب‌شناخت نرم‌افزار سیره معصومان.
- ↑ بخشایشی، سه مقتل گویا در حماسه عاشورا، ۱۳۸۲ش، ص۱۷.
- ↑ فضیل بن زیبر کوفی، تسمیة من قتل مع الحسین(ع)، ج۱، ص۲۳.
- ↑ فضیل بن زیبر کوفی، تسمیة من قتل مع الحسین(ع)، تحقيق: سيد محمد رضا حسینی جلالی، ۱۴۰۵ق، ص۲۵.
- ↑ فضیل بن زیبر کوفی، تسمیة من قتل مع الحسین(ع)، ج۱، ص۲۵.
- ↑ ر. ک: صالحی حاجی آبادی، طعنه رقیب، ذیل اسامی ذیل.
- ↑ ابن زبیر، تسمیة من قتل، شماره‌های۲۹، ۵۶، ۹۰، ۱۰۲ و ۱۰۷.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۲۸ و ۱۲۹؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۲۸ و ۳۲۹؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۶۶ و ۶۷.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۵۱؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۳۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۰؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۷۲، نام پدر آن دو را عزوده ضبط کرده است.
- ↑ صالحی حاجی‌آبادی، تسمیة من قتل در ترازوی نقد، ۱۳۹۲ش، فصلنامه پژوهش نامه تاریخ، شماره۳۰، ص۱۳۷- ۱۵۰.
- ↑ ابن رسان، تسمیة من قتل مع الحسین، ۱۴۹۶ق،ص۱۵۰.
یادداشت
- ↑ «چه پاسخی می‌گوئید اگر پیامبر(ص) به شما بگوید: چه چیزی انجام دادید- در حالی که شما آخرین امت هستید- با عترت و خاندان من بعد از مرگم، بعضی از آنان اسیر و بعضی دیگر آغشته به خون شده‌اند و این پاداش خیرخواهی‌های من نبود».
منابع
- ابن اثیر، علی، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر،۱۳۸۶ ق.
- ابن احمد، حمید، الحدائق الوردیة فی مناقب ائمة الزیدیة، دمشق: دارالاسامة، الطبعة الثّانیة،۱۴۰۵ق.
- ابن زبیر، فضیل، «تسمیة من قتل مع الحسین علیه‌السلام»، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، مجله تراثنا، سال اول، محرم و صفر و ربیع الأول ۱۴۰۶ق، ش۲.
- ابن زبیر، فضیل، تسمیة من قتل مع الحسین، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۱۲ اسفند ۱۳۹۸ش.
- ابن کثیر، اسماعیل، البدایة و النّهایة، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- ابومخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین، تحقیق حسن غفاری، قم: حسن غفاری، الطبعة الثّانیة، ۱۳۶۴ش.
- اسفندیاری، محمد، کتابشناسی تاریخی امام حسین، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۰ش.
- المرشد بالله، یحیی بن حسین، الامالی الخمیسیة(تسمیة من قتل مع الحسین)، بیروت: عالم الکتب، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- بخشایشی، عبدالرحیم، سه مقتل گویا در حماسه عاشورا، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۲ش.
- صالحی حاجی آبادی، ابراهیم، «تسمیة من قتل در ترازوی نقد»، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌نامه تاریخ، شماره ۳۰، ۱۳۹۲ش.
- صالحی حاجی آبادی، ابراهیم، طعنه رقیب یا خطای تاریخ (بازکاوی هویت مشهورین به شهادت در نینوا)، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۸ش.
- طبری، محمدبن جریر، تاریخ طبری، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
پیوند به بیرون