عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | اِبْن‌ِ‌عِنَبه (درگذشت:۸۲۸ق) |
| موضوع | نسب‌شناسی و شرح‌حال آل ابی طالب |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | المطبعة الحیدریة |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۰ق |
عُمْدَةُ ألطّالِب فی أنْسابِ آلِ أبی‌طالب از کتاب‌های انساب که توسط احمد بن علی بن حسین حسینی مشهور به اِبْن‌ِ‌عِنَبه (درگذشت:۸۲۸ق)، عالم شیعی و نسب‌شناس قرن نهم هجری نوشته شده است. این کتاب به فرزندان ابوطالب و ذریه علی بن ابیطالب(ع) می‌پردازد.
درباره مؤلف
سیدجمال‌الدین احمد بن علی بن حسین حسنی حسینی (حدود۷۴۸- ۸۲۸ق/۱۳۴۷-۱۴۲۴م)، معروف به اِبْن‌ِ عِنَبه، مورخ و نسب شناس شیعی است. وی از شاگردان ابن مُعَیّه و در دوره شهید اول زندگی می‌کرد و هر دو از طریق ابن معیه از علامه حلی روایت کرده‌اند. عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب مهم‌ترین اثر اوست. در مورد مذهب او اختلافاتی وجود دارد، شواهدی بر زیدی یا امامی بودن او، وجود دارد.
انگیزه تألیف
ابن عنبه، علت و انگیزه تألیف این کتاب را چنین بیان کرده که چون به مناطق مختلف سفر کرده، دیده است افرادی ادعای علوی‌بودن دارند و کسی آن را انکار نمی‌کند، چه اینکه به انساب علویون آگاه نیستند؛ لذا برای تبیین اصول و فروع این انساب کتاب حاضر را تالیف کرده است.[۱]
سه نسخه کتاب
ابن عنبه این اثر را ۳ بار در حجم‌های مختلف تألیف کرده است:
- تحریر نخست که از همه مفصل‌تر، ولی نامنظم است، احتمالاً در ۸۰۲ق انجام یافته و به تیمور گورکانی تقدیم شده، و به همین مناسبت به «عمدة الطالب تیموری » شهرت یافته است. مؤلف در آغاز کتاب تصریح می‌کند که مطالب آن را به طور عمده از کتاب مختصر استادش، ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن صوفی، و کتابی دیگر از سهل بن عبدالله بخاری گرفته و نکاتی نیز از سایر منابع بدان‌ها افزوده است.
- تحریر دوم به «عمدة الطالب جلالی» معروف است و مؤلف آن را در ۸۱۲ق با گزینش حدود دو سوم از تحریر نخستین و تنظیم آن در ۳ باب و تقسیم هرباب به چند فصل و افزودن مقدمه‌ای، برای جلال الدین حسن بن علی بن حسن بن محمد حسینی تدوین کرده است.
- تحریر سوم را برای سلطان شریف محمد بن فلاح مشعشعی، جدّ سادات حاکم حویزه تهیه کرده و در ۱۰ صفر ۸۲۷ق از آن فراغت یافته است.[۲]
آیت‌الله مرعشی نجفی این ۳ را کبری، وُسطی و صُغری نام نهاده است.[۳]
محتوا
مؤلف در عمدة الطالب پس از یک دیباچه در مقدمه‌ای مفصل نیاکان حضرت ابراهیم(ع) و سپس فرزندانش را تا ابوطالب برمی‌شمرد و سپس از فرزندان ابوطالب، عقیل، جعفر و علی بن ابیطالب(ع) یاد می‌کند و طی فصولی فرزندان اینان را به اختصار می‌آورد. در نهایت با تفصیل بیشتری نسل علی بن ابی طالب(ع) را از طریق فرزندانش، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، محمد حنفیه، عباس و عمر اطرف در ۵ فصل بیان می‌کند.[۴]
در این گزارش‌ِ نسب‌شناسانه، اطلاعات کوتاه اما مفیدی از چگونگی گسترش تیره علویان در سرزمین‌ها و محل سکونت وی آمده است که برای تاریخ‌‌نگاران راهنمای مناسبی است. مورخان و محدثان متأخر همچون کیا گیلانی در سراج الانساب، حر عاملی در امل الآمل و علامه مجلسی در بحارالانوار از کتاب عمدة الطالب، بسیار بهره برده‌اند.
ویژگی‌ها
تقسیمات و فصل‌بندی کتاب عمدة الطالب، روشن و راهگشا نیست و برای یافتن یک شخص یا نسب او باید در مظان آن جستجوی کافی کرد؛ زیرا ممکن است بیان فرزندان و نسل یک امام به تفصیل زیادی نیاز داشته و به درازا بکشد و در این بیان از طبقات قدیم به نسل‌های بسیار دور منتقل شود و ناگهان به اجداد اولیه بازگشت نماید. مؤلف به همه منابع خود اشاره نکرده اما در مواردی به نام راوی یا کتابی که مطلب خاصی را از آن نقل کرده اشاره می‌کند.[۵]
پانویس
منابع
- تهرانی، اقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- حسینی، احمد بن علی، عمدة الطالب فی أنساب آل أبی طالب، نجف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۰ق.
- حسینی، احمد بن علی، عمدة الطالب فی أنساب آل أبی طالب، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ق.
- علی بن محمد علوی عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، مقدمه آیت‌الله نجفی مرعشی، به نام المجدی فی حیاة صاحب المجدی، تعلیق و تحقیق احمد مهدوی دامغانی، قم، کتابخانه آیت‌الله نجفی، ۱۴۰۹ق.
- عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب، کتابخانه دیجیتال نور.
پیوند به بیرون