مدرسه علمیه حقانی (قم)
 تصویری از مدرسه حقانی | |
| نام | مدرسه حقانی |
|---|---|
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | آموزشی |
| کاربری کنونی | مدرسه |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره پهلوی |
| بانی اثر | حاج علی حقانی |
| مالک فعلی اثر | حسین حقانی |
| اطلاعات بازدید | |
| وبگاه | مدرسه علمیه منتظریه (حقانی) |
مدرسه حقّانی یا مدرسه منتظریه، از مدارس حوزه علمیه قم است که با هدف ایجاد تغییراتی در نظام آموزشی در سالهای پایانی دهه ۱۳۳۰ش تأسیس شد.
این مدرسه از نظر شیوه گزینش طلبه با مدارس حوزه علمیه قم تفاوت داشت. اصلاح نظام آموزشی حوزه با برنامه مدون و منظم، با تأسیس مدرسه حقانی آغاز شد و شکل عملی به خود گرفت. پایه‌گذاران این مدرسه، نظام آموزشی سنّتی حوزه را با نظام جدید تلفیق کردند و سبک جدیدی در نظام آموزشی حوزه بنیان نهادند.
نخستین هیئت مدیره مدرسه حقانی؛ سید محمد حسینی بهشتی، علی مشکینی، مهدی حائری تهرانی و حسین حقانی بودند. این مدرسه به نام سازنده آن، به «مدرسه حقانی» معروف شد، اما نام رسمی آن طبق وقف‌نامه، «مدرسه منتظریه» است.
تاریخچه و موسسان
چند تن از فضلا و مدرّسان حوزه علمیه قم، از جمله سید محمد حسینی بهشتی (شهادت ۱۳۶۰ش)، سید محمدرضا سعیدی (شهادت ۱۳۴۸ ش) و علی مشکینی (متوفی ۱۳۸۶ش)، در دوره مرجعیت آیت‌الله حاج‌آقا حسین بروجردی (متوفای ۱۳۴۰ش) درصدد اصلاح نظام آموزشی حوزه برآمدند.[۱] پیش از این نیز برخی از مدرسان حوزه، با توجه به تأکید و توصیه آیت‌اللّه بروجردی مبنی بر «ضرورت گزینش طلبه و نظم‌پذیری حوزه» و برنامه‌ریزی برای جذب و تربیت افراد مستعد، تلاش‌هایی کرده بودند، اما این تلاش‌ها، به عللی، از جمله پاره‌ای مخالفت‌ها، بی‌نتیجه مانده بود.[۲]
در این میان حاج‌علی حقانی، از خیران قم، درصدد بود مدارسی برای خدمت به حوزه علمیه قم و رشد و ترقی طلاب احداث کند. به همین منظور زمینی خرید و بخشی از آن را به ساختمان مدرسه اختصاص داد. پس از آنکه مدرسه آماده بهره‌برداری شد، حسین حقانی، فرزند وی، از سیدمحمد بهشتی که طرح جدیدی برای دوره‌های آموزشی حوزه تدوین کرده بود خواست که این طرح را در مدرسه آنان اجرا کند. بهشتی این پیشنهاد را پذیرفت و فعالیت مدرسه شروع شد. چندی پس از آغاز فعالیت آن، آیت‌اللّه بروجردی از مدرسه بازدید کرد و برنامه‌های آن را ستود.[۳] بنیان‌گذاران مدرسه حقانی عبارت بودند از: سید محمد حسینی بهشتی، علی قدوسی، عبدالرحیم ربانی شیرازی، مهدی حائری تهرانی، سیدمرتضی جزایری و حسین حقانی (فرزند علی حقانی).
نام مدرسه
مدرسه، به نام سازنده آن، به «مدرسه حقانی» معروف شد، اما نام رسمی آن طبق وقف‌نامه، «مدرسه منتظریه»[۴] و به گفته بهشتی[۵] «منتظریة الشمس» بود.
آغاز فعالیت
فعالیت مدرسه در ۱۳۳۹ش آغاز شد و در ۱۳۴۱ش برنامه رسمی آن تدوین گردید.[۶] آیت اللّه سیدهادی میلانی از همان ابتدا از مدرسه حمایت مالی و معنوی کرد که تا ۱۳۵۷ش ادامه داشت.[۷]
نخستین هیئت مدیره
نخستین هیئت مدیره مدرسه عبارت بودند از: سید محمد حسینی بهشتی، علی مشکینی، مهدی حائری تهرانی و حسین حقانی[۸] مدیریت مدرسه را ابتدا محمد مجتهد شبستری و پس از دو سال محمدعلی شیخ‌زاده عهده‌دار بودند و از ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ش علی قدوسی (شهادت ۱۳۶۰ش) این سمت را به‌عهده داشت.[۹] محمدتقی مصباح یزدی در اداره و برنامه‌ریزی مدرسه با بهشتی و قدوسی همکاری می‌کرد.
اهداف تاسیس
بهشتی[۱۰] هدف از تأسیس مدرسه را تربیت انسان‌هایی معرفی کرده بود که «محققانه و نه مقلدانه» انسان و جهان را بشناسند و طلبه «آگاه شده آگاه‌کننده» باشند.[۱۱] دیگر دلایل تأسیس این مدرسه عبارت بوده است از:
- رفع نابسامانی‌های حوزه؛
- ایجاد نظم و تشکیلات؛
- اصلاح متون درسی؛
- نظارت بر اخلاق و انضباط طلاب؛
- تربیت طلاب آشنا به مسائل روز؛[۱۲]
- «اتحاد و ارتباط حوزه و دانشگاه»؛[۱۳]
- تدریس برخی از علوم اسلامی که به آنها توجه کافی نمی‌شد؛[۱۴]
- تربیت مجتهدان آشنا به علوم جدید به‌ویژه علوم انسانی و مباحث سیاسی و حقوقی و نیز زبان انگلیسی.[۱۵]
مدت تحصیل در مدرسه
طبق اساسنامه‌ای که بهشتی تنظیم کرده بود، مدت تحصیل در مدرسه هجده سال در چهار دوره بود که بدین‌ترتیب طی می‌شد: سه سال مقدمات (صرف و نحو و منطق و بیان تا لمعه)، پنج سال مرتبه سطح (تعلیم متون درسی شرح لمعه و فرائدالاصول، مکاسب، کفایه)، شش تا هشت سال درس خارج تا سطح عالی، و دوره تخصصی دو سالهای که شامل علوم گوناگون حوزوی مانند فقه، فلسفه، منطق و کلام می‌شد.[۱۶]
شیوه گزینش طلبه
مدرسه حقانی از نظر شیوه گزینش طلبه نیز با مدارس حوزه علمیه قم تفاوت داشت. افزون بر امتحان ورودی و آزمون هوش، مصاحبه حضوری نیز صورت می‌گرفت. پذیرش طلبه به صورت مشروط انجام می‌شد، اگر فرد داوطلب تحصیل پس از سه ماه حائز شرایط لازم برای طلبگی نمی‌شد، حق ادامه تحصیل در مدرسه حقانی را نداشت.[۱۷]
ارتباط با دانشگاه‌ها
بین مدرسه حقانی و دانشگاه‌ها کمابیش ارتباط وجود داشت؛ برخی استادان دانشگاه در مدرسه حقانی درس‌های جدید علوم انسانی را تدریس می‌کردند و عده‌ای از طلاب مدرسه نیز هم‌زمان در دانشگاه تحصیل می‌کردند[۱۸] و حتی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ش) مدرسه حقانی حدود صد دانشجوی دانشگاه را برای آموزش به صورت نیمه‌وقت پذیرفت.[۱۹]
خصوصیات
- اصلاح نظام آموزشی حوزه با برنامه مدون و منظم، با تأسیس مدرسه حقانی آغاز شد و شکل عملی به خود گرفت. پایه‌گذاران این مدرسه نظام آموزشی سنّتی حوزه را با نظام جدید تلفیق کردند و سبک جدیدی در نظام آموزشی حوزه بنیان نهادند. آنان ابزارها و روش‌های جدیدی در نوسازی نظام آموزشی حوزه به کار گرفتند، از جمله امتحان ورودی، مصاحبه، مراقبت از حضور به موقع استاد و طلبه، برنامه کلاسی، دفتر حضور و غیاب محصّلان و استادان، استفاده از میز و نیمکت و تخته‌سیاه، برنامه امتحانی، زنگ و دفتر نمره.[۲۰]
- از نوگرایی‌های دیگر مدرسه حقانی، که تا آن زمان در نظام آموزشی حوزه سابقه نداشت، استفاده از روزنامه، رادیو، ضبط صوت و رفتن به اردوهای دسته‌جمعی بود.[۲۱]
- توجه به علوم اسلامی که غالباً در حوزه‌ها به صورت رسمی تدریس نمی‌شد (چون علم تفسیر، علم درایه، و علم رجال)، تجدیدنظر در درس‌ها و کتابهای حوزه و تدریس علوم نوین، این مدرسه را از دیگر مدارس حوزه علمیه قم متمایز ساخت.
- برخی از کتابهای درسی حوزه، نظیر جامع المقدمات، که حاوی چندین کتاب صرفی و نحوی با سبکی دشوار و قدیمی است، حذف گردید و به‌جای آن کتابی با عنوان صرف ساده، تألیف سیدمحمدرضا طباطبایی، از نخستین شاگردان مدرسه حقانی، تدریس شد مبادی‌العربیه شِرتونی جانشین شرح سیوطی بر الفیه ابن‌مالک (البهجة المرضیة) گردید.
- در زمینه فقه و اصول دو کتاب بسیار مهم و اساسی رسائل (فرائدالاصول) و مکاسب هر دو از شیخ مرتضی انصاری (متوفی ۱۲۸۱ق.) را علی مشکینی تلخیص و تحریر کرد.[یادداشت ۱]کتاب لُمعه شرح آن نیز پس از حذف مباحثی که در زمان حاضر موضوعیت نداشت دوباره تحریر گردید. برخی کتابهای درسی چون کتاب اصول الفقه شیخ محمدرضا مظفّر (متوفی ۱۳۴۲ش) برای نخستین بار، و به جای قوانین‌الاصول میرزای قمی، تدریس شد و سپس تدریس آن در تمام مدارس حوزه رایج گردید.[۲۲]
- در زمینه فلسفه دو کتاب بدایة الحکمة و نهایه الحکمه نوشته علامه طباطبایی دراین مدرسه تدریس می‌شد و حتی طباطبایی کتاب را به درخواست مدرسه علمیه منتظریه قم در سال ۱۳۴۹ش تألیف کرد و این کتاب به‌تدریج جای شرح منظومه اثر ملاهادی سبزواری را در حوزه و دانشگاه گرفت و رایج‌ترین کتاب درسی در زمینه فلسفه اسلامی شد.[۲۳]
- از طرف دیگر، به‌جای برخی مباحث بسیار تخصصی که به‌ویژه در علم اصول فقه مطرح می‌شود با نظارت و مراقبت سیدمحمد بهشتی و همکارانش علوم طبیعی، دین‌شناسی و تاریخ ادیان، اقتصاد، جامعه‌شناسی، فلسفه غرب، ادبیات فارسی و زبان انگلیسی در برنامه درسی مدرسه گنجانده شد.[۲۴] این علوم مقدمه‌ای برای تعمق بیشتر در «کتاب و سنّت» است و از طریق نقادی ملل و نحل غیراسلامی و شناخت جریان‌های فکری دیگر می‌توان به یک شیوه دین‌شناسی اصیل دست یافت.
- بهشتی برای زبان انگلیسی اهمیت خاصی قائل بود و برای این درس شهریه ویژه‌ای تعیین کرده بود. همچنین به زبان و ادبیات فارسی نیز توجه خاص می‌شد.[۲۵]
- برخی از استادان غیرحوزوی و غیرروحانی مدرسه در دهه ۱۳۵۰ش عبارت بودند از: حسین نمازی و حسن توانایان فرد، استادان علم اقتصاد؛ خالقی، استاد جامعه‌شناسی و روان‌شناسی ؛ علی شریعتمداری، استاد علوم تربیتی.[۲۶]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی مدرسه حقانی مدتی تعطیل شد. یکی از دلایل تعطیل مدرسه، وظایف شاگردان آن در سازماندهی و اداره امور نظام نوپای جمهوری اسلامی بود. آیت‌اللّه علی قدوسی، مدیر مدرسه، دادستان کل انقلاب گردید و در شهریور ۱۳۶۰ در دفتر کار خود به شهادت رسید. با شروع فعالیت مدرسه، محمدرضا طباطبایی مدیریت آن را برعهده گرفت. اما برخی تفاوت دیدگاه‌ها در شیوه مدیریت، سبب بروز اختلاف بین مدیر و متولی مدرسه شد؛ ازاین‌رو، مسئولان جدید، مدرسه را به ساختمان دیگری منتقل کردند و نام جدید شهیدین (شهید بهشتی و شهید قدوسی) را بر آن نهادند.[۲۷] اندکی بعد، مدرسه حقانی با تولیت حسین حقانی فعالیت خود را بار دیگر آغاز کرد.
پانویس
- ↑ رجوع کنید به بهشتی، ۱۳۶۱ش، ص۶.
- ↑ رجوع کنید به موسوی اردبیلی، ص۲۴؛ سلطانی طباطبائی، ص۴۴؛ دوانی، ج ۱۲، ص۲۲۷۲۲۵
- ↑ حسین حقانی، توضیحات مورخ آبان ۱۳۸۷.
- ↑ شعبان‌زاده، ص۵۲
- ↑ ۱۳۸۰ش، ص۱۵
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «سیدمحمدرضا طباطبایی»،ش ۱۲۶۳۲، ص۱۲
- ↑ حسین حقانی، همان توضیحات
- ↑ حقانی، ص۱۳۰
- ↑ حقانی، ص۱۳۱؛ قس طباطبایی، ۱۳۷۵ش، ص۲۵۲۶ که مؤلف آغاز کار قدوسی را از ۱۳۴۵ش می‌داند
- ↑ ۱۳۷۵ش، ص۸
- ↑ نیز رجوع کنید به شعبان‌زاده، ص۵۶
- ↑ احمد جنتی، ص۵
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «مهدی حائری تهرانی»،ش ۵۶۰، ص۶
- ↑ همو، پرونده «روح‌اللّه حسینیان»،ش ۱۲۶۳۸، ص۲۳
- ↑ همو، پرونده «علی فلاحیان»،ش ۱۲۶۳۶، ص۱۲
- ↑ حسین حقانی، همان توضیحات
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «روح‌اللّه حسینیان»،ش ۱۲۶۳۸، ص۱۰؛ همو، پرونده «محمود مهدی‌پور»،ش ۱۲۶۲۶، ص۷
- ↑ همو، پرونده «محمود مهدی‌پور»،ش ۱۲۶۲۶، ص۲۵
- ↑ شعبان‌زاده، ص۸۶
- ↑ رجوع کنید به همان، ص۱۰۳
- ↑ رجوع کنید به علی جنتی، ص۸۱ ۸۲؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «علی فلاحیان»،ش ۲۴۸۷، ص۱۶-۱۷
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «محمد رامندی»،ش ۱۲۶۳۳، ص۵۶؛ همو، پرونده «روح‌اللّه حسینیان»،ش ۱۲۶۳۸، ص۷؛ همو، پرونده «محمود مهدی‌پور»،ش ۱۲۶۲۶، ص۱۱
- ↑ منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۴.
- ↑ رجوع کنید به بهشتی، ۱۳۷۵ش، ص۶۷
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «علی معلی»،ش ۱۲۶۳۹، ص۱۲-۱۳؛ همو، پرونده «روح‌اللّه حسینیان»،ش ۱۲۶۳۸، ص۹
- ↑ رجوع کنید به شعبان‌زاده، ص۱۲۰-۱۲۲
- ↑ حقانی، ص۱۳۱-۱۳۳
یادداشت
- ↑ «الرسائل الجدیدة و الفرائد الحدیثة» نام کتاب تلخیص شده رسائل شیخ مرتضی انصاری است و «تلخیص‌المکاسب» نیز نام کتب تلخیص شده مکاسب او است.
منابع
- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- محمد بهشتی، «آینده‌نگری در حوزه‌ها»، نامه شهیدین، سال ۱، پیش شماره ۱ (تیر ۱۳۷۵).
- همو، «زندگی شهید بهشتی از زبان خودش»، کیهان (ویژه‌نامه)،ش ۱۱۶۱۴، ۸ تیر ۱۳۶۱.
- همو، «زندگینامه آیت‌اللّه شهید دکتر بهشتی»، (مصاحبه)، در بازشناسی یک اندیشه: یادنامه بیستمین سالگرد شهادت آیت‌اللّه دکتر بهشتی، تهران: بقعه، ۱۳۸۰ش.
- احمد جنتی، «مصاحبه با آیت‌اللّه جنتی به مناسبت شهادت آیت‌اللّه قدوسی»، کیهان (ویژه‌نامه)، ۱۳ شهریور ۱۳۶۲.
- علی جنتی، خاطرات علی جنتی، تدوین سعید فخرزاده، تهران ۱۳۸۱ش.
- حسین حقانی، «پایگاههای جهاد و اجتهاد: مدرسه حقانی» (مصاحبه)، حوزه، سال ۹،ش ۴ (مهر و آبان ۱۳۷۱).
- علی دوانی، مفاخر اسلام، ج ۱۲، تهران ۱۳۷۹ش.
- محمدباقر سلطانی طباطبائی، «مصاحبه با آیةاللّه سید محمدباقر سلطانی طباطبائی»، حوزه، سال ۸،ش ۱ و ۲ (فروردین تیر ۱۳۷۰).
- بهمن شعبان‌زاده، تاریخ شفاهی مدرسۀ حقانی، تهران ۱۳۸۴ش.
- عبدالکریم موسوی اردبیلی، «حوزه‌های علمیه پس از انقلاب»، حوزه،ش ۵ (تیر ۱۳۶۳).
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- سایت مدرسه علمیه منتظریه (حقانی)