سید کمال حیدری

سید کمال حیدری

پرونده:Sayyidalhaydari.jpg
شناسنامه
شهر تولد	کربلا
اطلاعات علمی و مذهبی
اساتید	شهید صدر
تألیفات	مطارحات فی العقیده و ...
وبگاه رسمی	https://alhaydari.com

سید کمال حیدری (متولد ۱۹۵۶م) روحانی شیعه که فعالیت‌های رسانه‌ای مهمی بر علیه وهابیت داشت و از دهه نود شمسی با طرح برخی گفتارها و نظرات، مورد انتقاد تعدادی از عالمان شیعه قرار گرفت. وی در کربلا متولد شد. در نجف نزد آیت‌الله خویی و شهید صدر درس خواند. پس از شهادت سید محمدباقر صدر به ایران مهاجرت کرد. در جنگ ایران و عراق، در مقابل نیروهای بعثی جنگید و سه برادر او توسط حزب بعث عراق به شهادت رسیدند.

سید کمال حیدری را از شاخص‌ترین افرادی دانسته‌اند که به جدال با مخالفان مکتب اهل‌بیت(ع) پرداخت. وی علاوه بر ۲۰ سال فعالیت در بخش عربی صدای جمهوری اسلامی ایران، حدود ده سال در شبکه الکوثر برنامه ثابتی داشت که آن‌را دارای تأثیرگذاری بالا و با مخاطبان وسیع ارزیابی کرده‌اند. حیدری در این برنامه با ارائه مدارک از کتاب‌ها و روایات اهل‌سنت، عقاید آن‌ها را به چالش می‌کشید. بینندگان این برنامه را از بیش از صد کشور دانسته‌اند. سید کمال حیدری از دهه نود شمسی به‌دنبال پروژه اصلاح فکر دینی اشکالاتی در فهم برخی فقیهان معروف شیعه مطرح کرد که مورد مخالفت بسیار واقع شد. وی در شهریور ۱۳۹۹ش مدعی شد علمای شیعه به تکفیر باطنی اهل‌سنت معتقدند. موضع او مورد مخالفت بسیاری از جمله دو تن از مراجع تقلید شیعه و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قرار گرفت.

حیدری معتقد است همه معارف اسلامی باید براساس قرآن سامان یابند. تمام روایات به قرآن عرضه می‌شوند و تنها در صورتی که موافقت یا عدم مخالفتشان با مبانی قرآنی احراز گردید، پذیرفته می‌گردند. وی معتقد است حقوقی که پیامبر به زنان داد به‌جهت گنجایش شرایط جامعه، حداقلی بوده و متخصصان دین باید با اجتهاد حقوق بیشتری را در نظر بگیرند. از نگاه حیدری، نظریۀ قطعی تجربی یا یک تحقیق تجربی که از مرحلۀ «فرضیه» به مرتبۀ «نظریه» و «قانون» ارتقاء یافت از نظر عقلی و شرعی حجت است. اگر این نظریه با ظاهر آیۀ قرآن متعارض بود، نمی‌توانیم به ظاهر آیه استناد داشته باشیم.

معرفی و جایگاه

سید کمال حیدری روحانی شیعه متولد کربلا، پس از شهادت استادش سید محمدباقر صدر، به ایران مهاجرت کرد و در شهر قم ساکن شد. وی را از شاخص‌ترین افرادی دانسته‌اند که به جدال با مخالفان مکتب اهل‌بیت(ع) پرداخته است. او از طریق فعالیت‌های رسانه‌ای به‌خصوص در سیمای جمهوری اسلامی ایران به شهرت رسید. حیدری شاگردان فعالی در پژوهش و نویسندگی دارد، از جمله آن‌ها شیخ حیدر حب‌الله روحانی لبنانی است. او از دهه نود شمسی به‌دنبال پروژه اصلاح فکر دینی اشکالاتی در فهم برخی فقیهان معروف شیعه مطرح کرده، میراث روایی شیعه را سست دانسته و بر قرآن تأکید معناداری داشته است. به همین دلیل برخی رویکردها و سخنان او توسط مبلغان و شبکه‌هایی وهابی بر علیه شیعه مورد استفاده قرار گرفته است.

حیدری حدود ۲۰ سال در بخش عربی صدای جمهوری اسلامی ایران، برنامه داشت. وی همچنین حدود ده سال با شبکه ماهواره‌ای الکوثر همکاری داشت و برنامه او در این شبکه با نام «مُطارحات فی العقیدة» پخش می‌شد. برنامه‌های او در شبکه الکوثر را دارای تاثیرگذاری بالایی دانسته‌اند که مخاطبان وسیعی جذب کرد. سید کمال حیدری در این برنامه با ارائه مدارک از کتاب‌ها و روایات اهل‌سنت، عقاید آن‌ها را به چالش می‌کشید. او در شبکه الکوثر، متن کتاب مورد تأیید آنها را جلوی دوربین آورده و به آن‌ها استناد می‌کرد. بینندگان این برنامه را از بیش از صد کشور دانسته‌اند. بنابر گفته مدیر وقت روابط عمومی و امور مخاطبان شبکه الکوثر پیام‌هایی از حدود ۴۴ کشور به‌دست آن‌ها رسیده که از این برنامه تقدیر و حمایت کرده و حتی برخی به مذهب تشیع گرویده‌اند. طرفداران این برنامه حدود ۲ هزار فایل ضبط شده برنامه را روی شکه اینترنتی یوتیوب نشر دادند.

مخالفان و عوامل مخالفت‌ها

سید کمال حیدری از اوائل دهه ۹۰ شمسی باورهای نوگرایانه و تجدید نظرطلبانه خود را مطرح کرد. او در ماه رمضان به سال ۱۳۹۲ش در برنامه تلویزیونی بیانی داشت که موجب شکل‌گیری «چالش عمیق در محافل شیعی و حوزوی» بر علیه وی شد. او در این برنامه گفته بود: «من ادعا می‌کنم که بسیاری از میراث روائی شیعه از کعب‌الاحبارها و یهودیان و نصرانی‌ها و مجوس‌ها به ما رسیده است».

وی در برنامه دیگری با مقایسه دیدگاه آیت‌ﷲ خویی و امام خمینی در مورد اختیارات فقها در دوران غیبت، نظر امام خمینی را نظر اکثر فقهای شیعه دانست. او همچنین به شیعیان عراق توصیه کرد که به سراغ فقیهانی بروند که مثل آیت‌ﷲ خویی نباشند و وظیفه خود را منحصر در نوشتن رساله توضیح‌المسائل و نهایتاً قضاوت در نزاع‌های اجتماعی نکنند. این موضع مورد مخالفت بخشی از حوزویان از جمله آیت‌ﷲ سید صادق روحانی قرار گرفت. کتاب‌هایی نیز در رد این دیدگاه نوشته شد. همچنین برخی گفتارها و سخنرانی‌های او به‌صورت کلیپ در فضاهای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای مورد سوء استفاده قرار گرفت. البته وی این کلیپ‌ها را فاقد اعتبار می‌داند؛ زیرا برخی از آن‌ها نقل مطالبی بوده که خود کمال حیدری آن‌ها را نقد کرده است.

وی در شهریور ۱۳۹۹ش در پنجمین قسمت از مصاحبه با شبکه الاخباریه عراق، مدعی شد علمای شیعه به تکفیر باطنی اهل‌سنت معتقد هست. موضع او مورد مخالفت بسیاری از جمله دو تن از مراجع تقلید شیعه آیت‌الله صافی و آیت‌الله وحید خراسانی قرار گرفت. جامعه مدرسین حوزه علمیه نیز در بیانیه‌ای مدعی شد حیدری «با برداشت‌های باطل خود، نسبت‌های ناروا به عالمان سَلَف» داده است. در این بیانیه نهایتا خواسته شده که «هرگز نباید سخنان نادرست ایشان را به پای دین و مذهب روحانیت و عالمان دینی به حساب آورد». همچنین تعدادی از اساتید حوزه علمیه قم نیز بیانیه‌هایی را بر علیه مواضع وی صادر کردند. پس از این واقعه محدودیت‌هایی برای او وضع شد. او در سخنرانی که پس از این وقایع داشت، گفت که می‌تواند به جاهای دیگر برود که امکانات بسیار بیشتری نیز در اختیار او قرار می‌گرفت اما در ایران خواهد ماند و راه خود را ادامه خواهد داد مگر اینکه راه صحبت برای او بسته شود.

نمونه‌هایی از انتقادت بر سید کمال

برخی از کارشناسان براین باورند که سید کمال به اعتقاد خودش با دو هدف به بیان برداشت و فهم و قرائت نادرست و نامعقول برخی از عالمان دین پرداخته: یکی طرح سؤال و شبهه و درگیر شدن اذهان خواص، و عموم جامعه به منظور ایجاد نوعی پویایی در افکار جامعه با گشوده شدن مباحث تحلیلی و انتقادی و هدف دوم این که خودش به‌ عنوان یک عالم دینی یک پاسخ صحیح به این شبهات بدهد و درصدد دفاع از ساحتِ دین در برابر این شبهات بر‎آید.اما هیچ‌یک از این دو هدف نه‌ تنها محقق نشده، بلکه به ضد خودش تبدیل شده است زیرا جستجوی قرائت‌های مختلف غیرمشهور (که بیانگر همه فقه و معرف چهره همه فقها نیست) و استخراج آنها از زوایای پنهان و گوشه و کنار کتاب‌های فقهی یا تفسیری یا کلامی و در ویترین گذاشتن آنها کاری غیرمنصفانه است و با این کار شبهات احتمالی، نه‌تنها رفع نشده، بلکه در ذهن بسیاری از افراد (چه در درون جامعه دینی و شیعی، بلکه در جامعه اسلامی و حتی در خارج از دایره محیط اسلامی ) رسوخ کرده و اثر نامطلوب گذاشته است. به اعتقاد اینها سید کمال در هدف دوم هم که پاسخگویی‌اش به شبهات بوده ناموفق و پاسخ‌هایش هم آن‌چنان نبودند که مشکلات و شبهات ایجاد شده را برطرف کنند.

زندگی‌نامه

سید کمال حیدری فرزند سید باقر در ۱۹۵۶م در شهر کربلا متولد شد. تحصیلات را در کربلا آغاز کرد. سپس وارد حوزه علمیه شد و دروس مقدمات را خواند. به نجف رفت و دروس سطح را در آنجا به پایان برد. سپس به کلاس شهید صدر رفت. تحصیل و ارتباط با شهید صدر پنج سال ادامه داشت که پس از آن محمدباقر صدر حصر و به شهادت رسید. ارتباط او با شهید صدر بسیار بیشتر از دیگر اساتیدش بود. او درس شهید صدر پیرامون قاعده «لا ضرر و لا ضرار» را تقریر و به چاپ رسانید. وی در نجف همچنین در درس سید ابوالقاسم خویی، میرزا علی غروی و سید نصرالله مستنبط نیز شرکت کرد.

کمال حیدری در تعطیلات به‌عنوان وکیل شهید صدر به کربلا می‌رفت. پس از شهادت صدر، حکومت شاگردان و وکلای او را تحت پیگرد قرار داد. سید کمال حیدری نیز به اجبار، عراق را ترک کرد پس از مدتی کوتاه ساکن شهر قم شد. او در قم نزد عالمانی مانند تبریزی، وحید خراسانی، جوادی آملی و حسن‌زاده آملی تحصیل کرد. سید کمال حیدری در جنگ ایران و عراق شرکت کرده و در مقابل نیروهای بعثی جنگید. سه برادر او در سال ۱۹۸۲م توسط حکومت بعث عراق، شهید شدند. موسسه فکری فرهنگی امام جواد(ع) مدیریت پایگاه اطلاع رسانی دفتر و نشر تمام آثارِ نوشتاری، شنیداری و دیداری او را برعهده دارد.

پرونده:Kamal Heydary.jpg

سید کمال حیدری

آثار

نرم افزار مجموعه آثار سید کمال حیدری وجود دارد که در نسخه سوم خود ۱۰۰ عنوان کتاب از حیدری در ۱۶۴ جلد منتشر کرده است.برخی کتاب‌های عربی او توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) تهران به فارسی ترجمه و چاپ گردیده است. کتاب «العقل الفقهی بین الاطلاق و التاریخیة» او نیز توسط موسسه «مؤمنون بلا حدود»، چاپ شده است. «عصمت در قرآن»، «وهابیت، استمرار فکر امویان» و «غلو؛ حقیقت و اقسام آن» از دیگر آثار او است. کتاب «مطارحات فی الإمامة» از آثار معروف کمال حیدری است که به تحلیل برخی وقایع و حادثه‌هایی که بعد از رحلت پیامبر(ص) اتفاق افتاده، پرداخته است.

نظریه‌ها

سید کمال حیدری هدف از پروژۀ اصلاحی خود را خدمت به اسلام و اهل‌بیت(ع) و قابل قبول‌تر جلوه دادن مذهب دانسته است. بخشی از کارنامه او از دهه نود شمسی به بعد زیر سؤال بردن فهم برخی فقهای شاخص از دین و نیز سست‌دانستن میراث روایی شیعه و تأکید معنادار بر قرآن بوده است. او معتقد است «یکسان پنداری فهم علما از دین با خود دین» نادرست است.

سید کمال حیدری معتقد است مفسران در مواجهه با آیاتی مانند: «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ» که ظهور در جسمانیت خداوند دارند، از ظاهر آنها دست برداشته و تأویل می‌برند. به‌همین ترتیب اگر یک تحقیق تجربی از مرحلۀ «فرضیه» فراتر رفت و به مرتبۀ «نظریه» و «قانون» ارتقاء یافت از نظر عقلی و شرعی حجت است. اگر این نظریه با ظاهر آیۀ قرآن متعارض بود، نمی‌توانیم به ظاهر آیه استناد داشته باشیم.

قاعده «وحدت مفهوم تعدد مصداق» را سید کمال حیدری قاعده بنیادین خوانده است. این قاعده به این معنا است که مفهوم برخی آموزه‌های دینی، واحد، واضح و ثابت است اما مصادیق و تفاسیر آنها در نظر افراد گوناگون به‌جهت تفاوت مبانی و پیش فرض‌های مختلف، متفاوت و حتی متعارض است. حیدری برای این قاعده مسئله توحید را مثال می‌آورد که اصل آن یک امر واحد و ثابت است و همگان آن را قبول دارند. با این وجود در تفسیر همین مفهوم واحد، اختلاف نظر فراوان و متضادی وجود دارند.

محور بودن قرآن، مدار بودن سنت و مسائل مرتبط با زنان

براساس نظریه «محوریت قرآن و مداریت سنت» همه معارف اسلامی باید براساس قرآن سامان یابند. در این نظریه، کل روایات نفی نمی‌شوند، بلکه به قرآن عرضه شده و تنها در صورتی که موافقت یا عدم مخالفتشان با مبانی قرآنی احراز گردید، پذیرفته می‌شوند. روایات باید در طول آیات قرآنی و به گونه‌ای هماهنگ با آنها مطرح شود. سید کمال حیدری این نظریه را دارای تفاوت بنیادین با نظریه قرآنیون می‌داند که تنها قرآن را حجت می‌دانند و همه روایات را رد می‌کنند.

سید کمال حیدری معتقد است حقوقی که پیامبر به زنان داد به‌جهت گنجایش شرایط جامعه و حداقلی بوده است. اجتهاد در شرایط زمانه این اقتضا را دارد که حقوق بیشتری برای زنان در نظر گرفته شود و این وظیفه متخصصان دین است. او معتقد است برخی احکام و مسائل زنان در قرآن از جمله تعدد زوجات برای همان دوران بوده و براساس اقتضائات زمانی گفته شده است.

سید کمال حیدری:
هر چقدر از قرآن فاصله گرفتیم،
حقوق زنان کمتر شده است.

او معتقد است ضمیر مذکر و مونث پس از اسلام و توسط سیبویه درست شده و نتیجه گرفته شده که لغت قرآن لغت ذکوری است. حیدری معتقد است براساس استفاده قرآن تنها ضمیر مونث و غیر مونث (و نه مذکر) داریم. ضمیر مونث تنها شامل زنان می‌شود و ضمیر غیر مونث مانند «هو» می‌تواند شامل همه چیز شود؛ گاه تنها شامل مذکر است، گاه حیوانات یا اشیاء، گاه مقصود انسان است که اعم از مذکر و مونث است و گاه مقصود از آن خداوند است که نه مونث است و نه مذکر. او برای همه این موارد، مصادیقی قرآنی را ذکر می‌کند.

نظریۀ جواز تعبّد به جمیع ادیان و مذاهب الهی و غیر الهی

نظریه‌ای که کمال حیدری آن‌را جواز تعبد می‌خواند به این معنا است که هر شخصی با هر دلیلی، که در فهم و بررسی آن صداقت دارد و به آن عمل کند، معذور است. اگر فردی سال‌ها تحقیق کرده باشد و معتقد شد ادله برای اثبات خدا کفایت نمی‌کند و منکر خداوند شده، معذور است. از نگاه او عقل حجت باطنی است و فردی که با همین معیار به نتیجه‌ای رسیده است، نمی‌تواند مواخذه شود. او برای این مسئله مثال‌های از جمله وحدت وجود را ذکر می‌کند که برخی عالمان شیعه ان‌را قبول دارند و برخی کاملا آن‌را رد کرده‌اند. وی معتقد است این تعددگرایی (پلورالیسم) از غرب نیامده بلکه در فقه شیعه وجود داشته است.

مخالفان این نظریه معتقدند حتی طرفداران پلورالیسم نیز رستگاری را تنها در مورد ادیان الهی می‌دانند اما پلورالیزم دینی حیدری بسیار غلیظ‌تر بوده و در مورد ادیان غیرالهی و حتی شرک و الحاد هم اعتقاد به رستگاری دارد. مخالفان او معتقدند نمی‌توانیم همه افراد که به یقین رسیده‌اند را دارای عذر بدانیم؛ زیرا شاید یقین آنان از مسیر صحیحی حاصل نشده و انسانی که در مقدمات، خطاکار و گنهکار است، در درگاه الهی معذور نیست. نقدهای دیگری نیز بر این نظریه وارد شده است.

سیره و سیرت پیامبر

از دیدگاه کمال حیدری باید میان سنت نبوی و سیرت نبوی که زندگی شخصی ایشان است تفاوت قائل شد. از دیدگاه کمال حیدری سنت و اعمال پیامبر اسلام پنج صنف است:

• آنکه خداوند به پیامبر وحی کرده که ابلاغ کند. این مورد جزو دین است.
• در روایات آمده که خداوند پیامبر را تعلیم و تربیت کرده سپس به او تفویض کرد که مجموعه‌ای از احکام را تشریع کند. پیامبر اینها را مستقیما از خداوند نگرفته بلکه با اذن خداوند بوده است. حیدری برای نمونه به روایاتی استناد می‌کند در نماز چهار رکعتی دو رکعت تشریع خداوند و مابقی فریضه از پیامبر است.
• احکامی که از پیامبر صادر شده به این عنوان که ولی‌امر یا حاکم بر افراد بوده است. این ها جزو دین نیستند. ثابت نیستند و می‌تواند تغییر کند. مثلا امام علی(ع) بر اسب زکات گذاشت با اینکه در شریعت بر اسب زکات نیست.
• احکامی که در مقام قضاوت صادر شده است. پیامبر خود گفته من به ادله و شواهد حکم می‌کنم.
• مسائل شخصی و بَشَری پیامبر. اگر مزاج پیامبر سرد بوده یک نوع غذا دوست داشته و اگر گرم بوده یک نوع.

کمال حیدری سه مورد آخر را ثابت و جزو دین نمی‌داند.

منابع

• آشنایی با مبانی فکری و دین‌شناختی سید کمال حیدری، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ درج مطلب: ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• آیا نظریۀ «اسلام محوریة القرآن» شما، به معنای انکار کلّ روایات است؟، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دسامبر ۲۰۱۸م.
• اشرف فتحی، علی، «نگاهی به آراء و اندیشه سید کمال حیدری»، شبکه اجتهاد، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• اشرف فتحی، علی، «مارتین لوتر شیعه؟»، سایت مباحثات، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• افشاری، «سید کمال حیدری؛ «مصلح دینی» یا «غاری انباشته از شبهات»»، رادیو فردا، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• اقسام سنت و احکام پیامبر(ص)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ درج مطلب: ۲۷آوریل ۲۰۱۹م،
• «برنامج مطارحات فی العقیدة للسید کمال الحیدری»، منتدیات أنا شیعی، تاریخ درج مطلب: ۹ نوامبر ۲۰۱۱م، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «بیانیه جامعه مدرسین حوزه علمیه درباره اظهارات سیدکمال حیدری»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۶ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «بیانیه جمعی از اساتید و مدرسین حوزه علمیه قم»، سایت رسمی سید علی حسینی میلانی، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «پاسخ مجمع مدرسین به بیانیه جامعه مدرسین درباره اظهارات کمال حیدری»، خبرآنلاین، ۱۸ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «پارازیت‌های وهابی بر روی امواج شیعی»، سایت جوان آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «پایین آوردن تابلوی دفتر سیدکمال حیدری؟»، انصاف‌نیوز، ۵ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «تبیین قاعدۀ راهبردی و معرفت شناختی وحدة المفهوم و تعدّد المصداق»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری،
• «تحریف جدی منابع اسلامی توسط جریان وهابیت»، سایت دیده‌بان، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «تقطیع سخنان سید کمال حیدری»، سایت آپارات، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• جلسه دوم: نظریه جواز تعبد به جمیع ادیان و مذاهب الهی و بشری، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، ۲۰ دسامبر ۲۰۱۸م،
• «چکیده ای از برخی مبانی و نظریات دین شناختی سید کمال حیدری»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «حق جامعه را مقدم بر حقوق افراد می‌دانست»، سایت جوان آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۶ فروردین ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «خوشحالی عرعور مبلغ وهابی از اظهارات سید کمال حیدری»، سایت آپارات، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «درباره ما»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «در تعارض بین ظواهر نصوص دینی و قطعیّات علوم تجربی، کدام مقدم است؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• دفاع موجه از تراث و یک پیشنهاد/ ابوالقاسم علیدوست، شبکه اجتهاد، تاریخ درج مطلب: ۳۰شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «روشنگری درباره بدعت‌گذاران وظیفه ذاتی روحانیت است»، سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «شیوه های تازه وهابیت در تحریف منابع و معارف اصیل اسلامی»، مجله اخبار شیعیان، شماره ۶۰، آبان ۱۳۸۹ش.
• عرب صالحی، «سیدکمال حیدری و پلورالیزم دینی»، پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آبان ۱۳۹۹ش،
• «لا ضرر و لا ضرار: من ابحاث سیدنا الاستاذ آیة الله العظمی الشهید محمدباقر الصدر»، کتابخانه مجازی الفبا، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• مبانی و کلیدهای اصلی در فهم مسائل زنان (جلسه اول)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ درج مطلب: ۱۱ فوریه ۲۰۱۹م،
• «نـبـذة عن حـیـاتـه»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «نفوذ یک برنامه شیعی در کشور عربستان»، سایت شیعه‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۰ تیر ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «نگاه متفاوت سید کمال حیدری به حقوق زنان در اسلام»، سایت آپارات.
• وکیلی، «نقد و بررسی نظریه جواز تعبد به جمیع ادیان و مذاهب سید کمال حیدری»، پایگاه اطلاع‌رسانی شیخ محمدحسن وکیلی، ۵ اردیبهشت ۱۳۹۸ش،
• «هدف و مبانی حرکت اصلاحی سید کمال حیدری در حوزه “معرفت دینی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر سید کمال حیدری، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.
• «همه چیز درباره سید کمال حیدری»، سایت فکرت، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۴تیر ۱۴۰۲ش.