فهرست آثار سید هبةالدین شهرستانی
این مقاله دربارهٔ آثار شهرستانی است. برای اطلاع از زندگی‌نامه، مدخل سید هبةالدین شهرستانی را ببینید.
فهرست آثار سید هبةالدین شهرستانی مجموعه تألیفات سید هبةالدین شهرستانی (متوفای ۱۳۸۶ق) از عالمان شیعه اهل عراق در قرن چهاردهم قمری است. شهرستانی از جمله نویسندگان پُرنویس شیعه در علوم و زمینه‌های مختلف بوده که بیش از صد جلد کتاب و رساله از او به یادگار مانده است. [۱] مهم‌ترین آثار او عبارتند از:
آثار قرآنی
- المحیط تفسیری است در هشت مجلد بزرگ که با روش جدید نوشته شده است ولی ناتمام است.
- حجه الاسلام خلاصه تفسیر فوق است.
- سراج المعراج در تفسیر آیات معراج و حل مشکلات آن.
- تفسیر سوره واقعه که قسمت مهمی از آن در ماهنامه (المرشد) در بغداد منتشر شده است.
- رساله ذوالقرنین و سد یأجوج و ماجوج که در حل مشکلات آیات این دو قصه نگاشته شده.
آثار کلامی و فلسفی
- الانتقاد حول تصحیح الاعتقاد بخشی از این کتاب در ماهنامه المرشد چاپ و منتشر شده ولی ناتمام است.
- المعارف العالیه للمدارس الراقیه کتابی است دینی و علمی و فلسفی که تنها جلد اول آن چاپ شده است.
- دین البشر فی الطریقه الصاحه لسیرالانسان
- الروحیات یا الکتاب المفتوح الی عوالم الروح.
- الامامه و الامه
- الفاروق فی فرق الاسلام
- مواهب المشاهد فی واجبات العقاید منظومه‌ای است در علم کلام.
- نظم العقاید مختصر مواهب المشاهد.
- توحید اهل التوحید این کتاب اصول عقاید اسلامی را تنها با آیات و استدلال‌های عقلی اثبات می‌کند.
- فیض الباری یا اصلاح منظومه سبزواری؛ کتابی است در تهذیب منظومه ملاهادی سبزواری.
- القوت و الملکوت در اثبات توحید.
- الجبر و الاختیار
- الشیعه و الناصبیه
- تعالیقه علی النکت الاعتقادیه شیخ مفید (م ۴۱۳ه) که در مکتبه مرتضویه تهران به چاپ رسیده است.
- ذکری الصوفیه منظومه‌ای در رد صوفیه است.
- حلول الحلول ردی بر صوفیه
فقه و اصول
- فیض الساحل و اجوبة مسائل اهل السواحل
- تحریم نقل الجنائز المتغیره رساله اصلاحی‌ای است که چندین بار چاپ شده است. سید شرف‌الدین عاملی کتاب «بغیة الفائز فی جواز نقل الجنائز» را در ردّ این کتاب نوشته است.
- یاقول النحر فی میقات البحر
- کتاب فی احکام اهل الکتاب
- حکمه الاحکام که در آن از فلسفه تشریع بحث می‌شود.
- حریه الفکر بالاجتهاد که به اتمام نرسیده است.
- التکتف و الاسبال
- دلیل القضاه که دو جلد است.
- الفیاض حواش علی الریاض هنوز مدون نشده است.
- فقه حی که ناتمام است.
- رساله‌ای در صوم
- رساله فی وجوب صلاه الجمعه
- الزواج الموقت
- وقایه المحصول فی شرح کفایه الاصول در این کتاب تقریرات آخوند خراسانی را تألیف کرده است.
آثار تاریخی
- سیره خیره البشر: که در تاریخ حضرت محمدبن عبدالله(ص) است.
- کتاب امیرالمؤمنین علی(ع): که در تاریخ و مناقب امام علی(ع) است.
- نهضة الحسین(ع) که چاپ اول آن در مطبعه دارالسلام ۱۳۴۵ق بود و بعد از آن بارها تجدید چاپ شده است. این کتاب به زبان انگلیسی و فارسی ترجمه شده که ترجمه فارسی آن توسط علیرضا حکیم خسروی صورت گرفته و «عظمت حسین» نام دارد.
- المصنوع فی نقد اکتفاء القنوع بما هو مطبوع
- الخیبه فی الشعیبیه: که به زبان ترکی نیز ترجمه شده است.
- کتاب زید الشهید
- ثقاة الروات
- الروایة
- سلاله السادات: که ناتمام است.
- الشمعه فی حال ذی الدمعه
- ترجمه جابربن حیان الصوفی الکیمیاوی: که در سال ۱۳۴۳ق قسمتی از آن در ماهنامه «اصلاح» در بغداد چاپ شده است.
- طی العوالم فی احوال شیخ الملا کاظم که بخش مهم این کتاب سال ۱۳۲۹ق در ماهنامه «العلم» منتشر شده است.
- ذوی المعالی فی ذریه ابی المعالی
- النوبختیه که در احوال بنی‌نوبخت است.
ریاضیات و نجوم
- الهیئه و الاسلام این کتاب چندین بار به فارسی و به زبان‌های دیگر ترجمه شده است.
- فذلکه المحاسب
- فیصل الدلائل پاسخ پرسش‌هایی است که فیصل، فرزند پادشاه مسقط و امام عمان از ایشان کرده‌اند.
- اداء الفرض فی سکون الارض
- مواقع النجوم فی تحقیق السماء الدنیا و الرجوم
- نقض الفرض فی اثبات حرکه الارض
- زینه الکواکب فی هیئت الافلاک و الثواقب که بخشی از آن در سال اول ماهنامه (العلم) منتشر شده و هنوز ناتمام است.
- الوافی الکاف یا شرح حال جبل قاف: که دفتر مجله «المرشد» آن را در بغداد چاپ کرده است.
علوم ادبی
- رواشح الفیوض فی علم العروض؛ که در سال ۱۳۳۴ق در تهران به همراه مواهب المشاهد چاپ شده است.
- تحوّل العجمه و العروبه؛ در بیان لغاتی است که از فارسی به عربی و از عربی به فارسی نقل شده است.
- مجموعه‌ای شامل رساله‌های ذیل:
- رساله عقد الحباب: منظومه‌ای در اعراب
- الدر و المرجان؛ منظومه‌ای در علم معانی و بیان
- رساله الاوراق فی الاشتقاق
- رساله السر العجیب فی تلخیص منطق التهذیب
- رساله قلاده النهور فی اوزان البحور
- نتیجه المنطق؛ به فارسی
- متون الفنون
- نادره الازمان فی دلاله الفعل علی الزمان
آثار متفرقه
- فغان اسلام؛ که در هندوستان تألیف و در سال ۱۳۳۱ق طبع شده است.
- اضرار التدخین؛ که در سال ۱۳۴۳ق در مطبعه دارالسلام بغداد چاپ شده است.
- فضایل الفرس؛ در بیان فضیلت‌های ایرانیان.
- الفراید؛ که در چندین مجلد است.
- المنابر؛ کتابی است فارسی و برای واعظان تألیف شده است.
- انیس الجلیس؛ که ناتمام مانده است.
- ما هو نهج البلاغه؛ در سال ۱۳۵۲ق از طرف مجله «العرفان» در سوریه- صیدا منتشر شد. این کتاب توسط سید عباس میرزاده اهری به فارسی ترجمه و در تهران در روزنامه دینی «ندای حق» چاپ شد و سپس بارها تحت عنوان نهج‌البلاغه چیست؟ با مقدمه علی دوانی منتشر شده است.
- حل المشاکل؛ در حل هزار مشکل علمی و ادبی.
- مسیح الانجیل أو مسیح القرآن؛ در ردّ اعتقاد مسیحیان در مورد حضرت عیسی(ع)
- اسلام برهمی؛ راجع به اسلام آوردن یکی از مهندسان هندی است که بر اثر مباحثه مؤلف با او مسلمان شده است. بخشی از آن مباحثه در ماهنامه «المرشد» سال اول منتشر شده است.
- قصاری الکلم فی قصاری الحکم
- الباقیات الصالحات
- المناط فی شرف الاسباط
- منهاج الحاج؛ چاپ بغداد
- نور الناظر فی علم المرایا و المناظر
- طب الضعفاء؛ که ناتمام است.
- الخطابه؛ که در صناعت خطابه و آداب و اصول و تاریخ آن است.
- الهادی الی المهدی(ع)
- التذکره لآل محمد الخیره؛ که در سال ۱۳۴۰ق در مطبعه دارالسلام بغداد چاپ شده است. این کتاب به زبان مالایی نیز ترجمه شده و در سال ۱۳۴۵ق به‌چاپ رسیده است.
- المجامیع الاثنی عشر؛
- جبل قاف
- الدلایل و المسائل؛ که پنج جلد آن چاپ شده و ظاهراًبه بیست جلد می‌رسد.
- زیور المسلمین؛ این کتاب به نام ادعیه القرآن به عربی و فارسی در ایران چاپ شده و اخیراً در ضمن کتاب دعاها و تهلیلات قرآن توسط انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تجدید چاپ شده است.
- الدخانیه؛ رساله‌ای است در این که استعمال دخانیات مفطر روزه نیست.
- التنبیه؛ در تحریم تشبه[به کفار] که در سال ۱۳۴۰ق در بغداد چاپ شده است.
- اسغی المشارب؛ درباره تراشیدن و تطویل شارب[سبیل انسان].
- التفتیش؛ رساله‌ای است فارسی درباره مفاسد تراشیدن ریش، دو مرتبه، بار اول در نجف ۱۳۴۰ق و بار دیگر به ۱۳۴۲ق در تبریز چاپ شده و میرزا ابوتراب هدائی آن را به نظم کشیده است.
- خطب فی الجهاد و الاتحاد.[۲]
پانویس
منابع
- الحسنی، سید عبدالستار، السید هبةالدین الحسینی الشهرستانی حیاته و نشاطه العلمی و الاجتماعی، قم، مؤسسة التراث الشیعه، ۱۴۲۹ق.
- شهرستانی، سیدهبةالدین، اسلام و هیئت، ترجمه سیدهادی خسروشاهی، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۷ش.
- باقری بیدهندی، ناصر، آشنایی با دانشوران/ شرح حال آیت‌الله‌العظمی سید هبةالدین حسینی شهرستانی، مشکوة، تابستان ۱۳۷۰ - شماره ۳۱.