دستور معالم الحکم و مأثور مکارم الشیم (کتاب)

دستور معالم الحکم و مأثور مکارم الشیم

اطلاعات کتاب
نویسنده	قاضی قضاعی
تاریخ نگارش	قرن ۵ هجری
موضوع	سخنان امیرالمؤمنین(ع)
زبان	عربی
تعداد جلد	۱
تعداد صفحات	۳۲۹
ترجمه به دیگر زبان‌ها	فارسی • انگلیسی
اطلاعات نشر
ناشر	شركة دار الأرقم بن أبى الأرقم
محل نشر	بیروت - لبنان
تاریخ نشر	۱۴۱۸ق
ترجمه فارسی
نام کتاب	قانون (سخنان امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام)
مترجم	دکتر فیروز حریرچی
مشخصات نشر	انتشارات امیرکبیر

دُستُورُ مَعالِمِ الحِکَم و مَأثُورُ مَکارِمِ الشِّیَم که نام کامل آن دستور معالم الحکم و مأثور مکارم الشیم من کلام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب کرم‌الله وجهه، است تألیف قاضی قضاعی (متوفای ۴۵۴ق) به زبان عربی است. در این اثر مجموعه‌ای از سخنان امام علی(ع) گردآوری شده است که برخی از آن‌ها در نهج البلاغه نیامده است. نویسنده این سخنان را به شیوۀ شریف رضی گردآوری نموده است.

معرفی نویسنده

مقالهٔ اصلی: قاضی قضاعی

محمّد بن سلامة بن جعفر، معروف به «قاضی قُضاعی»، از علمای اهل سنت نیمه نخست سده پنجم بود که در دوران فاطمیان در مصر می‌زیست او در علومی مختلفی، از جمله: ادبیات، فقه، حدیث، تفسیر و تاریخ دست داشته و در سه علم اخیر، آثاری از او برجای مانده است. وی در مسند قضاوت بود و در دوران وزارت علی بن احمد جَرجرایی، وزیر دربار فاطمیان، منشی او بود و مدتی به‌عنوان سفیر فاطمیان در حکومت روم شرقی، در قسطنطنیه اقامت داشت. او در شب پنج شنبه ۱۶ ذی‌القعده سال ۴۵۴ ق، از دنیا رفت.

قاضی قضاعی در میان فقها و علما و اهل حدیث منزلتی معتبر دارد. وی با آنکه در بسیاری از کتاب‌های اهل سنت، شافعی قلمداد شده؛ ولی میرزا حسین نوری در مستدرک الوسائل او را بنا بر دلایل و قرائنی شیعه دانسته است.

انگیزه نگارش

نگارش این کتاب به درخواست دوستان قاضی قُضاعی پس از نگارش کتابی با عنوان «شهاب الاخبار» که به سخنان پیامبر(ص) اختصاص داشت، انجام گرفته است. به گفته قاضی قضاعی دوستانش از او خواستند کتابی با سبک کتاب شهاب الاخبار از سخنان مام علی(ع) بنویسید.

اهمیت کتاب

از حضرت علی(ع) دو اثر به نام‌های نهج‌البلاغه تالیف شریف رضی و غرر الحکم و درر الکلم تألیف عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی به چاپ رسیده و این سومین کتاب در این باب است.

راویانی که قضاعی برای برخی از خطبه‌های طولانی و کلمات کوتاه علی(ع) ذکر می‌نماید از بزرگان حدیث و لغت و ادب و فقه به‌شمار می‌روند از قبیل: محمد بن فضیل بن غزوان، براء بن عازب، عبدالله بن ابی شیبه، اصبغ بن نباته، نوف بن فضاله حمیری بکالی، حسین بن خالویه، نفطویه، ابن درید، حارث اعور، احنف بن قیس، رفاعة بن راقع بن مالک، اشعث بن قیس، صعصعة بن صوحان، کمیل بن زیاد و مانند آنها.

همچنین برخی از جمله‌ها و کلماتی که در این کتاب آمده در نهج‌البلاغه و غرر الحکم نیامده است؛ نظیر:

• پرسش و پاسخی که میان امام علی بن ابی‌طالب(ع) و فرزندش امام حسن(ع) انجام یافته است.
• تمامی باب سئوال از علی بن ابی‌طالب(ع) و پاسخ‌های آن حضرت.
• برخی از مباحثی که در بخش سخنان غریب آن‌حضرت(ع) در این کتاب آمده در دو کتاب نهج البلاغه و غرر الحکم نیامده است.
• باب هشتم مناجات‌های آن‌حضرت که نه تنها در نهج‌البلاغه و غررالحکم نیامده در کتاب‌های ادعیه معمول نیز موجود نیست و این مناجات آن‌هم با اختلافاتی تنها در کتاب بحار الانوار آمده است.

ابواب کتاب

قانون (سخنان امیرالمؤمنین على علیه‌السلام) ترجمه فارسی دستور معالم الحکم.

1. باب نخستین: در حکمت‌های سودمند آن‌حضرت(ع)
2. باب دوم: در سرزنش دنیا و بی‌میلی آن‌حضرت(ع) به آن.
3. باب سوم: در موعظه‌های آن‌حضرت(ع)
4. باب چهارم: در وصیت‌ها و نواهی آن حضرت(ع)
5. باب پنجم: در پاسخ‌های آن‌حضرت(ع) به پرسش‌ها.
6. باب ششم: در کلام غریب آن‌حضرت(ع)
7. باب هفتم: در سخنان نادر آن‌حضرت(ع)
8. باب هشتم: در دعاها و مناجات آن‌حضرت(ع)
9. باب نهم: در شعری که از آن‌حضرت(ع) به دست ما رسیده است.

ترجمه‌ها

• ترجمه فارسی: «قانون (سخنان امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام)» ترجمه فارسی کتاب «دستور معالم الحکم و مأثور مکارم الشیم»، قاضی قضاعی است که به قلم دکتر فیروز حریرچی توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شده است.
• ترجمه انگلیسی: با عنوان ,A Treasury of VirtuesSayings, Sermons, and Teachings of Ali, with the One Hundred Proverbsattributed to al-Jahiz که به‌وسیله دکتر طاهره قطب الدین، عضو هیئت علمی دانشگاه شیکاگو ترجمه شده و انتشارات دانشگاه نیویورک در سال ۲۰۱۳م آن را چاپ کرده است.

جستارهای وابسته

• نهج البلاغه
• غرر الحکم و درر الکلم

منابع

• ابن خلکان، وفیات الاعیان، قم، شریف رضی، ۱۳۶۴ش.
• ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، طبقات الشافعیة، بیروت،‌دار المدار الاسلامی، ۲۰۰۴م.
• ابن ماکولا، علی بن هبة الله، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف والمختلف فی الاسماء والکنی والانساب، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
• سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، قاهره،‌دار احیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
• صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت،‌دار النشر فراینز شتاینر، بی‌تا.
• قضاعی، محمد بن سلامه، دستور معالم ‌الحکم‌ و ماثور مکارم‌ الشیم‌، تحقیق: برکات یوسف هبود، بیروت،‌دار الارقم بن ابی ارقم، ۱۴۱۸ق.
• قضاعی، محمد بن سلامه، دستور معالم ‌الحکم‌ و ماثور مکارم‌ الشیم‌، ترجمه فیروز حریرچی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، نسخه دیجیتالی.
• قضاعی، محمد بن سلامه، گزیده شهاب الاخبار، قم،‌دار الحدیث.
• نوری، میرزا حسین، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.