قاضی قضاعی
ابوعبداللّه محمّد بن سلامة بن جعفر بن علی بن حکمون، معروف به قاضی قُضاعی، از علمای اهل سنت در نیمه نخست سده پنجم و نویسنده کتاب دستور معالم الحکم و ماثور مکارم الشیم که دربردارنده سخنان امیرالمؤمنین(ع) است.
زیست‌نامه
از تاریخ زندگی او اطّلاعات چندانی در دست نیست. همین اندازه می‌دانیم که در دوران فاطمیان در مصر می‌زیست[۱] و در علوم مختلفی، از جمله: ادبیات، فقه، حدیث، تفسیر و تاریخ دست داشته و در سه علم اخیر، آثاری از او به یادگار مانده است.[۲] وی در مسند قضاوت بود و در دوران وزارت علی بن احمد جَرجرایی، وزیر دربار فاطمیان، منشی او بود و مدتی به‌عنوان سفیر فاطمیان در حکومت روم شرقی، در قسطنطنیه اقامت داشت.[۳] او در شب پنج شنبه شانزدهم ذی قعده سال ۴۵۴ ق، چشم از جهان فرو بست.[۴]
قاضی قضاعی از علمای اهل سنت در قرن چهارم و پنجم هجری بوده و در میان فقها و اهل حدیث منزلتی معتبر دارد.[۵] وی با آنکه در بسیاری از کتاب‌های اهل سنت، شافعی قلمداد شده؛[۶] ولی محدث نوری در مستدرک الوسائل او را بنا بر دلایل و قرائنی شیعه دانسته است.[۷]
اساتید
اساتید وی این افرادند:
- ابو مسلم محمّد بن احمد کاتب
- احمد بن ثرثال
- ابو الحسن بن جهضم
- احمد بن عمر جیزی
- ابو محمّد بن نحّاس[۸]
شاگردان
برخی از شاگردان وی این اشخاص‌اند:
- ابوسعد عبدالجلیل ساوی
- ابوالقاسم نسیب
- ابو عبداللّه حمیدی
- محمّد بن احمد رازی
- سهل بن بِشْر اسفراینی
- ابو نصر بن ماکولا[۹]
تألیفات
آثار او عبارت‌اند از:
- شهاب الاخبار: کتابی است که قاضی قضاعی در آن هزار و دویست حدیث از رسول خدا(ص) را در باب وصایا و امثال و مواعظ و آداب گرد آورده است.[۱۰] این کتاب در میان علمای شیعه و اهل سنت شهرت و اعتبار خاصی پیدا کرده و احادیث بسیاری را از آن نقل کرده‌اند. عالمان چندی از اهل سنت نیز بر این کتاب شرح نوشته‌اند.[۱۱]
- دُستور معالم الحِکم و مأثور مکارم الشِیم من کلام أمیرالمؤمنین (مشتمل بر سخنان امیر مؤمنان)؛
- الإنباء بأنباء الأنبیاء (تاریخ عمومی از آغاز آفرینش تا سال ۴۱۷ق)؛
- تفسیر قرآن (در ۲۰ جلد)؛
- دقایق الأخبار و حقائق الاعتبار فی المواعظ و النصایح و الأذکار؛[۱۲]
- مُسند الشهاب (در أسناد احادیث شهاب الأخبار)؛
- نُزهة الألباب؛
- مناقب الشافعی (در فضایل و مناقب محمد بن ادریس شافعی)؛
- خِطط مصر؛
- عیون المعارف و فنون أخبار الخلائف (کتابی است مختصر در تاریخ انبیا، خلفا و سلاطین).[۱۳]
پانویس
- ↑ ابن ماکولا، الاکمال، ج۷، ص۱۱۵؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۱۶.
- ↑ ابن ماکولا، الاکمال، ج۷، ص۱۱۵.
- ↑ سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۱.
- ↑ ابن خلکان، وفیات الأعیان، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۲۱۲ِ ابن ماکولا، الاکمال، ج۷، ص۱۱۵؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۱۶.
- ↑ ابن کثیر، طبقات الشافعیة، ۲۰۰۴م، ج۱، ص۴۳۵.
- ↑ سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۰؛ ابن ماکولا، الاکمال، ج۷، ص۱۱۵؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۱۶.
- ↑ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، مٰؤسسة آل البیت، ج۱، ص۳۵۵-۳۵۶.
- ↑ سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۰
- ↑ سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۰
- ↑ قضاعی، دستور معالم الحکم و ماثور مکارم الشیم، ترجمه فیروز حریرچی، مقدمه مؤلف، ص۲۰.
- ↑ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، مٰؤسسة آل البیت، ج۱، ص۳۵۵.
- ↑ قضاعی، گزیده شهاب الاخبار، دار الحدیث، ج۱، ص۱۲-۱۳.
- ↑ قضاعی، گزیده شهاب الاخبار، دار الحدیث، ج۱، ص۱۲-۱۳.
منابع
- ابن خلکان، وفیات الاعیان، قم، شریف رضی، ۱۳۶۴ش.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، طبقات الشافعیة، بیروت، دار المدار الاسلامی، ۲۰۰۴م.
- ابن ماکولا، علی بن هبة الله، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف والمختلف فی الاسماء والکنی والانساب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، قاهره، دار احیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
- صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دار النشر فراینز شتاینر، بی‌تا.
- قضاعی، محمد بن سلامه، دستور معالم الحکم و ماثور مکارم الشیم، ترجمه فیروز حریرچی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، نسخه دیجیتالی.
- قضاعی، محمد بن سلامه، گزیده شهاب الاخبار، قم، دار الحدیث.
- نوری، میرزا حسین، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.