ابن‌قولویه قمی
| فقیه و محدث شیعه | |
 مرقد ابن‌قولویه در حرم کاظمین | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور |
| لقب | ابن‌قولویه |
| زادگاه | قم |
| تاریخ وفات | ۳۶۸ق |
| محل دفن | حرم کاظمین(ع) و به قولی در قم |
| خویشاوندان سرشناس | محمد بن قولویه(پدر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد بن یعقوب کلینی • محمد بن حسن صفار قمی • ابن بابویه و ... |
| شاگردان | شیخ مفید • ابن عبدون • حسین بن عبیدالله غضائری • تلعکبری و ... |
| تألیفات | کامل الزیارات |
ابن قُولِوَیْه قمی، ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور (درگذشته ۳۶۸ق) از راویان شیعه در قرن چهارم هجری و از شاگردان محمد بن یعقوب کلینی و از استادان شیخ مفید بود. ابن‌قولویه از فقهای صاحب فتوا دانسته شده و نظراتش در میانه آرای مکتب حدیثی و مکتب کلامی معرفی شده است. کتاب کامل الزیارات مشهورترین اثر اوست.
زندگی‌نامه
جعفر بن قولویه[۱] فرزند محمد بن قولویه در شهر قم بدنیا آمد. او در درس پدر و برادرش كه از راویان شیعه به شمار می‌آمدند، حاضر شد و به فراگیری علم و دانش پرداخت.[۲] شرح‌حال‌نویسان، کنیه وی را ابوالقاسم گفته‌اند.[۳]
ابن‌قولویه در سال ۳۴۱ قمری به مصر سفر کرد.[۴] از ابن حجر نقل شده که محمد بن سلیم صابونی در مصر از وی نقل حدیث کرده است.[۵] جعفر بن قولویه در سال ۳۶۸ هجری درگذشت و در حرم کاظمین در جوار امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) به خاک سپرده شد و بعدها شیخ مفید نیز در کنار وی دفن گردید.[۶] با این حال افندی اصفهانی قبر او را در قم دانسته است.[۷]
سؤال ازامام زمان(ع)
شبیری زنجانی ازمراجع تقلید از حاجی نوری در خاتمه مستدرک از الخرائج و الجرائح (کتاب)راوندی نقل می‌کند که در سال ۳۳۷ ق.سالی که قرامطه حجر الاسود را برگرداندند، ابن قولویه تصمیم گرفت به مکه برود تا کسی که حجر را نصب می‌کند، زیارت کند ولی بیمار شد و نتوانست؛ به همین جهت نائبی فرستاد تا از کسی که حجر را نصب می‌کند، سؤالاتی بپرسد، از جمله در باره شفا یافتنش از آن بیماری. آن نائب موفق شد نصب کننده یعنی بقیة الله (عجل الله فرجه الشریف) را زیارت کند و سئوالات را بپرسد. حضرت در باره مدّت عمر جعفر فرمود که او از این بیماری شفا می‌یابد و سی سال دیگر زندگی می‌کند. دقیقا سی سال بعد جعفر در سال ۳۶۷ ق.از دنیا رفت.[۸]
جایگاه
روایات جعفر بن محمد قولویه در مجموعه‌های روایی بزرگ شیعه نقل شده و به آن استناد می‌شود. توثیق و اعتماد به بسیاری از راویان شیعه، به دلیل روایت ابن‌قولویه از آنها دانسته شده است.[۹]نجاشی، یکی از علمای رجال می‌گوید: «هر زیبایی و علم و فقهی که مردم با آن وصف گردند، ابن‌قولویه برتر و فوق آن است.»[۱۰] شیخ طوسی درباره او نوشته است: «ابو القاسم، جعفر بن محمد بن قولویه قمی، شخصیتی مورد اطمینان و دارای تألیفاتی فراوان، به تعداد ابواب فقه می‌باشد.»[۱۱] علامه حلّی نقل کرده: «ابوالقاسم از اصحاب ثقه و جلیل القدر در حدیث و فقه بوده است.»[۱۲] شیخ مفید به او لقب «شیخ صدوق» داده است.[۱۳] سید بن طاووس درباره ابن‌قولویه می‌گوید: وی راوی راستگویی است و همه بر امانت او اتفاق دارند.»[۱۴] ابن حجر عسقلانی از علمای اهل سنت، او را از بزرگان و علمای مشهور شیعه می‌داند.[۱۵]
اساتید
او در درس عالمان متعدد شرکت کرده است که عبارتند از:
شاگردان
- شیخ مفید: شیخ مفید درباره او نوشته است: خداوند شیخ مورد اعتماد ما ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه را تأیید فرماید.[۱۷]
- حسین بن عبیدالله غضائری پدر ابن غضائری
- احمد بن محمد بن عیاش
- حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی
- علی بن بلال مهلبی
- احمد بن عبدون
- تلعكبری
- ابن عزور
- محمد بن سلیم صابونی[۱۸]
روایات
تعداد روایات وی در فقه حدود ۵۰۰ روایت است. آیت الله خویی می‌گوید: نام ابن‌قولویه در اسناد روایی ۴۶۵ روایت، با تعبیر «جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی» و در ۲۸ روایت نیز با تعبیر «جعفر بن محمد بن قولویه» آمده است.[۱۹]
تألیفات
- کامل الزیارات، مشهورترین تألیف وی است؛ مجموعه روایات اهل بیت درباره شیوه زیارت پیامبر(ص) و دیگر امامان و امامزادگان.
- تاریخ الشهور
- مداواة الجسد
- الصلاة
- الجمعة و الجماعة
- قیام اللیل
- الرضاع
- الصداق
- الأضاحی[۲۰]
پانویس
- ↑ قُولُویَه یا قولِوَیْهْ (ر.ک: دهخدا، لغتنامه دهخدا، ذیل واژه ابن‌قولویه).
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، مقدمه کتاب.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۴۱۸.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، مقدمه کتاب.
- ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۳۹۱.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، مطبعة الخیام، ج۶، ص۳۲.
- ↑ https://zanjani.ir/تاریخ-دقیق-وفات-ابن-قولویه-قمی/?fa
- ↑ ابن‌قولویه قمی، علوم و قرآن و حدیث.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۱۲۳.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۹۱.
- ↑ حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۸۸.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم، ۱۳۸۹ش، ص۶۷.
- ↑ ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۴.
- ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۹–۱۳.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، آل البیت، ج۱۵، ص۳۳۴.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۱۳، ۱۴.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص ۶۷، ۶۸.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۱۵–۱۷.
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
- احمدی، مهدی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، بی‌تا.
- حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی جا، مرکز النشر الثقافة الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، بی‌جا، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق.
- عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۰ق.
- قمى، عباس، الكنى و الالقاب، تهران، مكتبه صدر. ۱۳۹۷ق.
- قمی، ابن‌قولویه، کامل الزیارات، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، آل البیت، بی‌تا.
- مصطفوی، سید مهدی، ابن‌قولویه قمی، علوم و قرآن و حدیث، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
- https://zanjani.ir/تاریخ-دقیق-وفات-ابن-قولویه-قمی/?fa
پیوند به بیرون