محمد بن قولویه
| از محدثان شیعه در قرن سوم | |
 مرقد ابن قولویه در قم، روبروی مدرسه آیت الله گلپایگانی و نزدیک مقبره علی بن بابویه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه قمی |
| تاریخ تولد | اوایل قرن سوم |
| تاریخ وفات | سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ق |
| محل دفن | نزدیک مقبره علی بن بابویه |
| شهر وفات | قم |
| خویشاوندان سرشناس | جعفر بن محمد قولویه قمی(فرزند) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سعد بن عبدالله اشعری قمی • محمد بن یحیی العطار • عبدالله بن جعفر حمیری • علی بن ابراهیم قمی و ... |
| شاگردان | ابوعمرو کشی • جعفر بن محمد بن قولویه • علی بن محمد بن قولویه و ... |
محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه قمی از محدثان شیعه در قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری. او پدر جعفر بن قولویه نویسنده کتاب کامل الزیارات و شاگرد سعد بن عبدالله اشعری و استاد کشی است. بیشتر رجالیان شیعه او را توثیق کرده‌اند.
زندگی‌نامه
کنیه او را ابوجعفر و ابوالقاسم نوشته‌اند.[۱] القابی که برای او در کتب رجالی ذکر شده «جمال»،[۲] «مملة»[۳] و «مسلمة»[۴] است که البته بنابر نظر برخی از رجالیان، لقب مملة مربوط به راوی دیگری با نام محمّد بن جعفر بن محمّد بن مسرور است؛[۵] هرچند برخی لقب مملة را صحیح‌تر می‌دانند.[۶]
درباره زمان تولد محمد بن قولویه و جزییات زندگی وی اطلاعات چندانی در دست نیست. با توجه به اینکه زمان وفات او را سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ق نوشته‌اند،[۷] احتمالاً ولادت او مربوط به اوایل قرن سوم است. اما از آنجایی که برخی منابع او را قمی خطاب کرده اند،[۸] می توان دریافت که مدت زیادی در قم سکونت داشته است. نوشته‌اند که او برای طلب حدیث مسافرت‌های زیادی کرده و با جمعی از بزرگان اهل سنت ملاقات کرد و بسیاری از احادیث ایشان را استماع نمود. وی در قم وفات نمود و در نزدیکی بقعه علی بن بابویه پدر شیخ صدوق دفن گردید.[۹] پیکر او را در کنار راوی هم عصرش، علی بن ابراهیم قمی، در قبرستان شیخان قم دفن کردند.
فرزندان
- جعفر ؛ او شاگرد محمد بن یعقوب کلینی و استاد روایی شیخ مفید است.
- علی بن محمد بن قولویه؛ مولف کتاب فضل العلم و آدابه.[۱۰]
- احمد بن محمد؛[۱۱]
احمد بن علی بن حسن بن شاذان قمی (متوفای ق۴) نیز داماد اوست. او محدث و فقيه و از اكابر علمای شیعه بود. آثاری چون الأمالي و زاد المسافر دارد.[۱۲]
جایگاه روایی
محمد بن قولویه از نگاه غالب علمای شیعه شخصی موثق است.[۱۳] آنان قرائن متعددی را بر این امر برشمرده‌اند از جمله:
- او را از بهترین شاگردان سعد بن عبدالله اشعری نام برده‌اند[۱۴] و بسیاری از علما این را بر وثاقت او حمل کرده‌اند.[۱۵]
- جعفر بن محمد بن قولویه قریب به اتفاق احادیث کتاب کامل الزیارات را از پدرش (محمد بن قولویه) نقل کرده و اشاره کرده که در این کتاب جز از موثقان روایتی نقل نمی‌کند.[۱۶]
- کشی شاگرد اوست و از وی روایت نقل کرده است.[۱۷]
اساتید و مشایخ روایی
مشایخ روایی محمد بن قولویه که از آنان احادیث امامان معصوم(علیهم السلام) را شنیده و نقل کرده است، افراد ذیل هستند:
- سعد بن عبدالله اشعری قمی؛ او مهم ترین استاد و شیخ روایت شیخ محمد است. جعفر فرزند محمد بن قولویه می گوید که پدر و برادرم، علی به من گفته اند که سعد همه کتاب هایش را بر آنان خوانده و تعلیم داده است.[۱۸]
- حسن بن متیل دقّاق قمِّيّ(زنده در ۳۰۰ق)[۱۹]
- حسین بن حسن بن ابان، او را از اصحاب امام حسن عسکری(ع) دانسته‌اند.[۲۰]
- ابو جعفر محمد بن یحیی العطار قمی(زنده قبل ۳۰۰ق).[۲۱]
- عبدالله بن جعفر حمیری(زنده در ۳۲۰ق).[۲۲]
- احمد بن ادریس قمی (متوفای۳۰۶ق)از اصحاب امام حسن عسکری(ع).[۲۳]
- علی بن ابراهیم قمی (زنده در ۳۰۷ق)؛ او زمان امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) را درک كرده است. [۲۴]
- حسين بن عبد اللّه بن محمد بن عيسى اشعري قمی (متوفای ۳۶۷ق)؛[۲۵] در برخی منابع نام او حسن ذکر شده است.[۲۶]
- محمد بن حسن صفار قمی(متوفای ۲۹۰ق)؛[۲۷]
- احمد بن محمد بن عیسی اشعری(زنده در ۲۷۴ق)؛[۲۸]
- حسین بن سعید اهوازی (زنده در ۳۰۰ق)؛[۲۹]
- حسن بن متویه بن سندس ؛ از محدثین قرن سوم. [۳۰]
- علی بن هارون بن عبد العزیز؛[۳۱]
- محمد بن حسن بن علی بن مهزیار (متوفای ۳۶۹ق)؛[۳۲]
- حسین بن علی زعفرانی[۳۳]
شاگردان
- فرزندش جعفر بن محمد بن قولویه
- فرزند دیگر او: علی بن محمد بن قولویه
- ابوعمرو کشی
- ابوالحسن محمد بن معقل قرمیسنی که شیخ مفید به واسطه او از محمد بن قولویه روایت نقل کرده است.[۳۴]
پانویس
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۱۶۲.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۸، ص۱۷۵.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، طبقات، اسماعیلیان، ج۱، ص۱۹۸؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۵۲۹.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۱۲۳.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۵۲۹.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، طبقات، اسماعیلیان، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۱۶۲.
- ↑ كشى، اختيار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق٬ ج۱، ص۳۲۳
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۱۶۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش٬ ص ۲۶۲.
- ↑ سبحانی٬ موسوعه طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق٬ ج۶، ص۳۵
- ↑ .مجمع الفكر الإسلامی، موسوعه مؤلفى الاماميه، ۱۴۲۸ق٬ ج۳، ص۴۳
- ↑ عاملی، استقصاء الإعتبار، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۱۴؛ ترابی، الموسوعة الرجالیة المیسرة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۱۲۳.
- ↑ عاملی، استقصاء الإعتبار، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۸، ص۱۷۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۸، ص۱۷۵؛ ترابی، الموسوعة الرجالیة المیسرة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ سبحانی٬ موسوعه طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق٬ ج۴، ص۱۵۱
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ۱۴۱۳ق٬ ج۱۸، ص۱۷۴.
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ۱۴۱۳ق٬ ج۶، ص۲۳۱
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ۱۴۱۳ق٬ ج۱۹، ص۴۴-۴۵
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسي، ۱۴۲۷ق٬ ص ۳۹۷
- ↑ شیخ طوسی، الرجال الطوسي، ۱۴۲۷ق٬ ص۳۹۷
- ↑ طباطبايى بروجردى، منابع فقه شيعه، ۱۴۲۹ق٬ ج۲۲، ص۲۰
- ↑ آقابزرگ تهرانى، طبقات أعلام الشيعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۱۱۴
- ↑ آقابزرگ تهرانى، طبقات أعلام الشيعة،۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۹۱
- ↑ نجاشی،الرجال، ص۳۵۵
- ↑ سبجانی٬ موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق٬ ج۳، ص۱۰۱
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شيعه، ۱۳۸۷ش٬ ص۳۰۹
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة،۱۴۱۳ق٬ ج۶، ص۹۴
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة،۱۴۱۳ق٬ ج۱۳، ص۲۳۳
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ۱۴۱۳ق٬ ج۱۶،ص۲۵۷
- ↑ مامقانی، تنقيح المقال في علم الرجال، ۱۴۳۱ق٬ ج۲۲، ص۳۱۷
- ↑ ابطحی، تهذیب المقال، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۵۳۳.
یادداشت
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
- ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، قم، ناشر: مؤلف، ۱۴۱۷ق.
- ترابی، علی اکبر، الموسوعة الرجالیة المیسرة، قم، موسسة الامام الصادق علیه‌السلام، ۱۴۲۳ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز النشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲ش.
- شوشتری، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طباطبايى بروجردى، آقا حسين، منابع فقه شیعه، ترجمه حسينيان قمى، مهدى - صبورى، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چ اول، ۱۴۲۹ق.
- طوسى، محمد بن حسن، رجال الطوسي، تحقیق قيومى اصفهانى، جواد، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي، ۱۴۲۷ق.
- عاملی، محمّد بن حسن بن شهید ثانی، استقصاء الاعتبار، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۹ق.
- عقيقى بخشايشى، عبد الرحيم، طبقات مفسران شيعه، قم، دفتر نشر نويد اسلام، چ۴، ۱۳۸۷ش.
- سبحانی٬ جعفر٬ موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق (عليه السلام)، چاپ ۱، ۱۴۱۸ق.
- مجمع الفکر الإسلامی. قسم الموسوعة، موسوعة مؤلفى الامامیة، قم، مجمع الفکر الإسلامي، چاپ ۱، ۱۴۲۸ق.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- نجاشی، أحمد بن علی، رجال النجاشی، محقق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
- معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، خويى، ابوالقاسم، [بى نا] - [بى جا]، چ۵، ۱۴۱۳ق.
- تنقيح المقال في علم الرجال، مامقانى، عبدالله، قم، موسسة آل البيت (عليهم السلام) لإحياء التراث چ۱، ۱۴۳۱ق.
- اختيار معرفة الرجال، كشى، محمد بن عمر ، قم، موسسة آل البيت (عليهم السلام) لإحياء التراث، چ۱، ۱۴۰۴ق.
- طبقات أعلام الشيعة، آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن، بيروت ، دار إحياء التراث العربي، چ۱، ۱۴۳۰ق.