برای دیگر کاربردها ابن قولویه (ابهام‌زدایی) را ببینید.
محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه قمی از محدثان شیعه در قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری. او پدر جعفر بن قولویه نویسنده کتاب کامل الزیارات و شاگرد سعد بن عبدالله اشعری و استاد کشی است. بیشتر رجالیان شیعه او را توثیق کرده‌اند.
| از محدثان شیعه در قرن سوم | |
 مرقد ابن قولویه در قم، روبروی مدرسه آیت الله گلپایگانی و نزدیک مقبره علی بن بابویه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه قمی |
| تاریخ تولد | اوایل قرن سوم |
| تاریخ وفات | سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ق |
| محل دفن | نزدیک مقبره علی بن بابویه |
| شهر وفات | قم |
| خویشاوندان سرشناس | جعفر بن محمد قولویه قمی(فرزند) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سعد بن عبدالله اشعری قمی • محمد بن یحیی العطار • عبدالله بن جعفر حمیری • علی بن ابراهیم قمی و ... |
| شاگردان | ابوعمرو کشی • جعفر بن محمد بن قولویه • علی بن محمد بن قولویه و ... |
زندگی‌نامه
کنیه او را ابوجعفر و ابوالقاسم نوشته‌اند.[۱] القابی که برای او در کتب رجالی ذکر شده «جمال»،[۲] «مملة»[۳] و «مسلمة»[۴] است که البته بنابر نظر برخی از رجالیان، لقب مملة مربوط به راوی دیگری با نام محمّد بن جعفر بن محمّد بن مسرور است؛[۵] هرچند برخی لقب مملة را صحیح‌تر می‌دانند.[۶][یادداشت ۱]
درباره زمان تولد محمد بن قولویه و جزییات زندگی وی اطلاعات چندانی در دست نیست. با توجه به اینکه زمان وفات او را سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ق نوشته‌اند،[۸] احتمالاً ولادت او مربوط به اوایل قرن سوم است. اما از آنجایی که برخی منابع او را قمی خطاب کرده اند،[۹] می توان دریافت که مدت زیادی در قم سکونت داشته است. نوشته‌اند که او برای طلب حدیث مسافرت‌های زیادی کرده و با جمعی از بزرگان اهل سنت ملاقات کرد و بسیاری از احادیث ایشان را استماع نمود. وی در قم وفات نمود و در نزدیکی بقعه علی بن بابویه پدر شیخ صدوق دفن گردید.[۱۰] پیکر او را در کنار راوی هم عصرش، علی بن ابراهیم قمی، در قبرستان شیخان قم دفن کردند.
فرزندان
- جعفر ؛ او شاگرد محمد بن یعقوب کلینی و استاد روایی شیخ مفید است.
- علی بن محمد بن قولویه؛ مولف کتاب فضل العلم و آدابه.[۱۱]
- احمد بن محمد؛[۱۲]
احمد بن علی بن حسن بن شاذان قمی (درگذشت: حدود۴۲۰ق) نیز داماد اوست. او محدث و فقيه و از اكابر علمای شیعه بود. آثاری چون الأمالي و زاد المسافر دارد.[۱۳]
جایگاه روایی
محمد بن قولویه از نگاه غالب علمای شیعه شخصی موثق است.[۱۴] آنان قرائن متعددی را بر این امر برشمرده‌اند از جمله:
- او را از بهترین شاگردان سعد بن عبدالله اشعری نام برده‌اند[۱۵] و بسیاری از علما این را بر وثاقت او حمل کرده‌اند.[۱۶]
- جعفر بن محمد بن قولویه قریب به اتفاق احادیث کتاب کامل الزیارات را از پدرش (محمد بن قولویه) نقل کرده و اشاره کرده که در این کتاب جز از موثقان روایتی نقل نمی‌کند.[۱۷]
- کشی شاگرد اوست و از وی روایت نقل کرده است.[۱۸]
اساتید و مشایخ روایی
مشایخ روایی محمد بن قولویه که از آنان احادیث امامان معصوم(علیهم السلام) را شنیده و نقل کرده است، افراد ذیل هستند:
- سعد بن عبدالله اشعری قمی؛ او مهم ترین استاد و شیخ روایت شیخ محمد است. جعفر فرزند محمد بن قولویه می گوید که پدر و برادرم، علی به من گفته اند که سعد همه کتاب هایش را بر آنان خوانده و تعلیم داده است.[۱۹]
- حسن بن متیل دَقّاق قُمِّيّ(زنده در ۳۰۰ق)[۲۰]
- حسین بن حسن بن ابان، او را از اصحاب امام حسن عسکری(ع) دانسته‌اند.[۲۱]
- ابو جعفر محمد بن یحیی العطار قمی(زنده قبل ۳۰۰ق).[۲۲]
- عبدالله بن جعفر حمیری(زنده در ۳۲۰ق).[۲۳]
- احمد بن ادریس قمی (متوفای۳۰۶ق)از اصحاب امام حسن عسکری(ع).[۲۴]
- علی بن ابراهیم قمی (زنده در ۳۰۷ق)؛ او زمان امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) را درک كرده است. [۲۵]
- حسين بن عبد اللّه بن محمد بن عیسى اشعری قمی (متوفای ۳۶۷ق)؛[۲۶] در برخی منابع نام او حسن ذکر شده است.[۲۷]
- محمد بن حسن صفار قمی(متوفای ۲۹۰ق)؛[۲۸]
- احمد بن محمد بن عیسی اشعری(زنده در ۲۷۴ق)؛[۲۹]
- حسین بن سعید اهوازی (زنده در ۳۰۰ق)؛[۳۰]
- حسن بن متویه بن سندس؛ از محدثین قرن سوم قمری. [۳۱]
- علی بن هارون بن عبد العزیز؛[۳۲]
- محمد بن حسن بن علی بن مهزیار (متوفای ۳۶۹ق)؛[۳۳]
- حسین بن علی زعفرانی[۳۴]
شاگردان
- فرزندش جعفر بن محمد بن قولویه
- فرزند دیگر او: علی بن محمد بن قولویه
- ابوعمرو کشی
- ابوالحسن محمد بن معقل قرمیسنی که شیخ مفید به واسطه او از محمد بن قولویه روایت نقل کرده است.[۳۵]
پانویس
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۱۶۲.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۸، ص۱۷۵.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، طبقات، اسماعیلیان، ج۱، ص۱۹۸؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۵۲۹.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۱۲۳.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۵۲۹.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، طبقات، اسماعیلیان، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ http://mobahathah.ir/showthread.php?tid=2918
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۱۶۲.
- ↑ كشى، اختيار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق٬ ج۱، ص۳۲۳
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۱۶۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش٬ ص ۲۶۲.
- ↑ سبحانی، موسوعه طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۳۵
- ↑ .مجمع الفكر الإسلامی، موسوعه مؤلفى الاماميه، ۱۴۲۸ق٬ ج۳، ص۴۳
- ↑ عاملی، استقصاء الإعتبار، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۱۴؛ ترابی، الموسوعة الرجالیة المیسرة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۱۲۳.
- ↑ عاملی، استقصاء الإعتبار، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۸، ص۱۷۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۸، ص۱۷۵؛ ترابی، الموسوعة الرجالیة المیسرة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ سبحانی٬ موسوعه طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق٬ ج۴، ص۱۵۱
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ۱۴۱۳ق٬ ج۱۸، ص۱۷۴.
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ۱۴۱۳ق٬ ج۶، ص۲۳۱
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ۱۴۱۳ق٬ ج۱۹، ص۴۴-۴۵
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسي، ۱۴۲۷ق، ص ۳۹۷
- ↑ شیخ طوسی، الرجال الطوسي، ۱۴۲۷ق، ص۳۹۷
- ↑ طباطبايى بروجردى، منابع فقه شيعه، ۱۴۲۹ق، ج۲۲، ص۲۰
- ↑ آقابزرگ تهرانى، طبقات أعلام الشيعة، ۱۴۳۰ق،ج۱، ص۱۱۴
- ↑ آقابزرگ تهرانى، طبقات أعلام الشيعة،۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۹۱
- ↑ نجاشی،الرجال، ص۳۵۵
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق٬ ج۳، ص۱۰۱
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شيعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۰۹
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة،۱۴۱۳ق، ج۶، ص۹۴
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة،۱۴۱۳ق، ج۱۳، ص۲۳۳
- ↑ خوئی، معجم الرجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ۱۴۱۳ق، ج۱۶،ص۲۵۷
- ↑ مامقانی، تنقيح المقال في علم الرجال، ۱۴۳۱ق، ج۲۲، ص۳۱۷
- ↑ ابطحی، تهذیب المقال، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۵۳۳.
یادداشت
- ↑ سید جواد شبیری رجال شناس شیعه براین باور است که گاهی افرادی که اسمشان اسامی فارسی بوده، وقتی در محیط عربی می آمدند برای خود اسم عربی هم انتخاب می کردند. براین اساس به باور وی جعفر بن محمد بن مسرور (استاد شیخ صدوق) با جعفر بن محمد بن قولویه (صاحب کامل الزیارات) یکی هستند و احتمال این است که قولویه یک واژه فارسی و مسرور ترجمه عربی آن باشد، قولویه یعنی شادمان و مسرور. [۷]
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
- ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، قم، ناشر: مؤلف، ۱۴۱۷ق.
- ترابی، علی اکبر، الموسوعة الرجالیة المیسرة، قم، موسسة الامام الصادق علیه‌السلام، ۱۴۲۳ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز النشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲ش.
- شوشتری، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طباطبايى بروجردى، آقا حسين، منابع فقه شیعه، ترجمه حسينيان قمى، مهدى - صبورى، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چ اول، ۱۴۲۹ق.
- طوسى، محمد بن حسن، رجال الطوسي، تحقیق قيومى اصفهانى، جواد، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي، ۱۴۲۷ق.
- عاملی، محمّد بن حسن بن شهید ثانی، استقصاء الاعتبار، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۹ق.
- عقيقى بخشايشى، عبد الرحيم، طبقات مفسران شيعه، قم، دفتر نشر نويد اسلام، چ۴، ۱۳۸۷ش.
- سبحانی٬ جعفر٬ موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق (عليه السلام)، چاپ ۱، ۱۴۱۸ق.
- مجمع الفکر الإسلامی. قسم الموسوعة، موسوعة مؤلفى الامامیة، قم، مجمع الفکر الإسلامي، چاپ ۱، ۱۴۲۸ق.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- نجاشی، أحمد بن علی، رجال النجاشی، محقق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
- معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، خويى، ابوالقاسم، [بى نا] - [بى جا]، چ۵، ۱۴۱۳ق.
- تنقيح المقال في علم الرجال، مامقانى، عبدالله، قم، موسسة آل البيت (عليهم السلام) لإحياء التراث چ۱، ۱۴۳۱ق.
- اختيار معرفة الرجال، كشى، محمد بن عمر ، قم، موسسة آل البيت (عليهم السلام) لإحياء التراث، چ۱، ۱۴۰۴ق.
- طبقات أعلام الشيعة، آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن، بيروت ، دار إحياء التراث العربي، چ۱، ۱۴۳۰ق.