زنگبار
 | |||
| |||
| اطلاعات عمومی | |||
|---|---|---|---|
| نام رسمی | تانزانیا | ||
| دین رسمی | اسلام | ||
| جمعیت کل | ۱٬۳۰۰٬۰۰۰ | ||
| مساحت | ۲٬۶۵۰ کیلومتر مربع | ||
| حکومت | بخش نیمه خودمختار زنگبار | ||
| پایتخت | زنگبار ۰۶°۰۸′۰۰″ جنوبی ۳۹°۱۹′۰۰″ شرقی / ۶٫۱۳۳۳۳°جنوبی ۳۹٫۳۱۶۶۷°شرقی | ||
| اسلام | |||
| پیشینه اسلام | ورود نخستین گروه مسلمان در زمان عبدالملک مروان | ||
| درصد مسلمانان | ۹۹٪ | ||
| اطلاعات شیعی | |||
| پیشینه | قرن دهم میلادی با مهاجرت شیرازی‌ها از ایران • مهاجرت شیعیان خوجه اثناعشری اواخر قرن ۱۹ میلادی | ||
| حکومت‌ها | امپراطوری زنج یا زنگ (شیرازی‌ها) | ||
| اقوام | شیرازی‌ها | ||
| فرق | خوجه اثناعشری • شیعیان بومی | ||
| مساجد | کیزیمکازی • قوة الاسلام • حجة الاسلام • المعطم | ||
| مؤسسات اجتماعی | شعبه‌ای از بلال مسلم میشن تانزانیا | ||
زنگبار مجموعه جزایر مهمی در تانزانیا و پایتخت منطقه نیمه‌خودمختار این سرزمین است. براساس آمارها، ۹۹ درصد جمعیت این جزایر را مسلمانان تشکیل می‌دهند. دو سوم مسلمانان، اهل‌سنت هستند و بقیه نیز از گروه‌های شیعی هستند. پیشینۀ تشیع در زنگبار به قرن دهم میلادی و مهاجرت شیرازی‌های از ایران برمیگردد، علاوه بر شیعیان بومی، گروهی از خوجه‌های اثناعشری، نیز در زنگبار زندگی می‌کنند.
تاریخ سیاسی
جزیره زنگبار از ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح پذیرای جهانگردان ایرانی، چینی، یهودی، آشوری و... بوده است که این اقوام مختلف عمدتاً با هدف تجارت وارد این منطقه شده‌اند. پس از ظهور اسلام برخی تجار عرب، با هدف فروش کالاهای تجاری خود، وارد زنگبار شدند. دین اسلام به وسیله این تجار عرب معرفی شد. در قرن دهم میلادی گروهی از ایرانیان از شیراز وارد این جزیره شدند که با سکونت خود تأثیر عمیقی بر تاریخ و فرهنگ زنگبار گذاشتند.[۱]
در قرن ۱۵ میلادی پرتغالی‌ها بر این جزیره و مناطقی از شرق آفریقا مسلط شدند، در سال ۱۶۹۷ م اعراب عمانی، پرتغالی‌ها را از این جزیره بیرون کردند و در سال ۱۸۴۰ پایتخت سلاطین عمانی از مسقط به زنگبار منتقل شد. حاکمیت اعراب عمانی از اواخر قرن نوزدهم با ورود انگلیس و آلمان جنبه تشریفاتی پیدا کرد و پس از جنگ جهانی اول زنگبار رسماً تحت قیومیت انگلستان درآمد. در سال ۱۹۶۳م انگلستان استقلال این جزیره را به رسمیت شناخت ولی از واگذاری حکومت به سیاهان خودداری کرد و مجددا اعراب حاکمیت این جزیره را در دست گرفتند. این امر ناخشنودی سیاهان را در پی داشت آنان به رهبری عبیدی کرومه با کودتای سال ۱۹۶۴ حکومت را در دست گرفتند و با اتحاد زنگبار و تانگانیا کشور تانزانیا تشکیل شد. مردم زنگبار از این کودتا به انقلاب ۱۹۶۴ یاد می‌کنند.[۲]
ورود اسلام و آمار مسلمانان
جزیره زنگبار محل ورود مسلمانان به شرق افریقا بوده است. نخستین گروه مسلمانان در زمان عبدالملک بن مروان وارد این جزیره شدند. پس از آن نیز گروهی از بازرگانان عرب در قرن‌های هفتم و هشتم میلادی به زنگبار آمدند.[۴]
براساس گزارش وزارت خارجه آمریکا، زنگبار ۱.۳ میلیون نفر جمعیت دارد که از این تعداد، ۹۹٪ مسلمان هستند. طبق گزارش انجمن پیو (Pew) در سال ۲۰۱۲م، دو سوم مسلمانان، اهل‌سنت هستند؛ بقیه نیز از گروه‌های شیعی هستند.[۵]
پیشینه تشیع
در قرن دهم میلادی گروهی از ایرانیان به سرپرستی علی بن حسین شیرازی با مهاجرت از شیراز در زنگبار و جزایر اطراف آن اقامت گزیدند که به گفته می‌شود طبق برخی شواهد شیعه بوده‌اند. آنان امپراطوری زنج یا زنگ را، ابتدا در زنگبار و سپس با مرکزیت کیلوا پایه‌ریزی کردند.[۶] درباره انگیزۀ مهاجرت شیرازی‌ها نظرات مختلفی وجود دارد.
برخی دیگر معتقدند دلیل قوی‌ای بر شیعه بودن شیرازی‌ها وجود ندارد.[۷]
در قرن ۱۸ میلادی حکام عمانی با شکست پرتغالی‌ها به زنگبار دست یافتند. گروهی از شیعیان ایرانی و بحرینی در ملازمت سلطان عمانی وارد این جزیره شدند. از جمله این افراد کلبعلی‌خان بود که پیش از مهاجرت به زنگبار در ارتش ایران خدمت می‌کرده است. کلبعلی‌خان زمینی را در زنگبار وقف قبرستان شیعیان کرد. وی همچنین مسجدی را که قبلا متعلق به اباضیه بوده تبدیل به امام‌باره برای شیعیان کرد.[۸] کلبعلی‌خان به یکی از افسران خود دستور داده بود تا در اذان شهادت ثالثه را نیز بگوید. او در ۱۲۹۲ق درگذشت و بر سنگ قبرش شعر ذیل حک شده بود. نقل شده است وی در ذیل نامه‌های اداریش نیز این شعر را مهر می‌کرده است.[۹]
ترجمه: سگ اصحاب کهف از آتش نجات یافت من چگونه نجات نیابم که چون سگی بر آستانه علی هستم. مسجدی قدیمی و متروکه در جوار قبرستان قدیمی شیعیان در زنگبار وجود دارد که بر روی لوح سنگی وضوخانه آن عبارت «این مسجد را کربلائی علی‌خان رئیس جنگی که اینجا بوده است تأسیس کرده است» نوشته شده است. چند سال پس از درگذشت کلبعلی‌خان، ایرانی دیگری به نام احمد بن نعمان «حسینیه المعطم» را در زنگبار احداث نمود. سنگ‌نبشته‌ای در موزه زنگبار منسوب به وی یا یکی دیگر از ایرانیان در زنگبار موجود است که خطوط ذیل به عربی بر آن حکاکی شده است:
شیعیان خوجه
هر چند اساس مذهب تشیع در شرق آفریقا و به ویژه زنگبار و نواحی اطراف آن به دوران حکومت شیرازی‌ها برمیگردد؛ اما پس از زوال امپراطوری زنج نیز، گروهی از شیعیان به صورت پراکنده به این منطقه مهاجرت کردند. از سال‌های ۱۸۷۰م گروهی از شیعیان خوجه اثناعشری از ایالت گجرات و کچ هند به این جزیره مهاجرت کردند. دوجی جمال از شخصیت‌های خوجه اثناعشری، زین العابدین مازندرانی، خواست تا کسی را برای ارشاد خوجه‌ها به زنگبار بفرستد، در پی موافقت آیت‌الله مازندرانی، در سال ۱۸۸۵م سید عبدالحسین مرعشی شوشتری به زنگبار اعزام شد.
جماعات زنگبار نخستین و قدیمی‌ترین جماعت‌های شیعیان خوجه اثناعشری‌اند که در سال ۱۸۸۲م و چند سال پیش از جماعت بمبئی تأسیس شده‌اند.[۱۰]
وضعیت شیعیان زنگبار
زنگبار تا پیش از انقلاب ۱۹۶۳م از مراکز پرجمعیت تجمع شیعیان خوجه اثناعشری بود. مراسم سوگواری دهه محرم با تشریفات ویژه‌ای برگزار می‌شد و خوجه‌های ساکن این جزیره و شهرهای تانزانیا در آن شرکت می‌کردند. تحرک آنان تا پیش از انقلاب این جزیره و اتحاد آن با تانزانیا تا سال ۱۹۶۴م ادامه یافت. ولی پس از آن، به سبب برخی تنگناها و فشارهای سیاسی، بیش از ۹۰ تا ۹۵ درصد خوجه‌های اثناعشری به تانزانیا، کنیا، اوگاندا، ماداگاسکار، اروپا و امریکای شمالی رفتند و کمتر از ۵۰ خانواده شیعه خوجه اثناعشری باقی ماند.[۱۲] همچنین شماری شیعه بومی و اندکی نیز آقاخانی و بهره در آنجا هستند. هر ساله در این جزیره جشن نیمه شعبان، روز ولادت حضرت زهرا(س) و عزاداری محرم برگزار می‌شود. شیعیان زنگبار از لحاظ اقتصادی وضعیت نسبتاً خوبی دارند و منطقه کیپوندا متعلق به آنان است.[۱۳]
شیعیان خوجه در قالب دو جماعت قوة الاسلام و حجت الاسلام زیر نظر فدراسیون افریقا فعالیت می‌کنند؛ سازمان بلال مسلم و جماعت اسلامی تانزانیا در این جزیره شعبه‌هایی دارند. شیعیان خوجه مقیم زنگبار به زبان سواحیلی و انگلیسی مسلط‌اند.[۱۴]
مبلغان شیعه
- سید عبدالحسین مرعشی (درگذشته ۱۹۰۵ م)، از روحانیان ایرانی مقیم نجف و از شاگردان زین العابدین مازندرانی بود که در ۱۳۰۱ق ۱۸۸۵م برای تبلیغ راهی زنگبار شد.
- سید حسین شوشتری؛ فرزندخواندۀ سید عبدالحسین مرعشی و از شاگران میرزاخلیل بود که پس از درگذشت سید عبدالحسین شوشتری به زنگبار مهاجرت نمود و حدود ۳۰ سال رهبری شیعیان زنگبار و نواحی اطراف را بر عهده داشت. پس از انقلاب زنگبار و اخراج ایرانیان از این جزیره، چهار تن از نواده‌های او توسط نیروهای امنیتی به زور به عقد برخی شورای انقلاب زنگبار درآمدند.
- سید محمدحسین ناشر الاسلام، طی دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی برای انجام فعالیت‌های تبلیغی، از سوی آیت‌الله بروجردی به زنگبار اعزام شد؛ نوادگان او در زنگبار زندگی می‌کنند.[۱۵]
- سید محمدمهدی شوشتری (درگذشته ۱۹۹۷م)؛ فرزند سید حسین شوشتری بود که پس از درگذشت پدر، رهبری شیعیان را در این جزیره بر عهده گرفت و برای نخستین‌بار قرآن را به سواحیلی ترجمه کرد. او آخرین روحانی ایرانی در این جزیره بود.[۱۶]
- سید محمود مرعشی (درگذشته ۱۴۰۸ق)، به دعوت برخی از بستگانش از سادات مرعشی مدتی برای تبلیغ به این شرق آفریقا از جمله زنگبار مهاجرت کرد.[۱۷]
مساجد و مراکز شیعی
- مسجد کیزیمکازی؛ قدیمی‌ترین مسجد موجود در زنگبار است که در ذی القعده ۵۰۰ ق- ۱۱۰۷م و چند سال پس از ورود شیرازی‌ها به این منطقه به دستور یکی از سلاطین شیرازی ساخته شده است. بر کاشی‌کاری‌های این مسجد نام اهل‌بیت(ع) حک شده و کتبیه موجود در آن به خط کوفی بوده است. این مسجد تماماً از سنگ ساخته شده است و در داخل آن گچ‌بری‌هایی به سبک مساجد دوره سلجوقی در ایران وجود دارد. گفته شده است که معمار این مسجد شخصی به نام کیزی بوده است که پس از ساخت مسجد به فرمان سلطان به قتل رسیده است، از اینرو به کیزیمکازی (به معنای ساخته دست کیزی زبردست) مشهور شده است. در حاشیه مسجد قبرستانی قدیمی وجود دارد که قبری منسوب به کیزی در آن وجود دارد.[۱۸]
- مسجد قوة الاسلام؛ این مسجد در سال ۱۸۸۰م به دست گروهی از شیعیان خوجه اثناعشری احداث شده است. سید حسین مرعشی فعالیت‌های تبلیغی خود را در این مسجد انجام می‌داده است.
- مسجد حجت الاسلام؛ این مسجد مخصوص برگزاری نماز جمعه است و هر هفته در آن نماز جمعه شیعیان برگزار می‌شود.
- حسینیه قدیمی المعطم؛ این حسینیه چند سال پس از درگذشت کلبعلی‌خان، توسط فردی ایرانی به نام احمد بن نعمان احداث شد.[۱۹]
- حسینیه شاه خراسان
- حسینیه محفل حضرت عباس
- حسینیه حضرت عالی مقام
- مدرسة الحسین؛ از مدارس متعلق به شیعیان است.[۲۰]
- کتابخانه مکتب التوحید؛ دومین کتابخانه بزرگ زنگبار و متعلق به یکی از شیعیان خوجه اثناعشری است.[۲۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شیعیان تانزانیا دیروز و امروز، ص۲۷۲.
- ↑ شیعیان تانزانیا دیروز و امروز، ص۲۷۲-۲۷۳.
- ↑ «OLDEST MOSQUE - KIZIMKAZI DIMBANI MOSQUE (SWAHILI) | ZANZIBAR»، سایت یوتیوب
- ↑ شیعیان تانزانیا دیروز و امروز، ص۲۲۶.
- ↑ " 2022 Report on International Religious Freedom: Tanzania", U.S. Department of State .
- ↑ تانزانیا سرزمین همیشه سبز، ص۴۲۲.
- ↑ سید حمید، «هجرت شیرازیان به شرق آفریقا و تأثیرشان بر زبان سواحیلی»، مؤسسه بین‌المللی چراغ فروزان هدایت اندیشه.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۸.
- ↑ شیعیان تانزانیا، دیروز و امروز، ص۲۲۸.
- ↑ عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۲۹۴-۲۹۶.
- ↑ فریار، ص۵۷۱.
- ↑ عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۲۹۸.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۸.
- ↑ شیعیان تانزانیا دیروز و امروز، ص۲۳۲.
- ↑ شریف رازی، ج۲، ص۱۴؛ فلسفی، ص۲۰۳؛ بدلا، ص۱۰۳ـ۱۰۴؛ حسینیان، ص۳۸۶.
- ↑ تانزانیا سرزمین همیشه سبز، ص۴۳۶.
- ↑ حوزه علمیه میبد
- ↑ تانزانیا سرزمین همیشه سبز، ص۴۳۸.
- ↑ شیعیان تانزانیا دیروز و امروز، ص۲۲۸-۲۳۳.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۸.
- ↑ شیعیان تانزانیا دیروز و امروز، ص۲۲۸.
منابع
- عرب احمدی، امیربهرام، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، مؤسسه شیعه‌شناسی، قم، ۱۳۸۹ش.
- عرب احمدی، امیربهرام، شیعیان تانزانیا: دیروز و امروز، تهران ۱۳۷۹ش.
- عرب‌احمدی، امیربهرام، تانزانیا سرزمین همیشه سبز، انتشارات بین‌المللی الهدی، تهران، ۱۳۸۴ش.
- جعفریان، رسول، اطلس شیعه، انتشارات سازمان جغرافیایی، تهران، ۱۳۹۱ش.
- شریف‌رازی، محمد، آثار الحجة، یا، تاریخ و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۲۲-۱۳۳۳ش.
- فلسفی، محمدتقی، خاطرات و مبارزات حجةالاسلام فلسفی، تهران ۱۳۷۶ش.
- حسینیان، روح‌اللّه، بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران: ۱۳۲۰-۱۳۴۰، تهران، ۱۳۸۱ش.
- بدلا، حسین، مصاحبه با حجةالاسلام والمسلمین سیدحسین بدلا، حوزه، سال ۸، شماره ۱ و ۲ (فروردین-تیر۱۳۷۰).
- فریار، عبدالله، امپراطوری زنگ یا کیلوا، مجله وحید، آذر ۱۳۵۵، شماره ۱۹۸.
پیوند به بیرون
تشیع در آفریقا | ||
|---|---|---|
| کشورها | آفریقای جنوبی • آفریقای مرکزی • آنگولا • اتیوپی • اریتره • الجزایر • اوگاندا • بروندی • بنین • بتسوانا • بورکینافاسو • تانزانیا • توگو • تونس • جیبوتی • حبشه • چاد • زامبیا • زیمبابوه • ساحل عاج • سنگال • سوازیلند • سودان • سومالی • سیرالئون • صحرای غربی • غنا • کامرون • کنگو برازاویل • کنگو کینشازا • کنیا • گامبیا • گابن • گینه بیسائو • گینه کوناکری • لیبریا • لیبی • ماداگاسکار • مالی • مالاوی • مراکش • مصر • موزامبیک • موریتانی • موریس • نامیبیا • نیجریه • نیجر |  |
| شهرها و مناطق | ||
| شخصیت‌های تأثیرگذار | ||
| مؤسسات | ||
| امامزادگان | ||
| سلسله‌ها و خاندان‌ها | ||
| فِرَق و گروه‌ها | ||
| بناها | ||
| مرتبط | ||