پرش به محتوا

قرمطیان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Ahmadnazem (بحث | مشارکت‌ها)
جزبدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahdiemadi
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۸: خط ۳۸:
* لوئیس، برنارد، تاریخ اسماعیلیان، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، توس، 1362
* لوئیس، برنارد، تاریخ اسماعیلیان، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، توس، 1362
{{اسماعیلیه}}
{{اسماعیلیه}}
{{حکومت‌های شیعی}}


[[رده:فرقه های شیعه]]
[[رده:فرقه های شیعه]]
[[رده:اسماعیلیه]]
[[رده:اسماعیلیه]]

نسخهٔ ‏۹ فوریهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۲:۱۱

قرمطیان یا قرامطه یکی از شاخه‌های فرقه‌ مذهبی اسماعیلیه است. پیروان این فرقه به مهدویت محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق(ع) اعتقاد داشتند و از پذیرش ادعای امامت خلفای فاطمی سرباز زدند. موسس این فرقه در آغاز یکی از داعیان دعوت اسماعیلی بود که فعالیت تبلیغی خود را در عراق به سال ۲۶۱ هجری آشکار کرد و مبلغانی به سرزمین‌های مختلف فرستاد. با ظهور خلافت فاطمی، بیشتر اسماعیلیان امامت آنان را پذیرفتند و از قرمطیان جدا شدند، با این حال قرمطیان تا مدت‌ها به حیات خود ادامه دادند و در بحرین دولت مقتدری تاسیس کردند که حدود دو قرن بر پا بود و همواره تهدیدی برای خلافت عباسی به شمار می‌رفت.

پیدایش

بیشتر گزارش‌های تاریخی، ریشه پیدایش قرامطه را به فعالیت‌های یکی از داعیان و پیروان اسماعیلیه به نام حمدان بن اشعث مشهور به قرمط نسبت می‌دهند. درباره ریشه و معنای واژه قرمط آگاهی دقیقی در دست نیست. بر اساس برخی منابع این واژه ریشه‌ای نبطی دارد و از لقب حمدان که خود مردی نبطی بوده و با لقب قرمطویه شناخته می‌شد اخذ شده است. بر اساس گزارشی، اصل این واژه نبطی، کرمیتیه به معنای سرخ رو بوده است و بر اساس گزارش دیگر این لقب به دلیل کوتاهی قد و کوتاهی قدم‌های قرمط به او داده شده است. برخی از پژوهشگران ریشه این واژه را یونانی و ماخوذ از کلمه کرمتا دانسته اند که نوعی نوشتار و خط بوده است.[۱]

حمدان فعالیت تبلیغی خود را در کوفه و در سال ۲۶۱ هجری آغاز کرد، هر چند بر اساس برخی شواهد تاریخی نام قرامطه پیشتر شناخته شده بود.[۲] بیشتر منابع تاریخی بر این اتفاق نظر دارند که حمدان قرمط فردی زاهد و عابد بود و به دلیل همین اخلاق زاهدانه توانست پیروان زیادی را گرد آورد.

ويژگی اجتماعی

پیروان حمدان را بیشتر گروه کشاورزان و پیشه‌وران عراق تشکیل می‌دادند که از نظر اقتصادی و اجتماعی شرایط بدی داشتند. از این رو برخی از پژوهشگران، نارضایتی طبقات محروم و فقیر جامعه از عدم تساوی طبقاتی و اقتصادی را، از عوامل اساسی توفیق قرمطی در جذب این گروه دانسته و به شباهت این جنبش را با شورش زنگیان که در همان دوران در اطراف عراق گرفتاری بزرگی برای عباسیان به وجود آورده بود، اشاره کرده اند.[۳]

با برخی از نشانه‌ها در نهضت قرامطه برخی از نویسندگان معاصر را بر آن داشته تا این نهضت را از نخستین نمونه‌های گروه‌های اشتراکی ارزیابی کنند. بر اساس برخی گزارش‌ها٬ قرمطیان بین خود مالکیت شخصی نداشتند و همه اموال خود را به حمدان می‌سپردند که بینشان تقسیم می‌شد. برخی گزارش‌های قدیم منابع مخالف قرمطیان٬ آنان را به اشتراک زنان نیز متهم کرده‌اند که درباره صحت آن نمی‌توان به قطعیت داوری کرد.[۴]

رشد فعالیت‌ها

در این دوران خلافت عباسی گرفتار قیام زنگیان بود و با توجه به آشفتگی عراق٬ حمدان توانست پیروان خود را زیاد کند و پس از مدتی دار الهجره‌ای در کلواده عراق بنا کرد و پیروان خود را مسلح کرد. حمدان بن قرمط داعیان و یارانی را به مناطق مختلف فرستاد. یار نزدیک او عبدان بود که همراه با خودش در عراق به تبلیغ آیین اسماعیلی می‌پرداخت. حمدان مبلغانی به سایر مناطق فرستاد و از جمله در شام زکرویه و در بحرین ابو سعید جَنّابی توانستند پیروان قرامطه را بیشتر کنند.

جدایی از فاطمیان

حمدان قرمط در آغاز یکی از داعیان اسماعیلی و پیروان او بخشی از دعوت عمومی اسماعیلیی بودند که تنها به دلیل انتساب به حمدان قرمط به این نام شهرت داشتند و ارتباط نزدیکی با داعیان دیگر اسماعیلی از جمله ابن حوشب در یمن داشتند.

در سال 286 هنگامی که عبیدالله مهدی به رهبری مرکزی فاطمیان رسید و ادعای امامت کرد٬ حمدان به او اعتراض کرد و امامت او را انکار کرد و به این ترتیب از وفاداران به عبیدالله که بعدها در مصر حکومت فاطمیان را پایه ریزی کردند جداشد. حمدان مدتی بعد ناپدید شد و عبدان نیز به دست طرفداران عبیدالله به قتل رسید.

بعد از این ماجرا اسماعیلیه به دو دسته تقسیم شدند. شاخه‌ای پیرو عبیدالله باقی مانند که معتقد بودند امامت بعد از محمد بن اسماعیل در نسل او ادامه یافته و در دست شماری از امامان مستور بوده است که ناشناس به زندگی خود ادامه می‌داند و خود عبیدالله از نسل امامان و امام حاضر اسماعیلی است.[۵] این عقیده نسبت به عقاید اسماعیلیان تا آن دوران تازگی داشت. عقیده رایج این بود که محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق(ع) مهدی است و نمرده و رجعت خواهد کرد.[۶]

قرامطه در شام

قرامطه به طور پراکنده در جنوب عراق و بخش‌هایی از مناطق شرق ایران و نیز یمن٬ به حیات خودادامه دادند. در شام زکرویه پسر مهرویه - که از فرستادگان حمدان بود که در ابتدا ادعای امامت عبیدالله را پذیرفته بود و بنابر روایاتی همو بود که عبدان را کشت - بعد از مدتی از عبیدالله جدا شد و به قرامطه پیوست و شورش بزرگی در شام به راه انداخت و حتی به مقر عبیدالله حمله کرد و او را مجبور به فرار به شمال آفریقا کرد. زکرویه در سال 294 از عباسیان شکست خورد و کشته شد.

پس از مدتی پایگاه قرمطیان به بحرین منتقل شد چرا که یکی از داعیان قرمطی به نام ابو سعید جنابی توانسته بود حکومت مستقلی را در آنجا تشکیل دهد.

حکومت قرمطیان در بحرین

ابو سعید جنابی را حمدان به منطقه بحرین فرستاد و ابو سعید با جلب نظر برخی از قبایل منطقه مانند بخشی از قبیله ربیعه، دولتی را در آنجا تشکیل داد و به سال 287 توانست نیروهای خلیفه را که برای سرکوب این جنبش راهی شده بودند، شکست دهد. در سال 290 هجری هجر شهر مهم و پاییتخت بحرین به دست قرامطه افتاد. دولت قرامطه در بحرین حدود دو قرن دوام آورد و گاه دامنه نفوذ خود را تا از یک سو تا شهرهای مکه و مدینه و از سوی دیگر تا شهرهای جنوبی عراق مانند بصره گسترش داد.[۷]

پانویس

  1. برای اطلاعات بیشتر درباره نام قرامطه نک: زکار، الجامع فی اخبار القرامطه، ج1، ص 117-120؛ لنگرودی، جنبش قرمطیان بحرین، ص 16-18
  2. مادلونگ٬ قرمطی٬ در نهضت قرامطه٬ ص 38
  3. برتلس، ناصر خسرو و اسماعیلیان، ص 80-81
  4. نک: لوئیس، تاریخ اسماعیلیان، ص122-123
  5. دفتری، غزالی و اسماعیلیه، ص182-183
  6. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص 26؛ نوبختی، فرق الشیعه، ص 72
  7. دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، 141

منابع

  • برتلس، آی.ی، ناصر خسرو و اسماعیلیان، ترجمه ی.آرین پور، تهران، انتشارات نباد فرهنگ ایران، 1346
  • لوئیس، برنارد، تاریخ اسماعیلیان، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، توس، 1362